Rayski Ludomił

Ludomił Rayski (1892-1977), generał brygady pilot Wojska Polskiego, Dowódca Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Urodził się 28 grudnia 1892 roku we wsi Czasław pod Wieliczką. Jego ojcem był Teodor Rayski, powstaniec styczniowy, który po klęsce zrywu narodowowyzwoleńczego mieszkał blisko 30 lat na emigracji w Turcji, z tego względu Ludomił miał obywatelstwo tureckie. Ludomił Rayski rozpoczął edukację w gimnazjum realnym w Krakowie, kontynuował ją w szkole realnej w Krośnie i tam w 1909 roku zdał maturę. Zaraz po maturze uczestniczył w rocznym kursie dla abiturientów w krakowskiej Akademii Handlowej. Jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej, przerwał je po wybuchu pierwszej wojny światowej.

W latach 1912-1914 Ludomił Rayski był członkiem Związku Strzeleckiego, w którym ukończył szkołę podoficerską. 8 sierpnia 1914 roku rozpoczął służbę w Legionach Polskich – był żołnierzem 2. kompanii II. batalionu 1. pułku piechoty I. Brygady Legionów Polskich. 24 grudnia 1914 roku został ranny w bitwie pod Łowczówkiem. Po hospitalizacji, Rayskiego jako poddanego tureckiego skierowano nad Bosfor. 1 marca znalazł się na ziemi tureckiej, a równo po dwóch tygodniach trafił na front. Początkowo służył w kompanii samochodowej Dardanelskiego Rejonu Umocnionego, jednakże jeszcze w 1915 roku zgłosił się do tureckiego lotnictwa. Po ukończeniu szkoły oficerskiej w Maltepe otrzymał stopień chorążego obserwatora. Uczestniczył w walkach o Dardanele. W 1916 roku przeniesiono go do Smyrny, gdzie był obserwatorem dla tureckiej 5. Armii. Podczas jednego z lotów został ranny po ataku angielskiego myśliwca. Po hospitalizacji rozpoczął kurs pilotażu. 19 sierpnia 1916 roku otrzymał awans na podporucznika. 18 lipca 1917 roku, po ukończeniu kursu pilotażu został pilotem wojskowym. W 1918 roku latał w tureckiej 5. eskadrze. W październiku tego roku otrzymał awans na porucznika. 2 grudnia 1918 roku został zwolniony ze służby tureckiej. Do tego czasu zdobył kilka odznaczeń. 15 stycznia 1919 roku drogą morską dostał się do Odessy i wstąpił do oddziału lotniczego stacjonującej tam 4. Dywizji Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego. W czerwcu tego roku oddział lotniczy przez Rumunię dostał się na ziemie polskie, gdzie został przemianowany na 10. eskadrę lotniczą. 2 lipca Ludomił Rayski został ranny w nogę. W następnym miesiącu skierowano go do 7. eskadry myśliwskiej, w październiku objął komendę nad tą jednostką. W marcu 1920 roku został komendantem Wyższej Szkoły Pilotów w Ławicy. 15 kwietnia objął dowodzenie nad organizowaną 21. eskadrą niszczycielską. Brał udział w szlaku bojowym tej jednostki w Galicji Wschodniej. 29 lipca 1920 roku zdał dowodzenie por. pil. Franciszkowi Wiedenowi.

W chwili zakończenia wojny polsko-bolszewickiej Ludomił Rayski miał stopień majora, odznaczono go Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. 19 maja 1921 roku Rayski otrzymał stanowisko szefa Sekcji II w Departamencie III Żeglugi Powietrznej MSWojsk, a 11 września został zastępcą szefa Departamentu (w ramach pokojowej organizacji przemianowanego na Departament IV). W maju 1922 roku ukończył studia na Politechnice Lwowskiej stając się inżynierem dróg i mostów. 8 czerwca awansowano go na podpułkownika ze starszeństwem z 1919 roku. 15 sierpnia 1924 roku otrzymał awans na pułkownika. W tym czasie zakończył pracę jako zastępca szefa Departamentu IV i w październiku 1924 roku rozpoczął naukę na Kursie Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej. W maju następnego roku pozytywnie zakończył kurs stając się oficerem Sztabu Generalnego. Jesienią 1925 roku rozpoczął pracę w Biurze Ścisłej Rady Wojennej obejmując referat lotnictwa. Jednocześnie w latach 1925-1926 uczestniczył w kursie dla wyższych oficerów w Wersalu. 19 marca 1926 roku Ludomił Rayski został p.o. szefa Departamentu IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk. Na stanowisku tym zastąpił krytykowanego gen. bryg. Włodzimierza Zagórskiego. 6 maja 1926 roku Departament IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk został przemianowany na Departament Lotnictwa MSWojsk. Po kilku dniach Rayski został usunięty ze stanowiska. W czasie zamachu majowego walczył po stronie marsz. Józefa Piłsudskiego w charakterze piechura.

Po zakończeniu walk majowych Rayski powrócił na stanowisko szefa Departamentu Lotnictwa. W kolejnym roku został pełnoprawnym szefem Departamentu. Na tym stanowisku dał się poznać jako orędownik rozwoju polskiego przemysłu lotniczego. Zamówienia państwowe starał się składać wyłącznie w krajowych przedsiębiorstwach, doprowadził do nacjonalizacji najważniejszych zakładów produkujących na potrzeby polskiego lotnictwa. W 1932 roku ukończył Centrum Wyższych Studiów Wojskowych. 1 stycznia 1934 roku otrzymał awans na generała brygady, a po dwóch i pół roku, 8 sierpnia 1936 jego stanowisko przemianowano na Dowództwo Lotnictwa. W latach 1936-1939 był wykładowcą przedmiotu „Polityka lotnicza” w Wyższej Szkole Lotniczej. Stanowisko zwierzchnika polskiego lotnictwa pełnił do 19 marca 1939 roku, gdy przyjęta została jego dymisja. Nowym Dowódcą Lotnictwa został gen. bryg. pil. Władysław Kalkus. Po opuszczeniu stanowiska gen. Rayski pozostawał w dyspozycji II wiceministra spraw wojskowych gen. bryg. Aleksandra Litwinowicza. Do maja pozostawał bez przydziału, później wysłano go do Anglii z zadaniem zakupienia samolotów, misja zakończyła się jednak niepowodzeniem. 15 sierpnia powrócił do Polski i rozpoczął intensywne szkolenie na samolotach myśliwskich i bombowych, po 10 dniach mianowano go jednym z dwóch zastępców szefa administracji armii (i jednocześnie II zastępcy ministra spraw wojskowych) gen. Litwinowicza. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku poprosił o przydział do linii. Spotkał się z odmową, nakazano mu w to miejsce ewakuację złota Banku Polskiego za granicę. 17 września przekroczył granicę polsko-rumuńską.

Na emigracji Ludomił Rayski był oskarżany o nieprzygotowanie lotnictwa do wojny. Został skazany na 10 miesięcy pozbawienia wolności za zdradę tajemnic państwowych w broszurze, w której starał się bronić swojego dobrego imienia. Wyroku nie wykonano. Ponieważ prośby o przydział do polskiego lotnictwa we Francji były odrzucane, zdecydował się wstąpić do lotnictwa fińskiego. 7 marca 1940 roku odleciał do Finlandii, wkrótce jednak Finlandia zawarła pokój ze Związkiem Radzieckim. 29 marca powrócił do Francji i 1 czerwca wstąpił do armii francuskiej (w stopniu kapitana). Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii i wnioskował u Wodza Naczelnego gen. dyw. Władysława Sikorskiego o przydział do któregoś z polskich dywizjonów. Prośba nie tylko została odrzucona, ale Rayski trafił do obozu odosobnienia w Rothesay na Wyspie Bute. We wrześniu 1940 roku, po interwencji Brytyjczyków został uwolniony. Od tego momentu aż do lipca 1943 roku był pilotem RAF w Oddziale Transportowym w Afryce Zachodniej. Latem 1943 roku nowy Naczelny Wódz gen. broni Kazimierz Sosnkowski powołał Rayskiego do Polskich Sił Powietrznych. W latach 1943-1946 Ludomił Rayski był zastępcą delegata, a później delegatem Polskich Sił Powietrznych na Bliskim Wschodzie. W międzyczasie, jako ochotnik w RAF-ie latał w charakterze drugiego pilota ze zrzutami dla powstania warszawskiego. 2 lutego 1949 roku zakończył służbę wojskową. Po demobilizacji zamieszkał w Londynie. Ludomił Rayski zmarł z stolicy Anglii 11 kwietnia 1977 roku, krótko przed śmiercią został oczyszczony z ciążących na nim zarzutów.

Ludomił Rayski to bardzo ciekawa postać. W swojej karierze wojskowej walczył w Legionach Polskich, armii tureckiej, Wojsku Polskim i lotnictwie brytyjskim, wstąpił też do lotnictwa francuskiego, a wcześniej zamierzał dołączyć do fińskich sił powietrznych. W Polsce był zwierzchnikiem lotnictwa przez niemal 13 lat. To właśnie Rayski nadał polskim siłom powietrznym taki, a nie inny kształt. Było to lotnictwo oparte na polskich konstrukcjach lotniczych, Polska jako jeden z nielicznych krajów eksportowała nawet swoje samoloty. Jednakże za rozwojem przemysłu lotniczego nie nadążały inne czynniki wpływające na wartość Wojsk Lotniczych. Rayski zaniedbał szczególnie myśl operacyjną lotnictwa. W rezultacie polskie lotnictwo w momencie wybuchu wojny (na którą miało być przecież gotowe) przedstawiało niewielką wartość bojową.

Lista odznaczeń

  • Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari;
  • Order Odrodzenia Polski III klasy;
  • Order Odrodzenia Polski IV klasy;
  • Krzyż Walecznych (czterokrotnie);
  • Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami;
  • Krzyż Niepodległości;
  • Polowa Odznaka Pilota (nr 1);
  • Order Świętych Maurycego i Łazarza V klasy (włoski);
  • Order Korony Rumuńskiej III klasy;
  • Order Orła Białego II klasy (jugosłowiański);
  • Order Białego Lwa III klasy (czechosłowacki);
  • Medidje z Szablami (turecki);
  • Żelazny Półksiężyc z Okuciem (turecki);
  • Distinguished Service Order (brytyjski);
  • Air Force Cross (brytyjski).

Lista jednostek, w których Ludomił Rayski służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

  • I. Brygada Legionów Polskich;
  • Kompania samochodowa Dardanelskiego Rejonu Umocnionego (Turcja);
  • 5. eskadra lotnicza (Turcja);
  • Oddział lotniczy 4. Dywizji Strzelców;
  • 10. eskadra lotnicza;
  • 7. eskadra myśliwska – dowódca;
  • 21. eskadra niszczycielska – dowódca;
  • III. dywizjon lotniczy – p.o. dowódcy;
  • Biuro Ścisłej Rady Wojennej – kierownik referatu lotnictwa;
  • Departament IV Żeglugi Powietrznej – szef;
  • Ministerstwo Spraw Wojskowych – zastępca II wiceministra;
  • Oddział Transportowy w Afryce Zachodniej (Wielka Brytania);
  • Delegatura Polskich Sił Powietrznych na Bliskim Wschodzie – zastępca, a później delegat.

Awanse

  • Chorąży (1915);
  • Podporucznik (19 sierpnia 1916);
  • Porucznik (październik 1918);
  • Major (do marca 1921);
  • Podpułkownik (8 czerwca 1922);
  • Pułkownik (15 sierpnia 1924);
  • Generał brygady (1 stycznia 1934).

Bibliografia
Kruszyński B., Kariery oficerów w II Rzeczypospolitej, Poznań 2011.
Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski niepodległej, Warszawa 1991.
Mierzwiński Z., Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990.
Mordawski H., Polskie lotnictwo wojskowe 1920-1939. Od tryumfu do tragedii, Wrocław 2011.
Pawlak J., Polskie eskadry w latach 1918-1939, Warszawa 1989.
Rayski L., Słowa prawdy o lotnictwie polskim 1918-1939, Londyn 1948.
Stawecki P., Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994.
Subotkin W., Z kart historii polskiego lotnictwa, Szczecin 1985.

Zdjęcie: Mała Encyklopedia Lotnicza, Warszawa 1938, s 373.

Mariusz Niestrawski

Znalazłeś błąd? Masz jakieś ciekawe materiały? Chcesz się podzielić zdjęciami? Napisz do nas! redakcja ( at ) infolotnicze.pl

 Więcej informacji na stronie głównej Milipedii