Wieden Franciszek

Franciszek Wieden (1891-1944), pułkownik inżynier pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 6 lutego 1891 roku w Tarpie na Węgrzech. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, gdzie w 1910 roku zdał maturę. Po egzaminie dojrzałości rozpoczął edukację na Politechnice Lwowskiej. 1 sierpnia 1914 roku został powołany do armii austro-węgierskiej, służył w 30. pułku piechoty. W początkowym okresie pierwszej wojny światowej ukończył Oficerską Szkołę Rezerwy. Od 5 maja do 19 sierpnia 1915 roku dowodził plutonem w 30. pp. Później został przeniesiony do 40. pp, gdzie pełnił funkcję dowódcy plutonu, a następnie kompanii.

Franciszek Wieden 26 listopada 1917 roku rozpoczął kurs obserwatorów w Wiener Neustadt. 5 grudnia ukończył szkolenie i otrzymał skierowanie do 5. zapasowej kompanii lotniczej, w której był oficerem technicznym. 12 czerwca 1918 roku w charakterze obserwatora i oficera technicznego trafił na front w składzie 4. kompanii lotniczej. W listopadzie 1918 roku znalazł się w Legii Oficerskiej gen. bryg. Bolesława Roi i walczył w Galicji Wschodniej. 7 stycznia 1919 roku skierowano go do 9. eskadry lotniczej, gdzie służył w charakterze obserwatora. Po zaledwie 12 dniach otrzymał przeniesienie do Wojskowej Szkoły Lotniczej w Warszawie, a po zaprzestaniu prac przez tę placówkę, 12 maja przeniósł się do Niższej Szkoły Pilotów w Krakowie. Szkolenie lotnicze kontynuował w Wyższej Szkole Pilotów w podpoznańskiej Ławicy (od 20 grudnia 1919 roku). Pierwszego dnia kwietnia 1920 roku otrzymał awans na kapitana (stopień został zatwierdzony przez Naczelnego Wodza 9 września), a ostatniego dnia tego miesiąca włączono go do składu 21. eskadry niszczycielskiej. 29 lipca przejął z rąk Ludomiła Rayskiego dowodzenie nad eskadrą. Na początku następnego roku pozostał w jednostce, która po scaleniu z 14. eskadrą wywiadowczą przyjęła nazwę tej ostatniej. 10 maja 1921 roku otrzymał przeniesienie do 5. eskadry wywiadowczej stacjonującej w tym czasie w Przemyślu. W lipcu eskadra trafiła do Poznania, do organizującego się 3. Pułku Lotniczego. Po dwóch miesiącach Franciszek Wieden awansował w Poznaniu na dowódcę VII. dywizjonu lotniczego. W 1922 roku odznaczono go Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari. 2 maja następnego roku otrzymał stanowisko zastępcy dowódcy 3. Pułku Lotniczego, a od 15 czerwca był oficerem taktycznym i szkoleniowym Pułku. Po pięciu miesiącach, 6 listopada został komendantem parku 3. Pułku Lotniczego. 2 kwietnia 1924 roku awansowano go na majora, a 1 listopada rozpoczął studia zagraniczne we Francji na École Supérieure d`Aéronautique. Począwszy od 30 września 1925 roku pracował w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu. Franciszek Wieden w maju 1929 roku zastąpił płk. Jana Sendorka w roli dowódcy 1. Pułku Lotniczego w Warszawie. Stanowisko to piastował do lutego 1933 roku. 8 lutego objął komendanturę Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie. Pracę na czele CWOL zakończył w październiku 1936 roku, a w połowie następnego miesiąca został dyrektorem Departamentu VIII w Ministerstwie Komunikacji. Po klęsce wrześniowej przez Rumunię i Francję dotarł do Wielkiej Brytanii. Franciszek Wieden zmarł 30 września 1944 roku w Blackpool.

Franciszek Wieden to jeden z oficerów, którzy bardzo zasłużyli się dla lotnictwa II Rzeczypospolitej. Jego związki z lotnictwem zaczęły się dość późno, dopiero pod koniec pierwszej wojny światowej ukończył kurs obserwatora. W niepodległej Polsce był jednak zdecydowany latać w charakterze pilota, stosunkowo szybko przeszkolił się jednak w pilotażu. Musiał być dobrym lotnikiem, skoro dowódca Wyższej Szkoły Pilotów włączył go do grupy pilotów 21. eskadry niszczycielskiej. To Wieden dowodził tą jednostką po Rayskim. Po zakończeniu wojny dowodził plutonem, pełnił szereg obowiązków w 3. pułku lotniczym i wreszcie awansował na dowódcę 1. pułku lotniczego. Poza tym Franciszek Wieden był ważną postacią w polskim szkolnictwie lotniczym. Za doświadczeniem w dowodzeniu nie szło jednak odpowiednie wykształcenie wojskowe. Na oficera awansował po ukończeniu wojennej szkoły oficerskiej, w której siłą rzeczy musiano przekazywać mniej wiedzy. Lepiej kształtowało się jego wykształcenie techniczne – ukończył kilka semestrów na politechnice, a także lotnicze, bowiem Wieden był absolwentem najważniejszej francuskiej szkoły dla lotników – École Supérieure d`Aéronautique.

Lista odznaczeń

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (nr 8102);

• Order Polonia Restituta IV i V klasy;

• Krzyż Walecznych;

• Złoty Krzyż Zasługi;

• Polowa Odznaka Pilota (nr 12);

• Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (Austro-Węgry);

• Krzyż Wojskowy Karola (Austro-Węgry);

• Order Zasługi (Bułgaria);

• Order Gwiazdy Rumunii;

• Order Feniksa (Grecja).

Lista jednostek, w których Franciszek Wieden służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 30. pp (Austro-Węgry) – dowódca plutonu;

• 40. pp (Austro-Węgry) – dowódca plutonu, a później kompanii;

• Legia Oficerska gen. Bolesława Roi;

• 9. eskadra lotnicza;

• 21. eskadra niszczycielska – pilot, a później dowódca;

• 14. eskadra wywiadowcza;

• 5. eskadra wywiadowcza;

• VII. dywizjon lotniczy – dowódca;

• 3. Pułk Lotniczy – szereg stanowisk;

• Wyższa Szkoła Pilotów – komendant;

• 1. Pułk Lotniczy – dowódca;

• Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa – komendant;

• Departament VIII Ministerstwa Komunikacji – dyrektor.

Bibliografia
Zieliński Józef, Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921-2000, Poznań 2001.
Zieliński Józef, Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari, Warszawa-Toruń 2005.

Zdjęcie: Mała Encyklopedia Lotnicza, Warszawa 1938, s. 469.

Mariusz Niestrawski