Friser Karol

Karol Friser (1890-?), podpułkownik obserwator Wojska Polskiego.

Urodził się 3 marca 1890 roku w Lubaczowie. Ukończył gimnazjum klasyczne w Sanoku, później rozpoczął studia na wydziale prawa i ekonomii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1912 roku został absolwentem najstarszego polskiego uniwersytetu. 31 sierpnia 1914 roku otrzymał powołanie do armii austro-węgierskiej. Służył początkowo w 29. pułku artylerii polowej, później w 90. pułku piechoty i wreszcie w niemieckim 375. pułku piechoty. Walczył na froncie serbskim, włoskim i rumuńskim. Od 16 sierpnia do 19 września 1917 roku szkolił się w Wiener Neustadt. Po przeszkoleniu latał jako obserwator w 101. i 102. kompanii lotniczej. W latach 1917-1918 był dwukrotnie zestrzeliwany. Po raz pierwszy przez własną artylerię, a po raz drugi (we wrześniu 1918 roku) przez nieprzyjacielskiego lotnika myśliwskiego (być może był to kanadyjski as Wiliam Bishop). Ciężko ranny trafił do szpitala, gdzie spędził resztę wojny.

1 listopada 1918 roku Karol Friser został mianowany przez Radę Regencyjną komendantem Lubaczowa (z przydziałem do 1. pułku strzelców w Jarosławiu). Wkrótce jednak udał się na podkrakowskie lotnisko Rakowice, gdzie wszedł w skład 3. eskadry lotniczej bojowej (późniejszej 7. eskadry lotniczej). W połowie listopada wraz z sierż. pil. Józefem Cagaskiem odleciał do Lwowa. W końcu miesiąca do Lwowa przybyła cała 7. eskadra lotnicza, a Friser został jej oficerem taktycznym. Od kwietnia 1919 roku był oficerem w dowództwie II. grupy lotniczej w Przemyślu (późniejszego II. dywizjonu lotniczego). 20 czerwca 1920 roku został dowódcą II. dywizjonu lotniczego, a dokładnie miesiąc później – oficerem taktycznym w szefostwie lotnictwa 3. Armii. W marcu 1921 roku wziął bezterminowy urlop, lecz po nieco ponad roku, w maju 1922 roku został przywrócony do służby czynnej i otrzymał przydział do poznańskiego 3. Pułku Lotniczego na stanowisko oficera wyszkolenia pułku. W 1924 roku awansowano go na majora. W następnym roku opuścił Poznań i został skierowany do Lwowa, gdzie był prawą ręką ppłk. Camillo Periniego organizującego 6. Pułk Lotniczy. We Lwowie Friser piastował stanowiska zastępcy dowódcy pułku i dowódcy I. dywizjonu liniowego. W 1927 roku otrzymał przeniesienie do Warszawy, do Departamentu Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. W następnym roku stanął na czele Wydziału Studiów i Wyszkolenia Departamentu Lotnictwa. W końcu lat 20-tych przeszedł 6-miesięczny Kurs Wyższych Dowódców Lotnictwa przy Wyższej Szkole Wojennej. W kwietniu 1930 roku znów trafił do 3. Pułku Lotniczego, w którym objął stanowisko komendanta bazy lotniczej. Pięć lat później awansowano go na podpułkownika, a w 1937 roku przeniesiono na stanowisko zastępcy dowódcy I. Grupy Aeronautycznej płk. Władysława Kalkusa. W marcu 1939 roku stanął na czele komórki nazwanej Służba Portów Lotniczych, której celem była rozbudowa sieci lotnisk. Po wybuchu drugiej wojny światowej starał się przygotować lotniska odwrotowe w rejonie Lublina, Lwowa i Kosowa. 17 września przekroczył granicę z Rumunią i został internowany w obozie dla oficerów w Kalimanesti. Przy trzeciej próbie uciekł z obozu i pod zmienionym nazwiskiem rozpoczął pracę w polskim konsulacie w Bukareszcie. Od stycznia 1940 roku kierował ewakuacją polskich lotników do Francji. W kwietniu sam przedostał się nad Sekwanę, a później do Wielkiej Brytanii. Przez kilka miesięcy pozostawał bez przydziału. Następnie otrzymał funkcję delegata Inspektora Lotnictwa gen. Stanisława Ujejskiego przy kadrze lotnictwa polskiego w Blackpool. Później przewodniczył komisji selekcyjnej personelu latającego dla kandydatów do lotnictwa. Na tym stanowisku pozostał do końca wojny. W 1947 roku powrócił do Polski. Osiedlił się w Gdańsku. Pracował w przedsiębiorstwach: „Wiercenia Poszukiwawcze” i „Centrostal”. Władze wojskowe przeniosły go w stan spoczynku. Niedługo później miał zawał serca i przeszedł na emeryturę.

Karol Friser był jednym z bardziej interesujących obserwatorów, którzy w listopadzie 1918 roku zgłosili akces do polskiego lotnictwa. W lotnictwie austro-węgierskim służył stosunkowo krótko, bowiem dopiero od 1917 roku. W ciągu dwóch ostatnich lat wojny nabył jednak pewne doświadczenie ze służby. Warto zwrócić uwagę, że dwukrotnie był zestrzelony. W trakcie kształtowania granic II Rzeczypospolitej był jednym z najważniejszych oficerów polskiego lotnictwa w Galicji. Współorganizował III. eskadrę lotniczą bojową, a później pełnił funkcje w dowództwie II. grupy lotniczej. Na ważnych stanowiskach pozostawał także w latach pokoju. Stał na czele dywizjonu, był komendantem bazy lotniczej, zastępował dowódcę pułku i dowódcę grupy lotniczej. Karol Friser sam jednak nie dowodził na najwyższym szczeblu. Legitymował się poważnym doświadczeniem zdobytym w latach II Rzeczypospolitej, a mimo to nie otrzymał stanowiska dowódcy pułku w latach 1921-1939, bądź też funkcji szefa lotnictwa armijnego, czy choćby szefa sztabu lotnictwa armijnego we wrześniu 1939 roku.

Lista odznaczeń

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (nr 8121);

• Złoty Krzyż Zasługi;

• Krzyż Walecznych;

• Polowa Odznaka Obserwatora (Nr 16);

• Medal Lotniczy (trzykrotnie);

• Medal za Wojnę (brytyjski);

• Medal za Obronę Londynu (brytyjski).

Lista jednostek, w których Karol Friser służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 29. pułk artylerii polowej (Austro-Węgry);

• 90. pułk piechoty (Austro-Węgry);

• 375. pułk piechoty (Niemcy);

• 101. kompania lotnicza (Austro-Węgry);

• 102. kompania lotnicza (Aystro-Węgry);

• 1. pułk piechoty;

• 3. eskadra lotnicza bojowa (7. eskadra lotnicza) – oficer taktyczny;

• II. grupa lotnicza (II. dywizjon lotniczy) – oficer taktyczny, dowódca;

• Szefostwo lotnictwa 3. Armii – oficer taktyczny;

• 3. Pułk Lotniczy – oficer wyszkolenia pułku;

• 6. Pułk Lotniczy – zastępca dowódcy pułku, dowódca I. dywizjonu liniowego;

• Departament Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych – szef Wydziału Studiów i Wyszkolenia;

• 3. Pułk Lotniczy – komendant bazy lotniczej;

• I. Grupa Aeronautyczna – zastępca dowódcy;

• Służba Portów Lotniczych – szef;

• Konsulat Rzeczypospolitej w Bukareszcie;

• Delegat Inspektora Lotnictwa przy kadrze polskiego lotnictwa w Blackpool;

• Komisja selekcyjna personelu latającego dla kandydatów do lotnictwa – przewodniczący;

• Wiercenia Poszukiwawcze;

• Centrostal.

Bibliografia
Karol Jerzy Friser, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1973, Nr 3 (1124), s. 6.
Zieliński Józef, Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari, Warszawa-Toruń 2005.
ZLU, Karol Jerzy Friser, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1967, Nr 12 (819), s. 18.

Zdjęcie: Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 158.

Mariusz Niestrawski