Ohne Flieger – kein Tannenberg. Bez lotnika nie byłoby Tannenbergu62. Po zwycięstwie w bitwie pod Tannenbergiem w sierpniu 1914 r. gen. P. von Hindenburg zyskał czołową pozycję w OHL, a on sam wyrażał się z najwyższym uznaniem o załogach samolotów zwiadowczych, mówiąc m.in. że bez samolotów nie byłoby Tannenbergu63. Na południowym odcinku Frontu Wschodniego w 1914 r. natomiast… W rosyjskiej historiografii doby Wielkiej Wojny nie występuje terminologia przyjęta przez większość autorów z zachodniej i środkowej Europy jako bitwa pod Kraśnikiem, Komarowem czy Lublinem. Funkcjonuje natomiast określenie walki pod Sokalem64, zaś wg współczesnej rosyjskiej historiografii nazewnictwo operacji przeprowadzonych w 1914 r. przez armię carską na ziemiach polskich na Froncie Wschodnim obowiązujące w współczesnej rosyjskiej historiografii jest następujące: Operacja Wschodnio-Pruska Frontu Północno-Zachodniego 2 VIII-1 IX 1914 r. (ros. Восточно-Прусская операция Северо-Западного фронта 2 августа – 1 сентября 1914), Bitwa Galicyjska Frontu Południowo-Zachodniego 6 VIII-13 IX 1914 r. (ros. Галицийская битва Юго-Западного фронта 6 августа – 13 сентября 1914 г.), Pierwsza Operacja Augustowska Frontu Północno-Zachodniego 12-30 IX 1914 r. (ros. Первая Августовская операция Северо-Западного фронта 12-30 сентября 1914 г.), Warszawsko-Dęblińska Operacja 15 IX-26 X 1914 r. (ros. Варшавско-Ивангородская операция 15 сентября – 26 октября 1914 г.) oraz Operacja Łódzka 29 X -6 XII 1914 r. (ros. Лодзинская операция 29 октября – 6 декабря 1914 г.)65. W gronie jednostek lotniczych, które przewinęły się przez Galicję w 1914 r. znalazł się w gronie c.k. Fliegerkompanie ww niemiecki FFA 36. 8 IX 1914 r. został on podporządkowany AOK a 10 IX 1914 r. przed południem jednostka osiągnęła Kraków, a następnie Twierdzę Przemyśl. Jej dowódcą był Rittermesiter von Hantelman, zaś na jej wyposażeniu znajdowało się sześć samolotów typu Albatros B. I. (z silnikami o mocy z 100 KM każdy – w składzie personelu latającego znajdowało się dziewięciu oficerów – w tym dwóch pilotów i pięciu obserwatorów – resztę pilotów stanowili podoficerowie – łącznie w jednostce służyło 116 ludzi). W dniach 11-17 IX 1914 r. FFA 36. podlegał dowództwu polowej c.k. 4. Armii, a w okresie 18 IX – 22 XI 1914 r. dowództwu polowej c.k. 1. Armii. Z lotniska fortecznego Przemyśl-Żurawica jednostka operowała w okresie 10-17 IX 1914 r. wykonując loty rozpoznawcze na rzecz polowej c.k. 4. Armii66. Po oddaniu jednostki do polowej c.k. 1. Armii przerzucono ją na lotnisko polowe w Jasieniu koło Brzeska skąd załogi wykonywały loty rozpoznawcze w okresie 25 IX-3 X 1914 r. na odcinku Brzesko-Opatów-Sandomierz-Brzesko. 8 X 1914 r. transportem kolejowym FFA 36. przerzucono na lotnisko polowe Baranów Sandomierski skąd w okresie 10-18 X 1914 r. jego załogi wykonywały loty rozpoznawcze w rejonie Sandomierz-Opatów-Ostrowiec Świętokrzyski po czym 1 XI 1914 r. jednostkę przebazowano na lotnisko polowe w Stopnicy. 9 XI 1914 r. wykonano kolejne przebazowanie na lotnisko polowe w Będzinie (niem. Bendzin) – podczas jednego z lotów 10 XI 1914 r. z powodu mgły jedna z załóg lądowała na lotnisku fortecznym Kraków-Rakowice po czym 11 XI 1914 r. powróciła lotem do Będzina. W Będzinie FFA 36. stacjonował do 16 XII 1914 r. a rejonem rozpoznania był rejon Będzin-Koniecpol-Jędrzejów-Stopnica-Skała-Będzin. 16 XII 1914 r. niemiecką jednostkę przebazowano na lotnisko polowe w Miechowie gdzie całość jednostki zebrała się 22 XII 1914 r. Stąd wykonywano loty rozpoznawcze w rejon Kielce-ujście Nidy-Miechów w okresie 21 XII-31 I 1915 r. 2 I 1915 r. jedna z załóg FFA 36. obserwowała z powietrza ostrzał moździeży typu „Škoda” kal. 30, 5 cm M. 11 w rejonie Jędrzejowa (wg stanu z 31 I 1915 r. FFA 36. posiadał na stanie pięć samolotów – szósty skierowano do Wrocławia celem naprawy). W okresie po 1 II 1915 r. załogi FFA 36. wykonywały loty w rejon Miechów-Łagów-Raków-Czarna pod Staszowem-Polanica oraz wzdłuż Wisły w kierunku rozpoznania na Nowy Korczyn-Działoszyce-Miechów (30 IV 1915 r. Hptm Elias podczas lotu bojowego w rejonie Staszowa zrzucił 25 bomb i wiele strzałek na wykryte cele naziemne). Po przełamaniu Frontu Wschodniego pod Gorlicami 13 V 1915 r. FFA 36. przebazowano na lotnisko polowe w Pińczowie a 16 V 1915 r. na lotnisko polowe do Sichowa Dużego w ślad za marszem polowej c.k. 1. Armii, która osiągnęła linię Tarnobrzeg-Iwaniska (18 V 1915 r. jednostkę przebazowano czasowo do Solca) – do 7 VI 1915 r. loty bojowe wykonywano z Sichowa Dużego w rejon Sandomierz-Zaklików-Kraśnik-Chodel-Solec-Sienno-Ostrowice a 8 VI 1915 r. jednostkę przebazowano na lotnisko polowe do Żółkwi, skąd loty bojowe wykonywano latano w rejon Tartakow-Włodzimierz Wołyński-Turysk-Dubienka-Hrubieszów. W Kriegstagebuch tej jednostki opisano jej szlak bojowy jesienią 1914 r. Oto szerokie fragmenty z tegoż: (…) 8. września [1914 r.]. [Godz.] 7:45 rano odjazd oddziału z Posen [pol. Poznań]. Lt. [ppor.] von G. D. powołany z powrotem do Berlina. Stacja południowa Lissa [pol. Leśnica]. Stacja wieczorna Breslau [pol. Wrocław].
9. września [1914 r.]. Oddział dociera wczesnym rankiem [do] Oderberg [pol. Odrzycko]. Melduje się tutaj park samochodowy od austriackiego dowództwa składający się z: samochodów osobowych, 6 – ciężarówek, 6 – przyczep…
10. września [1914 r.]. Godz. 8.30 przed południem, przybycie Żurawica koło Przemyśla. Tutaj już [stacjonują] dwie austriackie Fliegerkompanie [Flik. 11. i 8.]… Rozkaz AOK: FFA 36 pozostaje w Żurawicy do dyspozycji AOK do odwołania. Około [godz.] 12.00 w południe początek rozładunku. Do [godz.] 8.00 wieczorem wszystko rozładowane i zabrane na lotnisko oddalone o około 1 kilometr. Równocześnie zbudowano jeden duży i dwa małe namioty. Zakwaterowanie drużyn na oddalonym o kilometr lotnisku, w obozie barakowym, oficerowie w Przemyślu67.
11. września [1914 r.]. Zaczęto montowanie samolotów. Exelencja von Freitag-Loringhoven [gen. Hugo Friedrich Philipp Johann Freiherr von Freytag-Loringhoven – generalny kwatermistrz armii niemieckiej] odwiedza stację ze sztabem niemieckim. W południe meldunek oficerów przed Exelencją [gen. Franzem Conradem] Konradem von Hőtzendorfem, szefem Sztabu Generalnego, arcyksięciem Frydrykiem [Habsburgiem] i kwatermistrzem całej armii. Do wieczora 7 samolotów jest już prawie zmontowanych. Rittermeister von Hantelmann i Hauptmann [Ferdinand] Deutelmoser szukają po południu baz nieopodal Jarosławia i Sieniawy. Arcyksiążę, następca tronu [Karol Franciszek Józef Habsburg] zapowiedział popołudniową wizytę na lotnisku, jednak wieczorem ją odwołał. Wycofanie się armii zostaje wprowadzone. AOK wieczorem opuszcza Przemyśl. Lt. [ppor.] von Elpons i [Lt. – ppor.] Knigge otrzymują od Exelencji von Freitaga [Loringhoven] tajną misję specjalną.
12. września [1914 r.]. Zakończony montaż samolotów. W ciągu dnia 6 samolotów zmontowanych i gotowych [do lotów]. Loty próbne przez Lt. [ppor.] Akfeldta, Uffz. [podoficera] Delinke na LV.9 [LVG B], Uffz. [podoficer] Klingera na Albatrosie [B. I.]. Rittermeister [Hptm – kpt.] von Hantelmann i Hauptmann [kpt. F.] Deutelmoser i Lt. [ppor.] Herich szukają baz do przesunięcia części oddziału w kierunku Jaworowa. Oddział podlega 4 armii (Auffenberg) [Moritz F. von].
13. września [1914 r.]. Loty próbne Lt.[ppor.] Bienecka na Albatrosie [B. I], Sgt.[sierż.] Wilcke na Albatrosie [B. I], Sgt. [sierż.] Goeldnera na Albatrosie [B. I], Uffz. [podoficera] Delinke na LV.9 [LVG B], Sgt. [sierż.] Klingera na Albatrosie [B. I]. [Sgt.] Klinger, po lądowaniu w drzewach, rozwala chłodnicę. Cały dzień deszcz z przerwami, gęste chmury, lekki wiatr południowy. Wszystkie jednostki otrzymują rozkaz wrócić za San: 2. [c.k.] armia płd. Przemyśl, 3. [c.k.] armia Przemyśl, 4. [c.k.] armia Radymno, 1. [c.k.] armia okolice Leżajska. Misja [c.k.] 4. armii (przekazane przez [c.k.] 3. armię)
-
Rozpoznanie, czy przed obszarem Narol-Miasto-Freifeld [Kowalówka]-Cieszanów kierują się wrogie siły ku północno-zachodniej flance armii
-
Czy w regionie Stare Sioło-Lubaczów-Krakowiec-Radymno znajdują się lub maszerują wrogie siły
-
Czy z kierunku Rawa Ruska wzdłuż linii Wróblaczyn-Zawadów nadchodzący wróg podąża za [c.k.] 4. armią
-
Czy od Wiszenki nadchodzi wróg w kierunku Jaworowa.
Wiadomości o wrogu:
Wroga piechota maszeruje z Dachnowa przez Lubaczów do Hołowska [ukr. Головське].
Wrogie dywizje kawalerii mają nadciągać z Oleszyc do Jarosławia. Nasze jednostki stoją na kierunku Zawadów-Jarosław68.