Tarnawa-Malczewski Jan

Jan Tarnawa-Malczewski (1889-?), pułkownik pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 31 stycznia 1889 roku w majątku Chwałki w ziemi sandomierskiej. Lata 1899-1906 spędził w Korpusie Kadetów nr 2. Następnie rozpoczął edukację w Mikołajewskiej Wojskowej Szkole Inżynierów w Petersburgu. Po jej ukończeniu w sierpniu 1909 roku mianowano go podporucznikiem i przydzielono do 15. batalionu saperów Armii Imperium Rosyjskiego. Latem 1910 roku rozpoczął służbę w 19. batalionie saperów. W październiku kolejnego roku awansowano go na porucznika. Od stycznia do października 1912 roku uczył się pilotażu w Szkole Pilotów w Gatczynie. W kwietniu 1913 roku został odznaczony Krzyżem św. Stanisława III klasy, po czym trafił do oddziału lotniczego IX. Korpusu. Pierwotnie była to 7. kompania powietrzna, później została ona przeformowana w 3. kompanię awiacyjną, 1. oddział tej kompanii przekształcono w 9. korpuśny oddział lotniczy. Na początku 1915 roku Tarnawę-Malczewskiego odznaczono Krzyżem św. Anny IV klasy z dopiskiem „Za waleczność”. Od lutego do kwietnia tego roku był zastępcą dowódcy oddziału lotniczego. Latem otrzymał awans na sztabskapitana. We wrześniu 1915 roku powrócił do Gatczyna w charakterze instruktora pilotażu. Po dwunastu miesiącach otrzymał Krzyż św. Stanisława II klasy oraz Krzyż św. Anny II klasy. Na początku 1917 roku otrzymał prestiżowy Krzyż św. Jerzego za przeprowadzenie rozpoznania powietrznego w warunkach silnego ognia przeciwlotniczego. We wrześniu przeniesiono go szkoły pilotów myśliwskich w Eupatorii na Krymie. 4 grudnia 1918 roku Jan Tarnawa-Malczewski znalazł się w składzie Wojska Polskiego. 1 stycznia 1919 roku w stopniu kapitana pilota objął komendanturę nad Wojskową Szkołą Lotniczą w Warszawie. Jeszcze w styczniu tego roku awansowano go na majora. Instruktorom Wojskowej Szkole Lotniczej udało się przeszkolić kilkudziesięciu lotników z armii rosyjskiej w lataniu na samolotach niemieckich, placówka nie wykształciła jednak nowych kadr pilotów. Z czasem Wojskowa Szkoła Lotnicza przekształciła się w II. Szkołę Pilotów. Funkcję komendanta przejął ppor. pil. Mieczysław Garsztka. Jan Malczewski został natomiast przeniesiony (z dniem 4 czerwca 1919 roku) na stanowisko szefa uzupełnień w Inspektoracie Wojsk Lotniczych Ministerstwa Spraw Wojskowych. 24 marca 1920 roku objął funkcję kierownika wydziału wyszkolenia, a później kierownika referatu szkolnictwa Departamentu III Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych. 6 czerwca 1922 roku awansowano go na podpułkownika. 30 marca następnego roku został zastępcą dowódcy 1. Pułku Lotniczego. 17 grudnia 1924 roku mianowano go pułkownikiem, a po czterech miesiącach, 10 kwietnia rozpoczął służbę jako szef wydziału organizacyjnego w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dwa miesiące później, 18 czerwca został kierownikiem Kursu Obserwatorów dla Oficerów Sztabu Generalnego. 23 czerwca 1926 roku powierzono mu stanowisko dowódcy 2. Pułku Lotniczego. W Krakowie spędził niemal trzy lata. W tym czasie odbył Kurs dla Oficerów Sztabowych przy Centralnych Wojskowych Studiach Sztabowych. Stanowisko dowódcy 2. Pułku Lotniczego opuścił 6 maja 1929 roku. 29 sierpnia został komendantem garnizonu Poznań. W 1930 roku przeszedł w stan spoczynku. Na emeryturze zaangażował się w działalność Aeroklubu Poznańskiego.

Jan Tarnawa-Malczewski był jednym z bardziej doświadczonych lotników, którzy zgłosili akces do Wojska Polskiego. Swoją przygodę z lotnictwem zaczął jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Stosunkowo krótko pełnił służbę frontową w latach „wielkiej wojny”, lecz w tym czasie zdołał się odznaczyć ofiarną służbą. Na froncie nie latał w czasie kształtowania się granic II Rzeczypospolitej. Jan Tarnawa-Malczewski był bardzo doświadczonym instruktorem pilotażu. Funkcję tę pełnił w latach pierwszej wojny światowej w Rosji, misję szkolenia pilotów powierzono mu także w walczącej o przetrwanie i granice Polsce. Na stanowisku komendanta Wojskowej Szkoły Lotniczej Tarnawa-Malczewski nie wywiązał się w pełni z tego zadania. Nie stracono jednak do niego zaufania, obejmował odpowiedzialne stanowiska sztabowe i ostatecznie został dowódcą 2. Pułku Lotniczego. W 1930 roku, w związku z polityką personalną forsowaną przez płk. Ludomiła Rayskiego, Tarnawa-Malczewski został jednak odesłany na przedwczesną emeryturę.

Lista odznaczeń

• Odznaka Pilota;

• Krzyż św. Jerzego (Imperium Rosyjskie);

• Krzyż św. Anny II klasy (Imperium Rosyjskie);

• Krzyż św. Anny III klasy (Imperium Rosyjskie);

• Krzyż św. Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie);

• Krzyż św. Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie);

• Krzyż św. Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie).

Lista jednostek, w których Jan Tarnawa-Malczewski służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 15. batalion saperów (Imperium Rosyjskie);

• 19. batalion saperów (Imperium Rosyjskie);

• 7. kompania powietrzna (Imperium Rosyjskie);

• 3. kompania awiacyjna (Imperium Rosyjskie);

• 9. korpuśny oddział lotniczy (Imperium Rosyjskie) – czasowo zastępca dowódcy;

• Szkoła Pilotów w Gatczynie (Imperium Rosyjskie) – instruktor pilotażu;

• Szkoła pilotażu myśliwskiego w Eupatorii (Imperium Rosyjskie) – instruktor pilotażu;

• Wojskowa Szkoła Lotnicza – komendant;

• II. Szkoła Pilotów – komendant;

• Inspektorat Wojsk Lotniczych Ministerstwa Spraw Wojskowych – szef uzupełnień;

• Departament III Ministerstwa Spraw Wojskowych – kierownik wydziału wyszkolenia, a później kierownik referatu szkolnictwa;

• 1. Pułk Lotniczy – zastępca dowódcy;

• Departament IV Ministerstwa Spraw Wojskowych – szef wydziału organizacyjnego;

• 2. Pułk Lotniczy – dowódca;

• garnizon Poznań – komendant.

Awanse

• Podporucznik (sierpień 1909);

• Porucznik (październik 1911);

• Sztabskapitan (lato 1915);

• Major (styczeń 1919);

• Podpułkownik (6 czerwca 1922);

• Pułkownik (17 grudnia 1924).

Bibliografia

Źródła:
CAW: Dowództwo Lotnictwa MSWojsk; Wojskowa Szkoła Lotnicza.

Literatura:
Авиаторы – кавалеры ордена Св. Георгия и Георгиевского оружия периода Первой мировой войны 1914-1918 годов, составители М. С. Нешкин, В. М. Шабанов, Москва 2006.
Kruszyński Bartosz, Kariery oficerów w II Rzeczypospolitej, Poznań 2011.
Zieliński Józef, Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921-2000, Poznań 2001.

Mariusz Niestrawski