PZL P.11

Samolot myśliwski PZL P.11

P.11 był polskim jednomiejscowym i jednosilnikowym samolotem myśliwskim w układzie górnopłata zastrzałowego ze stałym podwoziem o konstrukcji całkowicie metalowej. Maszyna posiadała dwu- lub trzyłopatowe śmigło i odkrytą kabinę pilota. Cechą charakterystyczną było skrzydło dwudźwigarowe zwężające się przy kadłubie tzw. „Płat Puławskiego” Maszynę opracowano w biurze projektowym Państwowych Zakładów Lotniczych w latach 1930-1934. Konstrukcyjnie wywodził się on z samolotu P.6 zaprojektowanego przez inż. Zygmunta Puławskiego. Po jego śmierci w 1931 r. prace projektowe przejął inż. Wsiewołod Jakimiuk.

Prototypy
P.11/I – pierwszy prototyp wyposażony był w silnik gwiazdowy Gnome-Rhône Jupiter VII 9Asb o mocy 294/353 kW (400/480 KM). Oblatany w sierpniu 1931 r. przez Bolesława Orlińskiego. Wobec problemów drugiego prototypu to on został wysłany na pokazy do Bukaresztu i Turcji gdzie wykazał się dobrymi osiągami i parametrami lotu budząc przy tym duże zainteresowanie.

P.11/II – napędzany był silnikiem gwiazdowym Bristol Mercury IVA 366/381 kW (497/517 KM). Zbudowany został w listopadzie, ale w związku z problemami z drganiami silnika oblatany dopiero w grudniu 1931 roku przez Bolesława Orlińskiego. Brał on udział w szeregu pokazów w kraju i zagranicą – m.in. w Zurychu i Lizbonie gdzie został zarekwirowany przez miejscowe władze. Portugalia wyrażała przy tym chęć zakupu 45 maszyn P.11, do transakcji jednak nie doszło, a P.11/II prawdopodobnie po pewnym czasie wrócił do kraju i uległ rozbiciu w 1936 roku.

P.11/III – posiadał napęd w postaci silnika gwiazdowego Bristol Mercury IV S2 o mocy 386/423 kW (525/575 KM), a oblatany został w czerwcu 1932 roku także przez Bolesława Orlińskiego. Maszyna wysłana została na pokazy do USA. Po powrocie przebudowana stanowiła wzorzec dla wersji seryjnej P.11a.

P.11/IV – wyposażony był w silnik gwiazdowy Gnome-Rhône K9 Mistral o mocy 368/405 kW (500/550KM). Prototyp powstał dzięki przebudowie jednego samolotu P.7a. Początkowo posiadał on standardowe dwułopatowe śmigło zamienione potem na śmigło trójłopatowe. Stanowił on wzór dla wersji P.11b.

P.11/V – początkowo wyposażony był w silnik Bristol Mercury VS2, później w Gnome-Rhône 9Krse Mistral. Maszyna ta uwzględniała doświadczenia z prób P.11a dotyczące słabej widoczności i małej przewiewności kabiny. W związku z tym obniżono silnik, podniesiono i przesunięto fotel pilota, a także przekonstruowano skrzydła przy kadłubie. Inne zmiany dotyczyły m.in. obrysu usterzenia pionowego, zmieniono także system wyważania samolotu i zastosowano owiewki na koła. Samolot w takiej konfiguracji z silnikiem Mercury stanowił wzór dla wersji P.11c, a z motorem Gnome-Rhône dla P.11f.

P.11 w chwili stworzenia był jednym z najlepszych samolotów myśliwskich na świecie, co przełożyło się na zainteresowanie nim krajów ościennych. Jednak mimo rozmów z Turcją, Grecją, Szwecją, Estonią, Jugosławią, Portugalią, Hiszpanią i Bułgarią ostatecznie produkowany był on poza Polską tylko w Rumunii. W sumie od 1934 roku wyprodukowano w Polsce około 250 maszyn tego typu, a w Rumunii dodatkowo 95. Uzbrojenie P.11 stanowiły dwa lub cztery karabiny maszynowe umieszczone w bokach kadłuba i skrzydłach. Dodatkowo niektóre wersje posiadały możliwość podwieszenia czterech bomb o masie 10-12,5 kg. Część samolotów P.11 wyposażono w  radiostację pokładową.

Samoloty P.11 stanowiły większość sprzętu w polskich dywizjonach myśliwskich podczas kampanii polskiej 1939 r. W sumie użyto 134 maszyny w wersji „a” i „c”. 97 z nich zostało zestrzelonych. Znacznie ustępowały one już wtedy myśliwcom wykorzystywanym przez Luftwaffe zwłaszcza pod względem siły ognia i prędkości. Rumuńskie P.11 były z kolei wykorzystywane w trakcie działań wojennych przeciw ZSRR.

Do dziś przetrwał jeden egzemplarz P.11 w wersji „c” który można oglądać w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.

Wersje samolotu P.11

• PZL P.11a

• PZL P.11b

• PZL P.11c

• PZL P.11d

• IAR P.11f

• PZL P.11g „Kobuz”

Jednostki w których walczyły samoloty P.11

• Brygada Pościgowa

• III/2. Dywizjon Myśliwski

• III/3. Dywizjon Myśliwski

• III/4. Dywizjon Myśliwski

• III/5. Dywizjon Myśliwski

• III/6. Dywizjon Myśliwski

Morgała Andrzej, Samoloty Wojskowe w Polsce 1924-1939, Warszawa 2003.
Cieślak Krzysztof, Gawrych Wojciech, Glass Andrzej, Samoloty myśliwskie września 1939, Warszawa 1987.
Cynk Jerzy, Wrzesień 1939, Siły Lotnicze Polski i Niemiec, Warszawa 1989.

Zdjęcie: Polska Lotnicza, Warszawa 1938, s. 193

Wojciech Sługocki