Przebieg kampanii polskiej Henryka II z 1015 roku

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie przebiegu kampanii z roku 1015 prowadzonej przez cesarza Henryka II ((Zob. szerzej: A. Cohn, Kaiser Heinrich II, Halle 1862; Idem, Über den Ursprung des Polenkrieges von 1015, Beitrag zur Kritik Thietmar von Merseburg, [w:] ,,Forschungen zur deutschen Geschichte” 7 (1867); S. Hirsch, Jahrbücher des Deutschen Reichs unter Heinrich II, t. 1-3, Berlin 1862-1875; H. Zeissberg, Die Kriege Kaiser Heinrich II mit Herzog Bolesław von Polen, Wien 1868.)) (1002-1024) przeciw księciu Polski Bolesławowi Chrobremu (992-1025). Zasadniczo poniższe rozważania będą ogniskować się wokół zagadnień taktyki i strategii stosowanej przez zantagonizowane strony omawianego konfliktu. W związku z powyższym pominięto w toku wykładu wiele istotnych komponentów sztuki wojennej XI stulecia, jak m.in. dziejów uzbrojenia, fortyfikacji itp. Już na samym wstępie przyjdzie z całą stanowczością powiedzieć, że pomimo tego, iż polska historiografia wojskowa wielokrotnie analizowała problemy historyczno-wojskowe początków tzw. trzeciej wojny polsko-niemieckiej z lat 1015-1018, to warto by kolejny raz skonfrontować źródła historyczne odnoszące się do tegoż konfliktu z dociekaniami starszej, jak i nowszej historiografii mediewistycznej na temat strategii, tudzież taktyki na przykładzie działań prowadzonych w 1015 roku. Głównym źródłem historycznym pozwalającym historykowi na odtworzenie węzłowych zagadnień wyprawy Henryka II na Polskę w 1015 r. jest Kronika Thietmara ((Zob. szerzej o Thietmarze i egzegezie jego Kroniki: A. Brachman, Widukinds von Korvei Sachsengeschichte und die Chronik des Thietmar von Merseburg in neuer Ausgabe und die letzen Forschungen über ihren Quellenwert, [w:] ,,Deutsches Archiv für Landes und Volksforschung” 5 (1941); F. J. Fortinski, Titmar Mierzeburgskij I jego chronika, Sankt Pietiersburg 1872; R. Holtzmann, Über die Chronik Thietmars von Merseburg, [w:] ,,Neues Archiv” 50 (1935); F. Kurze, Nachlese zur Quellenkunde Thietmars, [w:] ,,Neues Archiv” 16 (1891); J. Strebitzki, Zur Kritik Thietmars von Merseburg, [w:] ,,Forschungen zur deutschen Geschichte” 14 (1874).)). Obok dzieła biskupa merseburskiego skromniejszą rolę odgrywają Roczniki kwedlinburskie ((Annales Quedlinburgenses, [w:] ,,Monumenta Germaniae Historia Scriptores”, wyd. G. H. Pertz, 3 (1839).)) , które częściowo dopełniają obraz skreślony przez niemieckiego erudytę. Z kolei późniejsze źródła, jak m.in. Annales Hildesheimenses, Annales Altahenses Maiores, Annales Otteburiani, czy też Lambert z Hersfeldu, względnie Saxo Annalist, jedynie powielają wcześniej wymienione dwa źródła, w wyniku czego nie wnoszą nic istotnego do analizy historycznej ((A. F. Grabski, Polska w opiniach obcych X-XIII w., Warszawa 1964, s. 191-193.)). Jak podkreślono na samym wstępie niniejszej pracy gros rozważań będzie skumulowanych na omówieniu strategii i taktyki, toteż należałoby w tym wypadku przyjrzeć się przyczynom wojny 1015 r. w sposób nader powierzchowny. Już dawno nasza nauka doszła do wniosku, iż podłoże wojny było wielopłaszczyznowe. Pokój merseburski (1013) ((Zob szerzej: T. Grudziński, Charakter i znaczenie hołdu magdeburskiego Mieszka Bolesławowica z r. 1013, [w:] „Przegląd Historyczny” 66 (1975); M. Z. Jedlicki, Układ merseburski z r. 1013, Ze studiów nad Kroniką Thietmara, [w:] „Wiadomości Archeologiczne” 16 (1939).)) kończący wcześniejszy etap walk (1007-1013) nie satysfakcjonował żadnej ze stron. Z jednej strony Bolesław Chrobry czynił wszystko, aby Milsko i Łużyce weszły na stałe w skład jego państwa, o tyle z drugiej strony Henryk bawarski pozornie stał na stanowisku, by władca Polski literalnie wypełnił zobowiązania z Merseburga. Jednakże formalnoprawne wypełnienie wcześniej zawartej umowy było li wyłącznie pretekstem, by w sprzyjających warunkach poddać władztwo Chrobrego zwierzchnictwu cesarskiemu (( B. Miśkiewicz, Wielkopolska w dziejach oręża polskiego (X-XX wiek), Poznań 2008, s. 30.)). Z późniejszego rozwoju wypadków można wysunąć wniosek, iż obydwie zwaśnione strony przewidywały dalszą walkę, jednakże przez okres dwóch lat 1013-1015 nie było sprzyjających warunków, by w pełni zrewidować połowiczne ustalenia rozmów merseburskich. Z czego to wynikało? Po pierwsze Bolesław Chrobry był zaprzątnięty sprawami ruskimi. Interweniował na Rusi na rzecz swojego zięcia Świętopełka ((Zob. szerzej: A. F. Grabski, Polska w opiniach obcych X-XIII w., Warszawa 1964, s. 193 n.)). Po drugie, podczas gdy Chrobry wdał się w zatarg z wschodnim sąsiadem, to Henryk II zwalczał opozycję na terenie Niemiec i Italii. Wytrawny polityk i wódz, jakim był niewątpliwie władca Rzeszy, wiedział o tym, ażeby móc poskromić siłę i potęgę władcy polskiego, to trzeba wpierw rozprawić się z różnorakimi tendencjami decentralistycznymi. Dopiero wtedy można było brać pod uwagę ostateczne rozprawienie się z Bolesławem Chrobrym. Niewątpliwie wskutek zaistniałych trudności, adwersarz Chrobrego nie od razu zmierzał ku wojnie, przeciwnie próbował wymóc na Bolesławie ustępstwa drogą polityczną ((Idem, Bolesław Chrobry 967-1025, Warszawa 1970, s. 127.)). Stąd kilkukrotnie wzywał Chrobrego, by ten stawił się przed jego oblicze i zarazem wytłumaczył swoją niesubordynację względem swego zwierzchnika (pamiętajmy, że mocą pokoju merseburskiego Chrobry został lennikiem z Milska i Łużyc). Przede wszystkim miał wyjaśnić swoją absencję w projektowanej kampanii italskiej Henryka II po koronę cesarską. Thietmar napisał: Bolesław choć otrzymał przedtem wezwanie, nie poczuwał się do obowiązku pomocy w wyprawie i okazał się, jak zwykle, kłamcą w swych pięknych obietnicach (( Kronika Thietmara, ks. VI, rozdz. 92, przekł. M. Z. Jedlicki, posłowie K. Ożóg, s. 167.)). Bolesław Chrobry najpewniej celowo nie wywiązywał się ze swoich zobowiązań lennych. Co więcej, jawnie przeciwstawiał się cesarzowi. Najdobitniej jest to widoczne w kontaktach władcy piastowskiego z wrogimi kołami antyhenrykowksimi w Italii, tj. przeciwnikami ówczesnego papieża, którego popierał Henryk II. Najprawdopodobniej dzięki szeroko rozbudowanemu wywiadowi ((Ibidem: Obecnie zaś, wysławszy tam szpiegów, wywiadywał się po cichu, jak stoją sprawy króla w tamtych stronach, oraz starał się przez nich zbuntować , kogo tylko mógł. Przeciwko niemu.)) także szukał porozumienia z Arduinem-kontrkandytem Henryka II do tronu longobardzkiego (( A. F. Grabski, Polska sztuka wojenna w okresie wczesnofeudalnym, Warszawa 1959, s. 131.)). Nadto wysłał swego syna Mieszka do Pragi. Mamy prawo przypuszczać, że przedmiotem rozmów Bolesławowica było zawarcie przymierza z Czechami.