Operacja Varsity – pożegnanie szybowców transportowych

W finałowej operacji powietrznodesantowej aliantów zachodnich podczas II wojny światowej wszystko miało być po nowemu – bezpieczniej, szybciej, sprawniej, efektywniej. Żołnierzom desantu powietrznego dano do dyspozycji trochę zmodernizowane szybowce, trochę zmodernizowane spadochrony, trochę nowego oporządzenia i broni. Całkiem nowe dano im za to podejście do likwidacji niemieckiej artylerii przeciwlotniczej, utrzymywania własnej łączności, zaopatrzenia z powietrza i wsparcia artyleryjskiego. Po operacji Varsity wykrwawiona, jak nigdy dotąd, piechota spadochronowa i szybowcowa oraz piloci szybowcowi powiedzieliby zapewne – miało być pięknie, a wyszło nie tyle jak zawsze, co dużo gorzej niż zawsze. I byłaby to prawda

W październiku 1944 roku alianci zainicjowali rozważania nad tym, jak w niedalekiej przyszłości sforsują Ren. 7 listopada tego roku wyemitowany został wstępny plan powietrznodesantowej operacji Varsity ((Operation Varsity, Operations of XVIII United States Corps (Airborne) in support of the crossing of the River Rhine, 24 and 25 March 1945, Advance planning, National Archives CAB 106/1050.)) . Przygotowało go dowództwo 1. Alianckiej Armii Powietrznodesantowej (AAPD). Od razu jednak bardzo poważny głos decyzyjny w sprawie Varsity miały także dowództwa brytyjskiej 2. Armii i XII Korpusu. 13 lutego 1945 roku do działań planistycznych nad Varsity dopuszczono najbardziej zainteresowanych – amerykański XVIII Korpus Powietrznodesantowy.

Alianci mieli świadomość, że tym razem robią coś nowatorskiego i ducha tej świadomości wyraźnie widać w dokumentacji operacji Varsity. Pod lupę wzięto każdy szczegół nieudanej operacji Market-Garden. Jak zapisano to w stosownym dokumencie ((Operation Varsity, Operations of XVIII United States Corps (Airborne) in support of the crossing of the River Rhine, 24 and 25 March 1945, Section VI, Plan For Operation Varsity, Decision Affecting XVIII US Corps (Airborne), National Archives CAB 106/1050.)) tym razem – w przeciwieństwie do wszystkich wcześniejszych podobnych operacji – związek taktyczny o sile korpusu powietrznodesantowego miał wylądować na wrogim terenie w całości i za jednym zamachem wraz z pełnym zaopatrzeniem, nie zaś „na raty” przez kilka dni, jak bywało wcześniej. Kolejną nowością miało być desantowanie nie z dala od obiektu lub terenu ataku, ale wprost na nim. Jeszcze inną nowością był desant powietrzny tuż przed czołem frontalnego ataku na ziemi. Wszystko to nakazywało spojrzeć innym okiem na całość przygotowań do operacji Varsity. Nowości organizacyjnych i technicznych były w tej operacji dziesiątki.

W ramach Varsity jednej wszakże rzeczy nie udało się aliantom wyeliminować z praktyki operacji wojskowych, które wprawdzie zwano „powietrznodesantowymi”, jednak logistycznie nie do końca takimi będących. Jak poprzedniczki, miała także i Varsity mieć swój rzut nawodny. Wynikało to z długiego ciągu bardzo zróżnicowanych przyczyn. Przyczyn, które były wprawdzie odmienne dla Amerykanów i Brytyjczyków, ale ich efekty sprowadzały się do tego samego – zawsze podczas takich operacji było za mało ciężkich szybowców transportowych do przewozu dywizyjnych pojazdów. Amerykanie poprzez swoją indolencję i ogólnie fatalne w skutkach traktowanie szybownictwa zaprzepaścili olbrzymi potencjał bardzo dobrego ciężkiego szybowca transportowego CG-10A, którego nie zdążyli wyprodukować w większych ilościach, wyszkolić do niego załóg i przerzucić tego wszystkiego do Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy z kolei – mimo swojego skrajnie odmiennego podejścia do szybownictwa wojskowego, niż Amerykanie – nie zwiększali etatu ciężkich szybowców transportowych Hamilcar Mk I przypadających na dywizję powietrznodesantową. Etat opiewał 48 tych szybowców na dywizję i była to kropla w morzu potrzeb. Stąd też brytyjska 6. DPD zaplanowana do operacji Varsity, i wycofana na tę okoliczność z Holandii, musiała pozostawić tam ok. 400 swoich pojazdów. Jednostką odpowiedzialną za dostarczenie tych wozów do 6. DPD po jej lądowaniu na wschodnim brzegu Renu uczyniono szkocką 15. Dywizję Piechoty. Szkoci mieli przeprawić przez Ren wszystkie pojazdy 6. DPD w pierwszym dniu operacji Varsity i dostarczyć je do ich właściciela ((Operation Varsity, Operations of XVIII United States Corps (Airborne) in support of the crossing of the River Rhine, 24 and 25 March 1945, Section VI, Plan For Operation Varsity, Plan For Seaborne Tail of 6 Brit Airborne Div, National Archives CAB 106/1050.)) . Załadunek 48 Hamilcarów rozpoczął się 17 marca w bazie RAF Tarrant Rushton. W myśl rozkazów miał się zakończyć nie później niż do południa 20 marca. Kompletnie wyposażone i załadowane do swojej ostatniej akcji bojowej Hamilcary przeleciały następnie do bazy RAF Woodbridge i było to już ich miejsce startu do operacji Varsity.

Tabela 1

Plan załadunku szybowców Hamilcar Mk I, Tarrant Rushton, 17-19 marca 1945

Źródło: Op Varsity-Plunder, Top Secret, Appendix „B” To 6 Airborne Div OO No. 1, Aircraft and Glider Allotment To Units, Gliders, National Archives CAB 106/1050.

Zaplanowane przez siebie operacje Plunder (forsowanie Renu) i Varsity (desant powietrzny za Renem) tuż po zakończeniu wojny tak wspominał dowódca brytyjskiej 21. Grupy Armii marszałek Bernard L. Montgomery: „Szczegóły planu przekroczenia Renu opracowaliśmy jeszcze podczas walk w Nadrenii. W dwa tygodnie po zakończeniu tych walk 21. Grupa Armii była gotowa do rozpoczęcia operacji. Zamiarem było ubezpieczenie przyczółka przed rozwinięciem się operacji zmierzającej do odcięcia Ruhry oraz marsz ku północnym równinom niemieckim. Mój plan w zarysie polegał na zamiarze przejścia Renu dwiema armiami pomiędzy Rheinbergiem a Rees: 9. Armią amerykańską po prawej i 2. Armią po lewej. Pierwszym głównym celem natarcia był węzeł komunikacyjny Wesel”. ((Montgomery B. L., Inwazja na Europę, Wydawnictwo Panteon, Warszawa 1948, s. 71-73.)) .

Kalendarium przygotowań do przekroczenia Renu z powietrza biegło już odtąd szybko. Na początku grudnia 1944 roku sztab brytyjskiej 6. DPD opracował plan operacji podobnej do późniejszej Varsity. 9 lutego 1945 roku dowódca amerykańskiego XVIII KPD gen. Matthew B. Ridgway otrzymał od dowódcy brytyjskiej 21. GA pierwsze instrukcje dotyczące operacji Varsity. 10 lutego sztab 1. AAPD wyemitował ostateczną, skorygowaną, wersję planów operacji Varsity. 13 lutego Amerykanie wycofali z frontu swoją 17. DPD. Tego samego dnia sztaby amerykańskich XVIII KPD i 17. DPD rozpoczęły działania planistyczne wokół swojej części operacji lądowania za Renem. 24 lutego Brytyjczycy wycofali z Holandii do Wielkiej Brytanii swoją 6. DPD. 28 lutego w siedzibie tzw. SHAEF (Air) odbyła się pod kierownictwem marsz. Arthura Teddera (zastępcy dowódcy SHAEF) pierwsza narada na temat koordynacji działań lotniczych związanych z operacją Varsity. 1 marca zdefiniowano zadania dla amerykańskiej 17. DPD. Tego samego dnia brytyjska 6. DPD rozpoczęła planowanie swoich działań, jak również zainicjowała specjalny obóz szkoleniowy przed lądowaniem za Renem. 20 marca zatwierdzono ostateczną wersję planu działań lotniczych na rzecz operacji Varsity i przekazano ją do SHAEF. D-Day operacji Varsity wyznaczono na sobotę 24 marca – czwarty dzień wiosny 1945 roku ((Operation Varsity, Operations of XVIII United States Corps (Airborne) in support of the crossing of the River Rhine, 24 and 25 March 1945, Advance planning, National Archives CAB 106/1050.)) . Tego dnia alianci bezpowrotnie rozstali się z wojskowym szybownictwem transportowym na skalę monumentalną znaną tylko z okresu II wojny światowej. Szybowiec transportowy odchodził do lamusa, zanim jednak miał to uczynić miał do odegrania swoją ostatnią wielką rolę.