| Streszczenie | Summary |
| Artykuł stanowi analizę poglądów Stefana Roweckiego, dotyczących tłumienia zamieszek antyrządowych i specyfiki walk w terenie zurbanizowanym. Przyszły komendant główny Armii Krajowej, a wówczas podpułkownik, wydał w 1928 roku pracę Walki uliczne, będącą podstawą do tych rozważań. Motywacją do jej powstania były antykomunistyczne poglądy autora oraz przeświadczenie o nieprzygotowaniu współczesnych armii do walk w mieście. Rowecki dokładnie przeanalizował zarówno sam mechanizm powstawania zamieszek, jak i ich charakter. Opisał też dokładnie charakter terenu zurbanizowanego i wysunął postulaty, dotyczące taktyki walk w takich warunkach. Omawiał również użyteczność poszczególnych rodzajów sił zbrojnych w tych działaniach, postulował ich odpowiednią organizację i wyszkolenie. W artykule poddano analizie również wnioski autora dotyczące przykładowych walk miejskich. W końcowej części artykułu dokonano oceny wizji Roweckiego i jej ewentualnej wartości w dzisiejszych czasach. | The article is an analysis of Stefan Rowecki’s beliefs about the suppressing of antigovernment riots and characteristics of fight in an urbanised area. The then lieutenant and the future chief commanding officer of the Home Army published in 1928 his work Street Fighting (Polish title Walki uliczne), which was a basis for these considerations. The reasons why he wrote it were his anti-communist beliefs and conviction that modern armies were unprepared for urban warfare. Rowecki accurately analysed both mechanics of causing riots and their features. He also accurately described features of urbanised areas and suggested tactics of fighting under these conditions. Rowecki also considered the usefulness of various types of the armed forces in these operations, he demanded that they should be properly organized and trained. The article also contains an analysis of the author’s observations on illustrative urban warfare. The final part of the article is an evaluation of Rowecki’s ideas and their possible value in the present time. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| teoria wojskowości, walki w terenie zabudowanym, działania przeciwpartyzanckie, antykomunizm | military theory, urban warfare, counterinsurgency, anti-communism |
Główne tezy
Zwycięstwo bolszewików w Rosji oraz próby przeniesienia przez nich rewolucji na Zachód wywoływały uzasadnione obawy wśród elit państw demokratycznych. Oprócz stricte politycznych wniosków dotyczących zwalczania ruchu komunistycznego, wyzwalało to reakcje kół wojskowych, postulujących rozwiązania na gruncie sztuki wojennej. W okresie międzywojennym przedstawicielem tego nurtu w Polsce był między innymi Stefan Rowecki (1895–1944), przyszły komendant główny Armii Krajowej. W 1928 roku wydał książkę Walki uliczne((S. Rowecki, Walki uliczne, Warszawa 2006.)) i przedstawił tam swe poglądy na ten temat. Analiza jej treści będzie podstawą niniejszych rozważań, w których przedstawimy jego zapatrywania, oraz spróbujemy zweryfikować poprawność tych założeń i ich ewentualną aktualność w dzisiejszych czasach.
Dla potrzeb omawianych zagadnień nie uważamy za stosowne przedstawiać całej biografii „Grota” (1895-1944), warto natomiast prześledzić jego karierę wojskową i publicystyczną w okresie międzywojennym. W czasie I wojny światowej zbierał doświadczenie walcząc w szeregach Legionów Polskich, a następnie służąc w Polskiej Sile Zbrojnej (tzw. Polnische Wehrmacht). W 1919 roku ukończył pierwszy kurs Szkoły Wojennej Sztabu Generalnego i awansował na kapitana. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył pod rozkazami gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, najpierw w szeregach 1 Dywizji Piechoty Legionów, a następnie w Dowództwie Frontu Południowo-Wschodniego (szef Oddziału II – Wywiadowczego). Później trafił do sztabu 4 Armii, a w latach 1921-1922 przechodził kurs doszkalający w Wyższej Szkole Wojennej. W okresie 1923-1926 służył w Wojskowym Instytucie Naukowo-Wydawniczym, był szefem jednego z wydziałów i redaktorem naczelnym czasopisma Przegląd Wojskowy (w latach 1924-1933). W czasie zamachu majowego nie opowiedział się po żadnej ze stron, był jednak głęboko rozczarowany akcją marszałka Józefa Piłsudskiego. W latach 1926-1930 był I oficerem sztabowym w Inspektoracie Armii. Następnie dowodził przez pięć lat 55 Pułkiem Piechoty w Lesznie, a później Brygadą Korpusu Ochrony Pogranicza Podole w Czortkowie oraz 2 Dywizją Piechoty Legionów w Kielcach. W czerwcu 1939 roku otrzymał zadanie sformowania Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej i to na na jej czele uczestniczył w kampanii polskiej 1939 roku. Przez cały okres międzywojenny zajmował się rozważaniami teoretycznymi i opracowywał regulaminy wojskowe, min. dotyczące umocnień polowych. Większość jego publikacji dotyczyła uzbrojenia, fortyfikacji, propagandy oraz Armii Czerwonej. Rowecki wnikliwie analizował sowiecką strategię oraz komunistyczne zamachy stanu. Na podstawie tych rozważań zbudował swoje tezy dotyczące walk w mieście(( T. Żenczykowski, Generał Grot. U kresu walki, London 1983, s. 90-97, G. Gołębiewski, Zanim został „Grotem”. Służba Stefana Roweckiego w wojsku II Rzeczypospolitej do 1939 roku, Toruń 1997, passim.)).
Choć tytuł omawianego dzieła Roweckiego wydaje się wprost wskazywać na jego zawartość, to jak już wskazano powyżej, nie jest to tak oczywiste. Praca ta, będąca rozwinięciem artykułu Zasady tłumienia rozruchów i walki w mieście z 1926 roku((S. Rowecki, Zasady tłumienia rozruchów i walki w mieście, Przegląd Wojskowy 1926, z. 9-10, s. 91-141.)), jest swoistym podręcznikiem walki z komunistycznymi powstańcami w terenie zurbanizowanym. Jak zostanie wykazane, nie jest to dzieło o charakterze uniwersalnym, lecz dotyczy tylko wykorzystania zasad sztuki wojennej w akcjach de facto policyjnych, a nie w konflikcie pełnoskalowym. Poza tym, jest motywowane ideologicznie i podejmuje tematykę walki miejskiej jedynie z bojówkami skrajnej lewicy.
Rowecki podzielił swą pracę na dwie części. W pierwszej analizował specyfikę działań zbrojnych w mieście, mechanizmy powstawania rozruchów oraz omawiał metody ich zwalczania. W drugiej natomiast przedstawił wybrane przykłady realnych działań zbrojnych w Niemczech, Bułgarii i Estonii oraz omawiał sowiecką strategię w zakresie dywersji i walk miejskich.
Już we wstępie do Walk ulicznych podpułkownik Rowecki jasno wskazywał motywację swych rozważań teoretycznych: obecnie Polska sąsiaduje na wschodzie z wielkiem czerwonem imperjum, Rosją sowiecką (…) państwem, które jako cel swego istnienia ma wywołanie wielkiej światowej rewolucji (…) Punktem wyjścia tych poglądów sowieckich kół wojskowych i politycznych jest wojna klasowa, w której przeciwnikowi, t.j. najpierw Polsce, jako najbliższemu sąsiadowi, przy natarciu wojska czerwonego z frontu, równocześnie należy wbić sztylet w plecy. Tym sztyletem mają być wywołane na tyłach frontu bojowego zaburzenia, rozruchy, zamieszki, bunty, sabotaże, słowem działania dywersyjne, a jeśli się uda – rewolucja((Idem, Walki…, s. XV-XVI.)). Zauważał też, że wojska wyszkolone do walki z wrogiem zewnętrznym, nie potrafią zazwyczaj skutecznie zwalczać zagrożeń wewnątrz państwa. Ówcześnie ryzyko rewolucji miało być jego zdaniem o wiele poważniejsze niż przed I wojną światową, gdyż większość obywateli państw europejskich miała za sobą doświadczenia bojowe z czasów tego konfliktu. Potencjalni buntownicy potrafili więc obchodzić się z bronią i znali podstawowe zasady taktyki. Jak pisał polski oficer: tymczasem samo wojsko, ani nawet korpus oficerski nie są prawie nigdy przygotowani do tego rodzaju działań, ba, nawet brak w tej sprawie jakiejkolwiek literatury (…) temu ma zadośćuczynić w pewnej mierze niniejsza praca(( Ibidem, s. XVII.)). Opracowując ogólne zasady sztuki wojennej w temacie swych rozważań, Rowecki opierał się nie tylko na komunistycznych rewolucjach i zamachach stanu z lat 1917-1923, ale i na działaniach zbrojnych okresu Wiosny Ludów (1848) i Komuny Paryskiej (1871)(( Ibidem, s. XV-XVII.)).
Rowecki uważał, że tłumienie rozruchów przez siły zbrojne należy do jednych z trudniejszych zadań, jakie może je spotkać. Pisał: wojsko musi bowiem wystąpić przeciw rodakom, a niejednokrotnie przeciw swym bliskim i znajomym, z którymi na krótko przed otrzymaniem rozkazu mogło być w najbliższych i najprzyjaźniejszych stosunkach(( Ibidem, s. XXI.)). Dlatego też takie ich zastosowanie musi być ostatecznością, w przypadku gdy policja i inne siły bezpieczeństwa nie są w stanie przywrócić porządku publicznego. Podpułkownik formułował przy tej okazji jedną z podstawowych, jego zdaniem, zasad użycia sił zbrojnych do tłumienia rozruchów: gdy więc wojsko się wzywa, położenie musi być bardzo ciężkie i pozostaje tylko jeden środek uspokojenia zamieszek – szybkie i bezwzględne ich stłumienie(( Ibidem, s. XXII.)). Słowa te wielokrotnie powtarzał na kartach Walk Ulicznych, nieustannie podkreślając konieczność dynamicznego i zdecydowanego działania. Za motto tego opracowania niech posłuży następujący cytat: Im energiczniejsze i bezwzględniejsze jest postępowanie wojska, tym szybszy skutek i mniejsze straty. Wojsko musi wzbudzać stanowczością szacunek, a bezwzględnością – postrach. Jakiekolwiek wahanie nie może mieć miejsca; nie wolno nigdy stosować półśrodków; tylko stanowczość i bezwzględność, posunięte do ostatecznych granic, pozwolą opanować położenie i przywrócić uprzedni stan rzeczy((Ibidem, s. 10.)).