Gilewicz Juliusz

Juliusz Gilewicz (1890-1943), podpułkownik pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 1 listopada 1890 roku w majątku Białopól (okolice Berdyczowa). W 1909 roku otrzymał świadectwo maturalne w Żytomierzu. Studiował na Uniwersytecie w Kijowie. Był słuchaczem 6 semestrów na Wydziale Medycznym i 2 semestrów na Wydziale Prawnym. Studiów jednak nie ukończył. W styczniu 1915 roku został powołany do armii rosyjskiej i skierowany do szkoły pilotażu w Gatczynie. Po zakończeniu szkolenia włączono go w skład 3. oddziału lotniczego. Od września 1917 roku służył w I. Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. W marcu 1918 roku został wzięty do niewoli przez wojska niemieckie. Zbiegł w głąb Rosji, gdzie został wcielony do Armii Czerwonej. Otrzymał stanowisko dowódcy 3. oddziału lotniczego artylerii. W lipcu 1919 roku uciekł drogą powietrzną na polską stronę. Od października 1919 roku walczył w składzie Wojska Polskiego. Został szefem pilotów w 6. eskadrze lotniczej, natomiast od 11 grudnia 1919 roku służył w 5. eskadrze lotniczej. W styczniu następnego roku przejął dowodzenie nad tą eskadrą (wkrótce przemianowaną na wywiadowczą). Odznaczył się szczególnie w czasie akcji polskiego lotnictwa przeciw kawalerii Siemiona Budionnego późną wiosną i latem 1920 roku. W obliczu zbliżania się 1. Armii Konnej do Lwowa bazująca na lwowskim lotnisku Lewandówka 5. eskadra została podzielona. We Lwowie został rzut powietrzny i niezbędna obsługa techniczna pod dowództwem por. pil. Władysława Kalkusa, natomiast reszta personelu technicznego i naziemnego odeszła pod dowództwem por. pil. Juliusza Gilewicza do Przemyśla. Latem 1920 roku Gilewicza wyznaczono dowódcą 18. eskadry wywiadowczej. Natomiast 17 czerwca 1921 roku komendantem I. Ruchomego Parku Lotniczego w 1. Pułku Lotniczym. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej Gilewicza zweryfikowano jako kapitana pilota. Od 1 stycznia 1922 roku był kierownikiem oddziału technicznego w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu. W 1924 roku przeniesiono go do nowo utworzonego 4. Pułku Lotniczego w Toruniu, a także awansowano na stopień majora pilota. W tym samym roku był jednym z pilotów wojskowych, którzy drogą powietrzną sprowadzili do Polski zakupione we Francji samoloty liniowe Potez XVA2. Rozkazem Departamentu IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk z marca 1926 roku w toruńskim 4. Pułku Lotniczym rozpoczęto organizację dywizjonu myśliwskiego. Organizatorem i dowódcą dywizjonu mianowano mjr. pil. Juliusza Gilewicza. Później ten oficer został kwatermistrzem toruńskiego pułku. Jesienią 1929 roku Juliusz Gilewicz organizował, a następnie dowodził dywizjonem szkolnym w 5. Pułku Lotniczym w Lidzie. 6 marca 1933 roku doświadczony pilot powrócił do Torunia, gdzie objął stanowisko komendanta Bazy Lotniczej 4. Pułku Lotniczego. 1937 roku przeniesiono go w stan spoczynku. W ostatnich latach pokoju pracował w Polskich Liniach Lotniczych „LOT”. W czasie drugiej wojny światowej działał w Związku Walki Zbrojnej. W styczniu 1942 roku aresztowało go Gestapo, po czym został osadzony w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Działał w obozowej konspiracji. Został zdemaskowany i skazany na śmierć. Rozstrzelano go 11 lub 13 października 1943 roku w Oświęcimiu.

Juliusz Gilewicz był doświadczonym lotnikiem okresu II Rzeczypospolitej. W pilotażu przeszkolił się jeszcze w latach pierwszej wojny światowej. W Polsce powierzono mu odpowiedzialne stanowiska. Najpierw był szefem pilotażu w 6. eskadrze lotniczej, a następnie dowódcą 5. i wreszcie 18. eskadry wywiadowczej. Gilewicz zapisał piękną kartę w dziejach polskiego lotnictwa wojskowego w czasie zmagań polskich lotników z kawalerzystami Armii Czerwonej. Po zakończeniu wojny dość szybko awansował. Obejmował też stanowiska średniego szczebla (dowództwo dywizjonu myśliwskiego, dowództwo dywizjonu szkolnego, komendantura nad Bazą Lotniczą), jednakże wyższego szczebla nie zdołał osiągnąć.

Dodatki
Odznaczenia
– Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (nr 8115);
– Srebrny Krzyż Zasługi;
– Polowa Odznaka Pilota (nr 20).
Jednostki, w których Juliusz Gilewicz służył i stanowiska, które pełnił
– 3. oddział lotniczy (Imperium Rosyjskie);
– I. Korpus Polski w Rosji;
– 3. oddział lotniczy artylerii (Rosja Radziecka);
– 6. eskadra lotnicza – szef pilotów;
– 5. eskadra lotnicza (wywiadowcza) – dowódca;
– 18. eskadra wywiadowcza – dowódca;
– I. Ruchomy Park Lotniczy – komendant;
– Wyższa Szkoła Pilotów – kierownik oddziału technicznego;
– 4. Pułk Lotniczy – dowódca III. dywizjonu myśliwskiego, kwatermistrz;
– 5. Pułk Lotniczy – dowódca dywizjonu szkolnego;
– 4. Pułk Lotniczy – komendant Bazy Lotniczej.

Bibliografia
– Авиаторы – кавалеры ордена Св. Георгия и Георгиевского оружия периода Первой мировой войны 1914-1918 годов, составители М. С. Нешкин, В. М. Шабанов, Москва 2006.
– Cyra Adam, Ppłk lotnictwa Juliusz Gilewicz (1890-1943), dostępny w internecie: http://cyra.wblogu.pl/pplk-lotnictwa-juliusz-gilewicz-1890-1943.html, [dostęp: 21 listopada 2014 r.]
– Pawlak Jerzy, Polskie eskadry w latach 1918-1939, Warszawa 1989.
– Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923.
– Rocznik oficerski 1924, Warszawa 1924.
– Rocznik oficerski 1928, Warszawa 1928.
– Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932.
– Wójcik Waldemar, Piloci z numerowaną „gapą”, [w:] „Gapa”, r. 2012, nr 3, s. 15-25.
– Wyszukiwarka miejsc spoczynku polskich lotników, hasło: Gilewicz Juliusz, dostępny w internecie: http://niebieskaeskadra.pl/?control=8&id=3695, [dostęp: 27 listopada 2013 r.].
– Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Warszawa 1978.
– Zieliński Józef, Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari 1919-1920, Warszawa-Toruń 2005.

dr Mariusz Niestrawski

Zdjęcie: „Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa”, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 152. via Autor