Pawluć Stanisław

Stanisław Pawluć (1897-1984), major pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 21 czerwca 1897 roku w miejscowości Liksna na Łotwie. W 1915 roku został absolwentem szkoły realnej w Dźwińsku i rozpoczął studia mechaniczne na politechnice w Piotrogrodzie. W czerwcu 1916 roku przerwał studia i zgłosił się ochotniczo do służby w lotnictwie rosyjskim. Po kilku miesiącach ukończył oficerski kurs lotnictwa przy politechnice. W październiku trafił do szkoły pilotażu w Sewastopolu, którą ukończył w sierpniu 1917 roku. Następnie otrzymał przydział do 12. korpuśnego oddziału lotniczego. Pozostał w oddziale aż do stycznia 1918 roku, później trafił do 1. polskiego oddziału awiacyjnego bojowego w Kamieńcu Podolskim. Wkrótce jego oddział został włączony w skład II. Korpusu Polskiego. W połowie marca 1. polski oddział awiacyjny bojowy przeniósł się pod Kaniów, gdzie po bitwie z oddziałami niemieckimi został rozbrojony.

Podobnie jak większość polskich lotników, Stanisław Pawluć trafił do niewoli. Został osadzony w Brześciu nad Bugiem. W niewoli pozostawał do listopada, następnie przedostał się do Warszawy. Przyjęto go do kształtującego się polskiego lotnictwa w stopniu podporucznika pilota. Brał udział w rozbrajaniu Niemców na lotnisku mokotowskim. W latach 1919-1920 latał w 1. eskadrze wywiadowczej. Wiosną 1920 roku tymczasowo pełnił funkcje w dowództwie grupy lotniczej, lecz bardzo szybko powrócił do macierzystego oddziału, w którym pełnił funkcje szefa pilotów. W lutym 1921 roku przeniesiono go do rezerwy. Jako pilot-oblatywacz pracował w Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz. Od marca do grudnia 1921 roku studiował też prawo na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od maja do września 1922 roku był dyrektorem technicznym w firmie Taxomotor w Warszawie. Po zakończeniu pracy w Warszawie powrócił do służby w Wojsku Polskim. Przez 5 lat służył w swojej dawnej 1. eskadrze wywiadowczej wchodzącej w skład 3. Pułku Lotniczego w Poznaniu. W międzyczasie eskadra zmieniła nazwę na 35. eskadrę lotniczą. Jednocześnie Pawluć był oficerem kontrolnym przy Cywilnej Szkole Pilotów w Poznaniu, a także pilotem-oblatywaczem Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów Samolot. W 1923 roku zajął drugie miejsce w locie okrężnym na trasie Warszawa-Lwów-Kraków-Warszawa. W niedługim czasie awansował na porucznika, a w 1926 roku – na kapitana. Rok wcześniej na samolocie Potez XV brał udział w rajdzie po Europie, podczas którego polscy oficerowie sprowadzili z Francji do Polski pierwszą partię samolotów liniowych. W lipcu 1927 roku rozstał się z Poznaniem otrzymując przydział do Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy, gdzie był kolejno: kierownikiem warsztatów, komendantem parku i wreszcie komendantem oddziału portowego. Pracując w Bydgoszczy oblatywał też wyremontowane samoloty. Po wypadku na szkolnym Moranie musiał przejść dłuższą hospitalizację. W 1930 roku ukończył z pierwszą lokatą kurs dowódców eskadr w Dęblinie. W lutym 1932 roku został przeniesiony do 5. Pułku Lotniczego w Lidzie, był tam komendantem parku. Jesienią otrzymał stanowisko dowódcy Lotniczego Oddziału Wydzielonego na lotnisku Porubanek w Wilnie. Wiosną następnego roku ukończył kurs unifikacyjno-doskonalący dla kapitanów i rotmistrzów, a latem – kurs dowódców dywizjonów w Dęblinie. Po zakończonym kursie powierzono mu zwierzchnictwo nad 53. eskadrą towarzyszącą wchodzącą w skład 5. Pułku Lotniczego, a po dwóch latach awansował na majora i objął stanowisko dowódcy dywizjonu szkolnego tej jednostki pełniąc jednocześnie obowiązki zastępcy dowódcy pułku. W 1938 roku ukończył kurs Wyższej Szkoły Lotniczej, w której pozostał jako wykładowca taktyki ogólnej lotnictwa. 24 sierpnia 1939 roku znalazł się w sztabie Armii „Kraków”. Był tam oficerem operacyjnym dowództwa lotnictwa armijnego. W czasie kampanii polskiej 1939 roku pełnił obowiązki dowódcy lotnictwa armii. Latał też jako pilot w 26. eskadrze obserwacyjnej. Został wzięty do niewoli 19 września po kapitulacji kotła pod Tomaszowem Lubelskim. Do kwietnia 1945 roku pozostawał w Oflagu VIIA w Murnau. W tym czasie konspiracyjnie wykładał taktykę ogólną lotnictwa dla polskich oficerów. W czerwcu 1947 roku powrócił do Polski. Pracował w Polskich Liniach Lotniczych LOT. W lotnictwie cywilnym był pierwotnie kierownikiem referatu międzynarodowych organizacji lotniczych, a następnie – kierownikiem referatu planowania przewozów. Od kwietnia 1952 do kwietnia 1968 roku pracował w Wydawnictwach Komunikacji i Łączności w Warszawie w charakterze redaktora. Od 1957 roku znajdował się w strukturach Klubu Seniorów Lotnictwa (był członkiem władz i komisji historycznej). W 1962 roku wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W maju 1968 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 20 sierpnia 1984 roku w Warszawie.

Stanisław Pawluć był doświadczonym pilotem. Przeszkolił się w pilotażu już w latach pierwszej wojny światowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej latał w 1. eskadrze wywiadowczej, która była jednym z najefektywniejszych polskich oddziałów lotniczych (pod względem czasu spędzonego nad nieprzyjacielem). Po wojnie na krótko odszedł z lotnictwa, po niedługim czasie powrócił jednak do macierzystej eskadry. Wydaje się, że w latach 20-tych jego kariera rozwijała się bardzo powoli. 5 lat spędził w jednej eskadrze, dopiero po przejściu do 5. Pułku Lotniczego jego kariera nabrała tempa, czego uwieńczeniem było stanowisko w sztabie dowództwa lotnictwa armijnego. Był zdolnym pilotem, czego dowodzi drugie miejsce w locie okrężnym w 1923 roku, a także wyznaczenie go jako jednego z pilotów, którzy przyprowadzili do Polski samoloty liniowe w 1925 roku. Nie były mu obce kwestie techniczne. Pełnił funkcje oblatywacza, dowodził też parkami lotniczymi. Poza tym przeszedł w swojej karierze szereg kursów lotniczych. Na pierwsze miejsce wysuwa się z pewnością roczny pobyt w Wyższej Szkole Lotniczej. Wiedza uzyskana na kursie WSLot predestynowała Pawlucia do objęcia stanowiska sztabowego w polskim lotnictwie w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej.

Lista odznaczeń

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari;

• Krzyż Walecznych (trzykrotnie);

• Złoty Krzyż Zasługi;

• Medal Niepodległości;

• Polowa Odznaka Pilota (nr 46);

• Złota Odznaka Honorowa miasta stołecznego Warszawa;

• Odznaka Przodujący Kolejarz.

Awanse w Wojsku Polskim

• Podporucznik (listopad 1918);

• Porucznik (ok. 1923);

• Kapitan (1926);

• Major (1935).

Lista jednostek, w których Stanisław Pawluć służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 12. korpuśny oddział lotniczy (Imperium Rosyjskie);

• 1. polski oddział awiacyjny bojowy;

• 1. eskadra wywiadowcza – szef pilotów;

• Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz – pilot oblatywacz;

• 1. eskadra wywiadowcza;

• 35. eskadra lotnicza – szef pilotów;

• Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa – kierownik warsztatów, komendant parku, komendant oddziału portowego;

• 5. Pułk Lotniczy – komendant parku;

• Lotniczy Oddział Wydzielony – dowódca;

• 53. eskadra towarzysząca – dowódca;

• 5. Pułk Lotniczy – dowódca dywizjonu szkolnego;

• Wyższa Szkoła Lotnicza – wykładowca taktyki ogólnej lotnictwa;

• Armia „Kraków” – oficer operacyjny dowództwa lotnictwa armijnego;

• Polskie Linie Lotnicze LOT – kierownik referatu międzynarodowych organizacji lotniczych, kierownik referatu planowania przewozów;

• Wydawnictwo Komunikacji i Łączności – redaktor.

Bibliografia
JRK, Stanisław Pawluć, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1964, nr 3 (654), s. 14.
JRK, Stanisław Pawluć (1897-1984), [w:] Skrzydlata Polska, r. 1985, nr 5 (1732).
Konieczny Jerzy R., Malinowski Tadeusz, Mała encyklopedia lotników polskich, tomik II, Warszawa 1988.
Pawlak Jerzy, Polskie eskadry w latach 1918-1939, Warszawa 1989.
Walczyliśmy do końca. Wywiad Tadeusza Malinowskiego ze Stanisławem Pawluciem, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1982, nr 18 (1608).
Wójcik Waldemar, Piloci z numerowaną „gapą”, [w:] Gapa, r. 2012, nr 3, s. 15-25.

Zdjęcie: Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 139.

Mariusz Niestrawski