Zając Józef

Józef Zając (1891-1963), generał dywizji pilot Wojska Polskiego, Inspektor Obrony Powietrznej Państwa, doktor filozofii.

Urodził się 14 marca 1891 roku w Rzeszowie. W latach 1901-1903 uczęszczał do gimnazjum w swym rodzinnym mieście, w 1903 przeniósł się do gimnazjum w Wadowicach i tam kontynuował edukację aż do pomyślnego złożenia matury w 1909 roku. Po egzaminie dojrzałości rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kształcił się na kierunkach: matematyka, fizyka i filozofia, specjalizował się w psychologii eksperymentalnej. Studia ukończył w 1915 roku uzyskując stopień doktora filozofii.

W latach 1912-1914 był członkiem Związku Strzeleckiego. W tej organizacji ukończył Niższą Szkołę Oficerską otrzymując stopień podporucznika. We wrześniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich i otrzymał awans na porucznika. Początkowo pełnił służbę w 3. pułku piechoty obejmując dowodzenie nad kolejno: kompanią, batalionem i wreszcie pułkiem. 21 marca 1915 roku otrzymał awans na kapitana, a 1 listopada 1916 roku – na majora. W lipcu i sierpniu 1917 roku dowodził 6. i 5. pułkiem piechoty Legionów Polskich. We wrześniu tego roku powrócił do 3. pp jako dowódca jednostki. W latach pierwszej wojny światowej przeszedł kampanie: karpacką, besarabską i wołyńską. Był dwukrotnie ranny. 15 lutego 1918 roku w składzie II. Brygady Legionów Polskich przekroczył linię frontu pod Rarańczą. Po rosyjskiej stronie frontu służył w II. Korpusie Polskim, dowodził 15. pułkiem strzelców. 1 marca 1918 roku awansowano go na podpułkownika. 11 maja w trakcie bitwy pod Kaniowem dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł i przedarł się do Francji.

Józef Zając w grudniu tego samego roku został skierowany na kurs doskonalenia oficerów do Quentin. Jednocześnie Józef Zając był zwierzchnikiem polskiej grupy przy francuskim komendancie kursu. W styczniu 1919 roku ukończył kurs i znalazł się w sztabie francuskiego dowódcy obozów szkoleniowych Armii Polskiej we Francji. W marcu powierzono mu funkcję dowódcy pułku szkolnego Dywizji Instruktorskiej „Błękitnej Armii”. 10 kwietnia awansował na pułkownika. W następnym miesiącu przybył na ziemie polskie, przewodniczył Komisji Regulaminów i Tłumaczeń Dyrekcji Wyszkolenia Armii Hallera oraz był dowódcą grupy szkół piechoty w Modlinie i Rembertowie. Od sierpnia wszedł w skład Centralnej Komisji Wyszkolenia. Z dniem 1 listopada rozpoczął naukę w École Supérieure de Guerre w Paryżu, ukończył ją w następnym roku w ramach 40. promocji. Po powrocie do kraju od 17 sierpnia 1920 roku był szefem sztabu Grupy Operacyjnej „Dolna Wisła”, później pełnił analogiczne stanowisko w północnej Grupie Operacyjnej 2. Armii i w 3. Armii aż do 15 marca 1921 roku. W maju 1921 Józef Zając został I oficerem sztabu Inspektoratu Armii nr II (inspektorem był gen. broni Tadeusz Rozwadowski). 19 stycznia 1922 roku został wyznaczony na szefa Oddziału I Sztabu Generalnego. 16 kwietnia następnego roku ukończył kurs informacyjny przy WSWoj w Warszawie. W drugiej połowie 1924 roku przez ponad dziesięć tygodni przebywał we Francji na kursie doskonalącym dla generałów i pułkowników. 17 grudnia 1924 roku Józef Zając otrzymał awans na generała brygady. Niemal rok później, 16 grudnia rozpoczął czasowe pełnienie obowiązków I. zastępcy szefa Sztabu Generalnego. Z dniem 12 kwietnia 1926 roku objął dowodzenie nad 23. Dywizją Piechoty w Katowicach. Funkcję tę pełnił przez 10 lat, 27 kwietnia 1936 roku został p.o. dowódcy Okręgu Korpusu nr V w Krakowie, a po trzech miesiącach (20 lipca) mianowano go dowódcą OK VI we Lwowie. Równo po dwóch tygodniach, po śmierci gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera objął Inspektorat Obrony Powietrznej Państwa. Od stycznia następnego roku rozszerzył swoje kompetencje stając się dowódcą Obrony Przeciwlotniczej w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Również w 1937 roku przeszkolił się on w pilotażu w eskadrze sztabowej 1. pułku lotniczego. W marcu 1939 roku powierzono mu funkcję Naczelnego Dowódcy Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej na czas wojny, piastował to stanowisko w czasie kampanii polskiej 1939 roku.

Po klęsce wrześniowej Józef Zając przedostał się przez Rumunię do Francji, 6 października mianowano go tam p.o. dowódcy lotnictwa i OPL. 22 lutego następnego roku formalnie otrzymał zwierzchnictwo nad Polskimi Siłami Powietrznymi. Po upadku Francji znalazł się w Wielkiej Brytanii, 1 lipca utracił swe stanowisko. We wrześniu został zastępcą dowódcy I. Korpusu Polskiego, a rok później – dowódcą Wojska Polskiego na Bliskim Wschodzie. 3 maja 1942 roku awansował na generała dywizji. Po ewakuacji korpusu gen. dyw. Władysława Andersa z ZSRR, Józef Zając (od września 1942 do marca 1943 roku) był zastępcą dowódcy Armii Polskiej na Środkowym Wschodzie. Następnie do sierpnia 1943 roku dowodził I. Korpusem Pancerno-Motorowym w Szkocji. Od 1946 roku piastował stanowisko inspektora wyszkolenia wojsk. Po demobilizacji zamieszkał w Edynburgu, gdzie rozpoczął studia z dziedziny psychologii i historii sztuki, do 1957 roku pracował na Uniwersytecie w Edynburgu, w tym roku wyemigrował do Kanady. Zmarł 12 grudnia 1963 roku w Ottawie.

Józef Zając był oficerem doświadczonym i gruntownie przygotowanym do objęcia wyższych stanowisk w Wojsku Polskim. Miał za sobą doświadczenie w dowodzeniu w polu od kompanii aż do pułku nabyte w latach pierwszej wojny światowej. Wojnę polsko-bolszewicką spędził w sztabach. Następnie długie lata dowodził wielką jednostką na stopie pokojowej. Przechodził kursy we Francji (był między innymi absolwentem École Supérieure de Guerre), które miały dać mu wiedzę niezbędną pułkownikom i generałom. Zając nie miał za to żadnego doświadczenia lotniczego, dziwi więc fakt dlaczego władze Wojska Polskiego zdecydowały się przesunąć obiecującego generała na stanowisko, do którego objęcia nie miał większych predyspozycji.

Lista odznaczeń

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari;

• Order Polonia Restituta IV klasy;

• Krzyż Niepodległości;

• Krzyż Walecznych (czterokrotnie);

• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami;

• Krzyż Zasługi Litwy Środkowej;

• Francuski Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej;

• Brytyjski Order Łaźni III klasy;

• Austro-węgierski Militär Verdienstkreuz;

• Austro-węgierski Signum Laudis;

• Niemiecki Krzyż Żelazny II klasy.

Lista jednostek, w których Józef Zając służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 3. pułk piechoty Legionów Polskich – dowódca kompanii, batalionu, pułku;

• 6. pułk piechoty Legionów Polskich – dowódca;

• 5. pułk piechoty Legionów Polskich – dowódca;

• 15. pułk strzelców II. Korpusu Polskiego w Rosji – dowódca;

• Pułk szkolny Dywizji Instruktorskiej Armii Polskiej we Francji – dowódca;

• Komisja Regulaminów i Tłumaczeń Dyrekcji Wyszkolenia Armii Polskiej we Francji – przewodniczący;

• Grupa szkół piechoty w Modlinie i Rembertowie – dowódca;

• Grupa Operacyjna „Dolna Wisła” – szef sztabu;

• Północna Grupa Operacyjna 2. Armii – szef sztabu;

• 3. Armia – szef sztabu;

• Inspektorat Armii nr II – I. oficer sztabu;

• Sztab Generalny – szef Oddziału I; I. zastępca szefa sztabu;

• 23. Dywizja Piechoty – dowódca;

• Dowództwo Okręgu Korpusu V – p.o. dowódcy;

• Dowództwo Okręgu Korpusu VI – dowódca;

• Inspektorat Obrony Powietrznej Państwa – inspektor;

• Dowództwo Obrony Przeciwlotniczej Ministerstwa Spraw Wojskowych – dowódca;

• Naczelne Dowództwo Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej – dowódca;

• Polskie Siły Powietrzne – dowódca;

• I. Korpus Polski – zastępca dowódcy;

• Wojsko Polskie na Bliskim Wschodzie – dowódca;

• Wojsko Polskie na Środkowym Wschodzie – zastępca dowódcy;

• I. Korpus Pancerno-Motorowy – dowódca.

Awanse

• Podporucznik (między 1912 a 1914);

• Porucznik (1914);

• Kapitan (21 marca 1915);

• Major (1 listopada 1916);

• Podpułkownik (11 maja 1918);

• Pułkownik (10 kwietnia 1919);

• Generał brygady (17 grudnia 1924);

• Generał dywizji (3 maja 1942).

Bibliografia
Czmur Stefan, Wójcik Waldemar, Generałowie w stalowych mundurach, Warszawa 2003.
Stawecki Piotr, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994.

Zdjęcie: Mała Encyklopedia Lotnicza, Warszawa 1938, s. 487.

Mariusz Niestrawski

Znalazłeś błąd? Masz jakieś ciekawe materiały? Chcesz się podzielić zdjęciami? Napisz do nas! redakcja ( at ) infolotnicze.pl  Więcej informacji na stronie głównej Milipedii