| Streszczenie | Summary |
| Artykuł przedstawia przebieg bitwy na redzie gdańskiej, która w polskiej historiografii jest bardziej znana jako bitwa pod Oliwą. Zwycięstwo polskiej floty nad równorzędnym przeciwnikiem szwedzkim miało ogromne znaczenie propagandowe. Oliwski sukces, który miał miejsce w czasie kilkuletniej wyczerpującej wojny w obronie polskiego wybrzeża, mógł uzmysłowić polskiej szlachcie, że utworzenie silnej, stałej floty było konieczne do tego, aby skutecznie bronić się przed państwem szwedzkim. Jednak zwycięstwo z 1627 roku, podobnie zresztą jak wiele innych siedemnastowiecznych sukcesów, zostało zaprzepaszczone. Artykuł ponadto przedstawia rozwój polskiej floty w czasach panowania Zygmunta III Wazy oraz taktykę morską jaką floty państw bałtyckich stosowały podczas bezpośrednich starć. |
This paper presents the Battle of Oliva (28th November 1627). The victory of the Polish fleet had a huge propaganda. This victory may have contributed to the creation of regular fleet. This fleet may have effectively defended polish coast. Unfortunately, this success was undermined. This paper presents also development of the Polish fleet during the reign of Sigismund III Vasa and ways of fighting in the Baltic Sea. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Bitwa pod Oliwą, Zygmunt III Waza, Arend Dickmann | Battle of Oliva Sigismund III Vasa, Arend Dickmann |
Bitwa na redzie gdańskiej, która w polskiej historiografii, a przez to i w świadomości większości Polaków, jest bardziej znana jako bitwa pod Oliwą, była jednym z epizodów wojny o ujście Wisły. Konfliktu, który toczył się pomiędzy Rzeczpospolitą a państwem szwedzkim w latach 1626-1629 ((Z ważniejszych prac, które dotyczą dziejów wojny polsko-szwedzkiej z lat 1626-1629; zob.: I. Andersson, Dzieje Szwecji, Warszawa 1967; K. Górski, Wojna Rzeczypospolitej Polskiej ze Szwecją za panowania Zygmunta III od 1621 do 1629, Warszawa 1888; W. Hubert, Wojny bałtyckie, Warszawa 1938; E. Koczorowski, Flota polska w latach 1587-1632, Warszawa 1973; W. Sobieski, Walka o Pomorze, Poznań 1928; A. Szelągowski, O ujście Wisły, Warszawa 1904; H. Wisner, Zygmunt III Waza, Wrocław 2006.)).
Bitwa ta była bardzo interesującym fragmentem kilkudziesięcioletnich zmagań polsko-szwedzkich z pierwszej połowy XVII wieku. Głównie dlatego, że zwycięstwo polskiej floty było jednym z najsłynniejszych triumfów Rzeczypospolitej na morzu. Poza tym starcie pod Oliwą świadczyło o tym, że państwo polskie miało odpowiedni potencjał do tego, aby wystawić solidną, silną flotę, która mogłaby skutecznie walczyć z mocniejszą (wydawałoby się) flotą szwedzką. Pogląd ten podkreśla opinia wielu historyków, którzy uważają, że bitwa na redzie gdańskiej z 1627 roku była starciem dwóch równorzędnych przeciwników, z którego zwycięsko wyszli Polacy ((Uważa tak przede wszystkim Eugeniusz Koczorowski, autor monografii bitwy pod Oliwą; zob. E. Koczorowski, Oliwa 1627, Warszawa 2002, s. 27.)). Ówczesne sukcesy polskich sił morskich mogły więc zachęcić sceptyczną wówczas szlachtę oraz mieszkańców Gdańska ((O stosunku szlachty oraz mieszkańców Gdańska do polityki morskiej Zygmunta III Wazy; zob.: tenże, Flota polska…, s. 47-60.)) do tego, aby skupić się na stworzeniu silnej floty, która może nie byłaby predestynowana do działań ofensywnych, ale za to skutecznie mogłaby bronić polskiego wybrzeża.
Przede wszystkim te kwestie przyczyniają się do tego, że dzieje polskiej floty za panowania Zygmunta III oraz starcie Rzeczypospolitej z siłami szwedzkimi na redzie gdańskiej w listopadzie 1627 roku cieszą się tak dużym zainteresowaniem. Właśnie z tych powodów postanowiono bliżej przyjrzeć się bitwie morskiej, która odbyła się w czasie wojny polsko-szwedzkiej. Celem tego artykułu będzie przedstawienie przebiegu starcia pod Oliwą, a także przeanalizowanie skutków tej bitwy. Zanim jednak skoncentrujemy się na samej bitwie warto także zaprezentować ogólne tło konfliktu o ujście Wisły z lat 1626-1629, rozwój polskiej floty za panowania Zygmunta III oraz taktykę morską (sposoby walk) jaką floty państw bałtyckich stosowały podczas bezpośrednich starć.
Sytuacja militarna Rzeczypospolitej Obojga Narodów na początku 1626 roku nie przedstawiała się korzystnie. Szwedzi zagarnęli prawie całe Inflanty i szykowali się do kolejnego ataku, tym razem na Pomorze. Głównym celem Gustawa II Adolfa był Gdańsk. Jego zdobycie miało przynieść państwu szwedzkiemu ogromne korzyści, przede wszystkim ekonomiczne. Szwedzi planowali bowiem po zajęciu Gdańska czerpać ogromne dochody z ceł, a sam port oraz ujście Wisły miały być dogodną bazą wypadową przeciwko Habsburgom ((Trwała wówczas wojna trzydziestoletnia, w której Szwedzi oraz Habsburgowie znajdowali się w dwóch zwalczających się obozach.)). Poza tym ewentualne zdobycze Gustawa II Adolfa mogły doprowadzić do zniszczenia polskich okrętów, które stacjonowały w ujściu Wisły ((Problem rozwoju polskiej floty za panowania Zygmunta III zostanie poruszony w dalszej części artykułu.)).