| Streszczenie | Summary |
| Jan III Sobieski w polskiej świadomości historycznej jest postrzegany jako jeden z najwybitniejszych władców oraz dowódców wojskowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Duży wpływ na ukształtowanie się takiego wizerunku miała postawa monarchy w bitwie pod Chocimiem oraz Wiedniem. Celem referatu jest natomiast bliższe przyjrzenie się początkowej karierze wojskowej Jana Sobieskiego. Przeanalizowanie postawy hetmana w bitwie pod Mątwami ma uświadomić, że wybitny polski dowódca w swojej karierze wojskowej nieraz przyczyniał się do klęski polskiego wojska. Ewidentnym potwierdzeniem tego była właśnie decydująca bitwa z czasów rokoszu Lubomirskiego. | Jan III Sobieski was one of the greatest polish king and hetman. Testify to his success from Chocim (1673) and Vienna (1683). Unfortunately, not everyone knows about first military steps of polish hetman in 1665-1666. Therefore, the most important point of paper is describe battle in Mątwy (1666). We have to remember that John Sobieski in this battle contributed to defeat. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Jan III Sobieski, Bitwa pod Mątwami | Jan III Sobieski, Battle in Mątwy |
Jan III Sobieski jest uważany przez wielu Polaków za jednego z najwybitniejszych polskich królów i hetmanów. Co więcej, opinia wielu historyków zajmujących się dziejami siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej może to tylko potwierdzać. W polskiej historiografii Jan Sobieski doczekał się wielu biografii. Większość z nich pozytywnie oceniała działalność polityczną oraz wojskową zwycięzcy spod Wiednia. Do najbardziej znanych opracowań dotyczących życia i działalności polskiego monarchy należą prace Zbigniewa Wójcika ((Z. Wójcik, Jan Sobieski 1629-1696, Warszawa 1983.)), Ottona Laskowskiego ((O. Laskowski, Jan III Sobieski, Lwów 1933.)), Ottona Forsta de Battaglii ((O. Forst de Battaglia, Jan Sobieski król Polski, Warszawa 1983.)) oraz Tadeusza Korzona ((T. Korzon, Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629-1674, t. I-III, Kraków 1898.)).
Z całą pewnością na pozytywny wizerunek Sobieskiego miały wpływ jego wojskowe triumfy spod Chocimia (1673) i Wiednia (1683). Owe sukcesy hetmana wielkiego (a później monarchy) spowodowały, że polski król na trwałe wpisał się do panteonu polskich bohaterów narodowych. Każdy miłośnik dziejów oręża polskiego, zapytany o najwybitniejszych dowódców Rzeczypospolitej Obojga Narodów z XVII stulecia jednym tchem obok, Jana Karola Chodkiewicza, Stanisława Żółkiewskiego, Stefana Czarnieckiego, wymieniłby jeszcze Jana Sobieskiego.
Faktycznie, należałoby przyznać rację większości i uznać, że Sobieski był jednym z największych polskich dowódców wojskowych. Jednak rzeczywistość (a szczególnie ta, która już minęła) często wydaje się być bardziej skomplikowana niż powszechnie przyjęte i akceptowane opinie. Sobieski nieraz, dzięki swojemu doświadczeniu oraz umiejętnościom wojskowym, przyczyniał się do sukcesów wojska Rzeczypospolitej. Nie należy jednak zapominać, że początki hetmańskiej kariery (lata 1666-1667) przyszłego monarchy do najłatwiejszych nie należały. Sobieskiemu, a także całemu stronnictwu dworskiemu, do którego ówczesny hetman polny koronny należał, przyszło się zmierzyć, chyba z najwybitniejszym wówczas dowódcą wojskowym, Jerzym Sebastianem Lubomirskim ((O życiu oraz działalności politycznej i wojskowej Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, zob.: W. Kłaczewski, Jerzy Sebastian Lubomirski, Wrocław 2002. )).
Dlatego celem referatu jest bliższe przyjrzenie się okresowi, w którym Jan Sobieski rozpoczynał karierę jako samodzielny dowódca wojskowy ((Zwrot „samodzielny dowódca wojskowy” należy rozumieć jako początkowy okres, w którym Jan Sobieski otrzymał buławę polną koronną. )). Szczegółowe przeanalizowanie postawy hetmana polnego w decydującej bitwie rokoszu Lubomirskiego (bitwa pod Mątwami) ma udowodnić, że gwiazda przyszłego zwycięzcy spod Wiednia miała w pełni rozbłysnąć dopiero kilka lat później. Na razie Sobieski zdobywał cenne doświadczenie na arenie krajowej, w wyniszczającej Rzeczpospolitą wojnie domowej ((O rokoszu Lubomirskiego ostatnimi czasy pisał Mirosław Nagielski, zob.: M. Nagielski, Druga wojna domowa w Polsce: z dziejów polityczno-wojskowych Rzeczypospolitej u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy, Warszawa 2011.))
***
Przyczyn wojny domowej (rokoszu Lubomirskiego), do której doszło w 1665 roku, należałoby doszukiwać się już w latach 1661-1662. Konflikt stronnictwa dworskiego z ówczesnym marszałkiem wielkim koronnym i hetmanem polnym nierozerwalnie łączył się ze zmianami ustrojowymi Rzeczypospolitej, które planowali przeprowadzić Jan Kazimierz i Ludwika Maria. Głównym celem tych reform była elekcja vivente rege, na którą nie zgadzała się większość szlachty, z Lubomirskim na czele. Przegrana batalia sejmowa o naprawę i zreformowanie kraju ((Na temat prób przeprowadzenia reform ustrojowych przez Jana Kazimierza pisali między innymi Stefania Ochmann-Staniszewska oraz Zbigniew Wójcik, zob.: S. Ochmann-Staniszewska, Sejmy lat 1661-1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wrocław 1977 oraz Z. Wójcik, Jan Kazimierz Waza, Wrocław 2004, s. 152-168.)) doprowadziła do tego, że król (głównie pod naciskiem królowej) szukał innych sposobów przeprowadzenia wspomnianej wyżej elekcji. W latach 1663-1664 stronnictwo dworskie próbowało ostatecznie zakończyć konflikt z państwem moskiewskim. Wyprawa wojenna, którą kierował polski monarcha i jej planowany sukces miała w dużym stopniu ułatwić regalistom przeprowadzenie reform. Tak się jednak nie stało. Wyprawa nie przyniosła Rzeczypospolitej żadnych sukcesów politycznych. Należało więc doprowadzić do przeprowadzenia elekcji vivente rege inną metodą.