Walka z inflacją drugiego rządu Władysława Grabskiego w latach 1923-1925 cz II

W połowie 1925 roku odnotowano deficyt w handlu zagranicznym. Był on efektem zmniejszenia się w Banku Polskim ilości waluty, która z kolei stanowiła rezultat zwiększonej emisji pieniądza o 4 miliony złotych na początku 1925 roku. W związku z dekoniunkturą gospodarczą premier Grabski wyszedł z inicjatywą projektu ustawy o reformie rolnej. Jednakże jego daleko idące plany zostały zaprzepaszczone w wyniku debaty budżetowej, na której to Sejm zatwierdził wydatki budżetowe na 2170 milionów złotych, a nie na 1982 miliony złotych, za czym optował Grabski. Następnie zmniejszył liczbę urzędników państwowych, redukując 61 497 etatów ((Tamże, s. 173.)).

W polityce zagranicznej, która w znaczny sposób rzutowała na sytuację gospodarczą kraju, premier zawarł umowy handlowe z Francją, Danią i Holandią oraz rozpoczął negocjacje Niemcami i Czechosłowacją. Mimo rozmów 15 czerwca 1925 roku Niemcy zadecydowały o zaprzestaniu eksportu polskiego węgla, co miało na celu ukazać nieodłączne powiązanie pomiędzy Śląskiem a Niemcami. Premier Grabski, licząc się z ogromnymi kosztami rozpoczął wojnę celną z Niemcami. Jej przebieg wpłynął w znacznym stopniu na spadek wartości złotego, ponieważ część inwestorów wyjechała do Niemiec i tam dokonała wymiany waluty na marki. Bank Polski wobec tych działań rozpoczął politykę pokrywania zapotrzebowania na złotego tyko częściowo, co jeszcze bardziej pogłębiło spadek wartości złotego. W efekcie wojny celnej zwiększeniu uległ także deficyt w bilansie płatniczym, zaprzestano restrykcyjnego pobierania podatków oraz zwiększyła się liczba osób bezrobotnych ((Tamże, s. 173.)).

Najbardziej dotkliwym skutkiem okazał się jednak spadek wartości pieniądza, ponieważ to on przyczynił się do zmniejszenia zaufania do premiera oraz obniżenia jego autorytetu wśród społeczeństwa. Ponadto nałożył się na to także światowy nieurodzaj, który dotknął kraj w 1925 roku. Doprowadził on do załamania się cen zbóż. Na przełomie lipca i czerwca 1925 roku Rzeczypospolita znalazła się w sytuacji depresji budżetowej. Bank emitował coraz więcej biletów skarbowych nie mających pokrycia w gotówce. Ujawniły się także negatywne nastroje społeczne związane z wysokimi podatkami oraz rozpoczęciem procesu restrykcji kredytowych zainicjowanych przez Władysława Grabskiego w połowie 1925 roku ((Tamże, s. 175-176.)).

W październiku 1925 roku doszło do momentu przełomowego, który stanowił o końcu piastowania urzędu premiera przez Władysława Grabskiego oraz o spadku zaufania do jego osoby. Przedstawiając swój projekt nowego budżetu, który dotyczył zaostrzenia akcji oszczędnościowej, działania Państwowej Rady Oszczędnościowej i metod walki ze złą sytuacją gospodarczą spotkał się z ogromną krytyką. Ponadto Sejm nie zdecydował się na uchwalenie funduszu w wysokości 100 milionów złotych, by wzmocnić sektor przemysłowy kraju. Punktem kulminacyjnym była jednak odmowa utrzymania złotego na poziomie 5,98 dolara przez Bank Polski, bez ingerencji którego doszłoby do kolejnego załamania finansowego. Skutkiem tego premier Władysław Grabski podał się do dymisji, którą prezydent Stanisław Wojciechowski przyjął w dniu 13 listopada 1925 roku ((Tamże, s. 175. )).

W tymże dniu Władysław Grabski zakończył piastowanie urzędu premiera i ministra skarbu. Funkcję premiera przejął Władysław Raczkiewicz, a ministra skarbu Czesław Klarner. Były to jednak stanowiska czasowe aż do stworzenia nowego rządu pod egidą Aleksandra Skrzyńskiego, co miało miejsce 20 listopada 1925 roku ((W. Zieliński, Nasi ministrowie skarbu i błędy ich polityki w oświetleniu danych urzędowych: 1918-1925, Warszawa 1925, s. 85.)).

Zakończenie

Walka z inflacją drugiego rządu Władysława Grabskiego stanowi niezwykle ciekawe zagadnienie, zarówno ze względów ekonomicznych, jak i polityczno-historycznych. Tematyka ta osadzona w okresie dwudziestolecia międzywojennego, ukazuje metody sanacji sytuacji gospodarczej Rzeczypospolitej zastosowane przez jednego z wybitniejszych polskich ekonomistów tegoż okresu.

Próbując podsumować wkład reform wdrażanych przez drugi rząd Władysława Grabskiego należy zauważyć, iż gospodarka kraju po zaaplikowanej terapii znajdowała się w lepszym stanie niż przed objęciem przez niego rządu. Opinia ta znajduje potwierdzenie w licznych publikacjach dotyczących Władysława Grabskiego oraz sytuacji gospodarczej kraju po pierwszej wojnie światowej. Traktuje o tym chociażby, Marian Drozdowski. Według niego, premier w doskonały sposób wykorzystał pożyczki zagraniczne przeznaczając je na pokrycie dodatkowych wydatków państwowych oraz ożywienie życia gospodarczego ((M. Drozdowski, Władysław…, s. 176. )). Ponadto, podkreśla także, iż „stanowił on przykład oszczędnego gospodarowania środkami budżetowymi”, oraz że „miał odwagę poważnie zredukować biurokrację państwową” ((Tamże, s. 177.)).
Oprócz Drozdowskiego, opinie na temat drugiego rządu Władysława Grabskiego wyraził również Tomasz Nałęcz, pisząc: „Kiedy odchodził niewiele osób szczerze go żałowało. Z czasem rosła jednak legenda reformy. Oczywiście nie zmieniła ona kraju biednego, jakim była Polska, w ziemię mlekiem i miodem płynącą. Stworzyła jednak solidne podstawy pod przyszły rozwój gospodarczy” ((T. Nałęcz, Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku, Warszawa 2003, s. 506.)).

Historycy nie kwestionują pozytywnego wkładu premiera Władysława Grabskiego w likwidację jednego z istotniejszych problemów jakim była inflacja. Przychylając się przede wszystkim do opinii wspomnianego Tomasza Nałęcza, zauważyć należy, iż w historii polskiej ekonomii okresu międzywojnia wyróżnił się on w znaczący sposób zarówno na arenie politycznej jak i gospodarczej stając się inicjatorem budowy podstaw rozwoju gospodarczego kraju.

Natalia Kotecka

Bibliografia
Drozdowski Marian, Władysław Grabski, Warszawa-Rzeszów 2004.
Grabski Władysław, Myśli o Rzeczypospolitej, Kraków 1988.
Kamiński Marek, Zacharias Michał, Polityka Zagraniczna Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1987.
Knakiewicz Zenobia, Od Grabskiego do Balcerowicza, Poznań 1997.
Korab Kazimierz, Władysław Grabski, Warszawa 2004.
Landau Zbigniew, Tomaszewski Jerzy, Zarys historii gospodarczej Polski 1918-1939, Warszawa 1999.
Nałęcz Tomasz, Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku, Warszawa 2003.
Roszkowski Wojciech, Najnowsza historia Polski 1914-1945, Warszawa 2003.
Rusiński Władysław, Zarys historii gospodarczej Polski, Warszawa 1986.
Taylor Edward, Druga inflacja polska. Przyczyny – przebieg – środki zaradcze, Poznań 1929.
Wójtowicz Grzegorz, Władysław Grabski i polityka pieniężna, [w:] „Władysław Grabski uczony i mąż stanu”, pod red. J. Konefała i S. Wójcika, Lublin 2005.
Zdziechowski Jerzy, Finanse Polski w latach 1924 i 1925, Warszawa 1925.
Zieliński Wacław, Nasi ministrowie skarbu i błędy ich polityki w oświetleniu danych urzędowych: 1918-1925, Warszawa 1925.

Zdjęcie: Wikimedia Commons