Bajan Jerzy

Jerzy Bajan (1901-1967), pułkownik pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 4 maja 1901 roku we Lwowie. W 1918 roku wyjechał do Krakowa, gdzie zgłosił się ochotniczo do kształtującego się Wojska Polskiego. Ze względu na początek wojny polsko-ukraińskiej zdecydował się na powrót do Lwowa. Początkowo walczył w szeregach kawalerii, a później w piechocie. W czasie wojny polsko-bolszewickiej brał udział w wyprawie kijowskiej.

Po wojnie Jerzy Bajan przeszedł do lotnictwa. Pierwotnie był obserwatorem, lecz w 1923 roku ukończył Wyższą Szkołę Pilotów w Grudziądzu stając się pilotem myśliwskim. Otrzymał skierowanie do 1. Pułku Lotniczego w Warszawie. W styczniu 1926 roku razem z resztą 114. eskadry myśliwskiej został przeniesiony z Warszawy do Lidy, do nowego 11. Pułku Myśliwskiego. We wrześniu 1928 roku eskadra por. pilota Bajana po raz kolejny zmieniła przydział wchodząc w skład krakowskiego 2. Pułku Lotniczego. W październiku 1931 roku Jerzy Bajan został dowódcą eskadry. Wprowadzając zespołową akrobację lotniczą doprowadził do osiągnięcia wysokiego poziomu umiejętności przez krakowskich pilotów myśliwskich.

W 1929 roku Jerzy Bajan wziął udział w III. Locie Małej Ententy i Polski. W następnym roku wraz z mechanikiem Gustawem Pokrzywką zajął 32 miejsce w Challenge`u `30 (leciał na samolocie RWD-5). Rok później zdobył pierwsze miejsce w akrobacji w czasie mityngu lotniczego w Zagrzebiu, a rok później drugie miejsce w III. Międzynarodowych Zawodach Lotniczych w Zurychu. Także w 1932 roku wziął udział wraz z mechanikiem Pokrzywką w kolejnym Challenge`u. Tym razem załoga Bajan-Pokrzywka zajęła 11 miejsce (zwyciężyli Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura). W roku 1933 uczestniczył w I. Międzynarodowym Zlocie Gwiaździstym do Wiednia i przelocie na trasie Warszawa-Charków-Leningrad-Lwów-Warszawa. Największy jednak sukces Jerzy Bajan odnotował w 1934 roku, kiedy wraz z sierżantem mechanikiem Gustawem Pokrzywką na samolocie RWD-9S zwyciężył w Challenge`u `34. Za ten wyczyn pilot otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski i awans na stopień majora. Później przebywał na stażu w lotnictwie brytyjskim. 28 kwietnia 1939 roku został wybrany przewodniczącym Komisji Sportowej Aeroklubu RP. Po kilku miesiącach podpułkownik pilot Jerzy Bajan otrzymał stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Lotnictwa (Klasa Taktyczna) w Dęblinie. 2 września został ranny w wyniku nalotu bombowego na Dęblin. Przedostał się do Francji, a później do Wielkiej Brytanii. Mimo niedowładu lewej ręki przeszkolił się na brytyjskich samolotach myśliwskich i brał udział w lotach 316. dywizjonu myśliwskiego (bezwładną lewą dłoń zastąpił stalowym hakiem). 1 czerwca 1942 roku wyznaczono go szefem Wydziału Personalnego Inspektoratu Polskich Sił Powietrznych. W maju następnego roku został oficerem łącznikowym w Fighter Command. Drugą wojnę światową zakończył jako pułkownik pilot. Po zakończeniu działań wojennych pozostał na emigracji. Był prezesem Stowarzyszenia Lotników Polskich w Londynie. Później stał na czele Komitetu Wykonawczego Stowarzyszenia Lotników Polskich. Zmarł 28 czerwca 1967 roku w Londynie.

Jerzy Bajan to jeden z najwybitniejszych polskich pilotów myśliwskich okresu dwudziestolecia międzywojennego. Był ojcem powstałej na początku lat 30-tych tzw. „krakowskiej szkoły pilotażu”. Organizując kolejne trójki myśliwskie wyniósł 2. Pułk Lotniczy na czoło polskiego lotnictwa pod względem poziomu wyszkolenia pilotów myśliwskich. Wzorem „trójek Bajana” w innych polskich pułkach lotniczych powstały analogiczne zespoły myśliwskie. Bez wątpienia więc działalność Jerzego Bajana była impulsem dla podniesienia poziomu wyszkolenia polskiego personelu latającego. W pierwszej połowie lat 30-tych ten wybitny lotnik brał udział w szeregu zawodów lotniczych. Niekiedy jego wyniki były przeciętne, odniósł jednak kilka znakomitych rezultatów ze zwycięstwem w Challenge`u `34 na czele. Później w życiu Bajana nie było już tak spektakularnych sukcesów. Zapoznawał się z rozwiązaniami w lotnictwie brytyjskim, a następnie objął ważne stanowisko w polskim szkolnictwie lotniczym. Wydaje się, że to było jak najbardziej odpowiednie dla niego miejsce. Kontakt z „żywą legendą” wpływał najprawdopodobniej bardzo korzystnie na kandydatów na oficerów lotnictwa. Bolesna i niezaleczona rana odniesiona już 2 września 1939 roku uniemożliwiła Jerzemu Bajanowi ukazanie pełni jego kunsztu lotniczego. Zamiast tego pełnił odpowiedzialne funkcje w Polskich Siłach Powietrznych.

Lista odznaczeń

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;

• Odznaka Pilota (nr 689).

Lista jednostek, w których Jerzy Bajan służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 1. Pułk Lotniczy – pilot w 114. eskadrze myśliwskiej;

• 11. Pułk Myśliwski – pilot w 114. eskadrze myśliwskiej;

• 2. Pułk Lotniczy – dowódca 122. eskadry myśliwskiej;

• Aeroklub RP – przewodniczący Komisji Sportowej;

• Szkoła Podchorążych Lotnictwa (Klasa Taktyczna) – komendant;

• 316. dywizjon myśliwski;

• Inspektorat Polskich Sił Powietrznych – szef Wydziału Personalnego;

• Fighter Command – oficer łącznikowy;

• Stowarzyszenie Lotników Polskich – prezes, przewodniczący Komitetu Wykonawczego.

Bibliografia
Arct Bohdan, Poczet wielkich lotników, Warszawa 1966.
Jerzy Bajan, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1957, nr 36-37 (322-323).
Jerzy Bajan (1901-1967), [w:] Skrzydlata Polska, r. 1984, nr 37 (1711).
Kuliński Rajmund, Gustaw Pokrzywka o Jerzym Bajanie, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1967, nr 34-35 (841-842).
Pawlak Jerzy, Polskie eskadry w latach 1918-1939, Warszawa 1989.
Wójcik Waldemar, Piloci z numerowaną „gapą”, [w:] Gapa, r. 2012, nr 3.

Zdjęcie tytułowe: Mała encyklopedia lotnicza, Warszawa 1938, s. 29.

Zdjęcie: Kapitan pilot Jerzy Bajan z sierżantem mechanikiem Gustawem Pokrzywką w kabinie samolotu RWD-9S podczas udziału w międzynarodowym turnieju samolotów turystycznych w 1934 roku. [„Lot”, r. 1934, nr 18, s. 1 via Piotr Konieczny.]

Mariusz Niestrawski