Zakłady zbrojeniowe w COP. Plany a realizacja cz. II

Pierwsza część tekstu

Rozdział III – Zakłady zbrojeniowe

Po przeprowadzeniu procesu inwestycji mającego na celu poprawieni stanu elektryfikacji, gazyfikacji oraz komunikacji na terenie COP-u przystąpiono do lokowania zakładów przemysłu zbrojeniowego.

W Rzeszowie została zbudowana fabryka obrabiarek, która w 2/3 została ufundowana z funduszy państwowych ((W formie długoterminowej pożyczki.)) i w 1/3 z kapitału Sp. Akc. „H. Cegielski”. Zakładano także budowę wytwórni sprzętu wojennego ((Działka przeciwpancerne i przeciwlotnicze, pomocniczy sprzęt artyleryjski, aparaty nasłuchowe i kuchnie polowe. )). W kwietniu 1937 roku przystąpiono do budowy na wykupionym terenie dawnej fabryki Mars. Początkowo zbudowano stolarnię, przebudowano warsztaty mechaniczne i budynek administracji. Później powstała hala fabryczna do produkcji obrabiarek i sprzętu wojennego. W grudniu 1937 roku uruchomiono produkcję w jednej hali produkcyjnej, drugiej hali nie ukończono ((Miano w niej produkować reflektory przeciwlotnicze.)). Fabryka pobierała energię elektryczną z linii przesyłowej Mościce-Rzeszów. Pełną moc produkcyjną osiągnięto w czerwcu 1939 roku i produkowano wtedy 40 obrabiarek i 80 armatek miesięcznie ((Tamże, s. 131-132.)).

Skarb Państwa 10.11.1937 nabył grunty pod budowę Fabryki Amunicji nr 2 w Dąbrowie Borze. Do wybuchu drugiej wojny światowej uruchomiono produkcję elementów zapalnika RYG i wkrętek głowicowych ((Tamże, s. 134.)) Przy fabryce rozpoczęto budowę elektrowni, oczyszczalni ścieków, osiedla fabrycznego i gimnazjum mechanicznego. Ukończono tylko osiedle fabryczne.

W listopadzie 1937 roku rozpoczęto inwestycję mającą na celu zbudowanie Fabryki Amunicji nr 5 w Jawidzu. Planowano wybudować fabrykę amunicji karabinowej oraz oddział broni maszynowej. W 1939 roku zdecydowano się przestawić produkcję na amunicję przeciwpancerną oraz przeciwlotniczą. Maszyny i urządzenia miały zostać dostarczone z fabryki w Skarżysku. W planach było zwiększenie produkcji zapalników, zapłonników i łusek 40 mm ((Tamże, s. 135.)). Do września 1939 roku nie wybudowano wytwórni, jedynie wykonano roboty terenowe i doprowadzono linie komunikacyjne ((J. Gołębiowski, dz. cyt., s. 273.)).

Prace przy budowie Wytwórni Amunicji nr 3 w Dębie k. Majdanu rozpoczęto w maju 1937 roku. Pierwszoplanowo miano zbudować dział produkcji spłonek i zapalników. Następnie chciano zbudować nabijalnię pocisków. Do września 1939 zdołano uruchomić produkcję spłonek i zapalników. W planach miała to być największa tego typu fabryka w kraju ((B. Kaczmar, Centralny Okręg Przemysłowy. Komentarz do wystawy w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie, Rzeszów 1987, s. 22.)).

W latach 1936-1939 rozbudowano Państwową Fabrykę Amunicji w Skarżysku, co pozwoliło zwiększyć jej asortyment i produkcję. W omawianym okresie zbudowano strzelnicę artyleryjską, laboratorium fabryczne, podstację elektryczną, kwaszarnię zapalników, przecinarnię granatów. Była to największa fabryka amunicji w II RP ((Z. Dziemianko, dz. cyt., s. 138.)).

Zakłady Ostrowieckie rozbudowały wytwórnię i rozszerzyły produkcję. Pełniły funkcję głównego dostawcy półfabrykatów hutniczych. Zakład w Ostrowcu składał się z huty i działów przetwórczych. W 1938 uruchomiono wielki piec ((Miał moc produkcyjną 5800 ton surówki rocznie.)). Obok huty istniała odlewnia, prasowalnia, montownia i walcownia. Rozbudowa walcowni nie została ukończona ((Z. Dziemianko, dz. cyt., s. 141.)). W planach miano otworzenie warsztatu produkującego koła samochodowe. Obok zakładów istniały dwa gimnazja: mechaniczne i odlewnicze ((Tamże, s. 142.)).

W 1937 roku rozpoczęto budowę fabryki materiałów wybuchowych w Pustkowie k. Dębicy. W planach miała produkować środki wybuchowe i zapalające oraz masy plastyczne. Prace przebiegały szybko i już w czerwcu 1939 roku rozpoczęto produkcję. Obejmowała ona wytwarzanie tworzyw fenolowych, laminatów fenolowych oraz żywic lanych. Oddano do użytku laboratorium badawcze, które miało możliwość produkcji polistyrenu, żywic lakierowanych, tworzyw mocznikowych, syntezy formaldehydu oraz acetylocelulozowych tworzyw wtryskowych ((Tamże, s. 143.)).

Państwowa Wytwórnia Prochu nr 5 w Krajowicach k. Jasła miała produkować: materiały wybuchowe, bawełnę strzelniczą, nitroglicerynę i prochy bezdymne. Nie zdążono uruchomić produkcji przed wybuchem wojny ((Tamże.)).

Wiosną 1938 roku rozpoczęto prace budowlane pod inwestycję wytwórni nitrozwiązków w Sarzynie. Planowano produkować nitrozwiązki organiczne, kwas azotowy, chlor, ług oraz związki azotowe dla rolnictwa ((J. Gołębiowski, dz. cyt., s. 81.)). W 1939 roku zaakceptowano decyzję o rozbudowie wytwórni. Produkcja nie zdążyła się rozpocząć przed wybuchem wojny.

Państwowa Wytwórnia Prochu w Pionkach w latach 1936-1939 ze względu na wzrost zapotrzebowania została rozbudowana oraz poszerzyła zakres wytwórczy. Fabryka miała produkować prochy armatnie oraz materiały kruszące i burzące. Była to największa na terenie kraju wytwórnia materiałów wybuchowych. Produkowała trzy razy więcej prochu niż wszystkie państwowe francuskie fabryki w całości ((Z. Dziemianko, dz. cyt., s. 145-146.)).

W marcu 1937 roku rozpoczęto inwestycję w Zakłady Południowe ((W miejscowości Pławno.)), które miały składać się z huty i zakładów mechanicznych ((Z. Dziemianko, dz. cyt., s. 147.)). Tempo budowy było znaczne, do końca 1937 roku oddano narzędziownię oraz warsztat mechaniczny. W kwietniu zmontowano pierwszą armatę. Zakład hutniczy składał się z następujących wydziałów: stalowni, walcowni, kuźni, prasowalni, hartowni, wydziału grubej obróbki oraz zakładu badawczego. Zakłady mechaniczne z kolei składały się z warsztatu mechanicznego, narzędziowni, montowni i odbiorni oraz strzelnicy ((Tamże, s. 148-150.)). Całość inwestycji szacuje się na 100 mln zł.