Stefan Pawlikowski (1896-1943), generał brygady pilot Wojska Polskiego.
Urodził się 11 października 1896 roku w Kozłowie koło Mińska na Białorusi. Edukację rozpoczął w Szkole Realnej w Smoleńsku, kontynuował ją w Wilnie. Od 1915 roku uczył się w Szkole Handlowej Zybina w stolicy Imperium Rosyjskiego, tam zdał maturę. We wrześniu 1916 roku został przyjęty do moskiewskiej Wojskowej Szkoły Technicznej. Stosunkowo szybko zrezygnował i 1 listopada jako ochotnik wstąpił do armii rosyjskiej.
Stefan Pawlikowski odbył teoretyczne szkolenie lotnicze na kursie profesora Żukowskiego przy Lotniczej Szkole Technicznej w Moskwie. Pierwszego dnia 1917 roku pomyślnie zdał egzaminy i ukończył kurs. Otrzymał stopień chorążego inżyniera. Po kursie rozpoczął szkolenie w pilotażu w Wojskowej Szkole Pilotów w Moskwie. 10 lutego wysłano go do Francji, gdzie kontynuował naukę. Od 1 marca do 1 maja 1917 roku znajdował się w Szkole Motorniczych Samolotów w Bron pod Lyonem. Następnie skierowano go do Szkoły Pilotów w Avord. 12 lipca zdał tam egzaminy stając się pilotem wojskowym. 28 lipca został ranny w wypadku lotniczym, po którym 8 miesięcy spędził w szpitalu. Po rekonwalescencji, 1 lutego 1918 roku trafił do Wyższej Szkole Pilotów w Dijon. Równo po pięciu miesiącach ukończył kurs i w stopniu adiutanta (pierwszy stopień oficerski) znalazł się w składzie eskadry Spa 96 (96. eskadra myśliwska Spadów). 15 listopada został przeniesiony do rezerwy lotnictwa Armii Polskiej we Francji w Pau. Przeszkolił się też w lotach na samolotach dwumiejscowych, służył później w eskadrze Br 59. (59. eskadrze wywiadowczej Bréguetów). 1 lutego 1919 roku awansowano go na podporucznika. 8 maja w składzie tzw. „Błękitnej Armii” przybył na ziemie polskie. Dwa dni później ponownie skierowano go do eskadry Br 59. 15 sierpnia został oblatywaczem w Centralnych Warsztatach Lotniczych. Po kilku miesiącach, 8 kwietnia 1920 roku trafił do linii, został pilotem 19. eskadry myśliwskiej, która uczestniczyła w walkach na Froncie Litewsko-Białoruskim. Służbę w jednostce frontowej zakończył w lipcu 1920 roku. Do tego czasu Pawlikowski wykonał 27 lotów bojowych, w czasie których zestrzelił samolot i dwa balony obserwacyjne. Za wojnę polsko-radziecką otrzymał Virtuti Militari V klasy. 25 lipca 1920 roku został wysłany do Włoch, skąd przyprowadził samolot myśliwski Ansaldo A.1 Balilla.
5 lutego 1921 roku Stefan Pawlikowski został zatwierdzony w stopniu porucznika. 1 marca ponownie objął funkcję pilota-oblatywacza w Centralnych Warsztatach Lotniczych. Po wojnie został pilotem komunikacyjnym na trasie Warszawa-Paryż i w związku z tym bezterminowo urlopowano go z wojska. 15 marca 1922 roku powrócił do czynnej służby, trafił do 18. eskadry myśliwskiej wchodzącej w skład 1. pułku lotniczego w Warszawie. 8 czerwca awansował na kapitana. W tym samym miesiącu rozpoczął czasowe pełnienie obowiązków dowódcy eskadry. 31 sierpnia skierowano go do Wyższej Szkoły Pilotów w Grudziądzu. We wrześniu zwyciężył w I. Locie Okrężnym Dookoła Polski. 11 listopada powrócił do 18. eskadry myśliwskiej. 2 maja 1924 roku został dowódcą 7. eskadry myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki. 6 lipca został wysłany do Francji po odbiór pierwszej partii samolotów wywiadowczych Potez XV (maszyny zostały przyprowadzone drogą powietrzną). Od 1 września do 30 grudnia pełnił obowiązki dowódcy III. dywizjonu myśliwskiego 1. pułku lotniczego, później powrócił na stanowisko dowódcy 7. eskadry myśliwskiej. W kwietniu 1925 roku jako boczny trójki myśliwskiej (Ansaldo A.1 Balilla) uczestniczył w pokazie akrobacji dla przedstawicieli władz wojskowych jugosłowiańskich i rumuńskich. Od 15 czerwca do 14 września uczestniczył w kursie dowódców eskadr organizowanym przez Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W międzyczasie, w sierpniu wziął udział w transporcie drogą powietrzną samolotów Potez XV i Bréguet XIX z Francji do Polski. 11 stycznia 1926 roku został skierowany do 22. eskadry lotniczej krakowskiego 2. pułku lotniczego. W Krakowie Pawlikowski był instruktorem i oblatywaczem pułku. 7 czerwca powrócił do Warszawy, by po 4 dniach objąć dowodzenie nad III. dywizjonem myśliwskim 1. pułku lotniczego. W tym samym miesiącu zastrzelił szofera Henryka Stróżyka za obrazę honoru oficera Wojska Polskiego. Wielomiesięczne śledztwo zakończyło się wyrokiem skazującym. Stefan Pawlikowski został wydalony z wojska i utracił wszystkie odznaczenia (w tym Virtuti Militari). Postanowieniem sądu pilot myśliwski został skazany na trzy lata pozbawienia wolności. Ostatecznie jednak wypuszczono go z twierdzy 30 czerwca 1928 roku, a przez okres kary był zaliczony do korpusu oficerów lotnictwa znajdując się w dyspozycji Departamentu IV Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. 7 lipca trafił do 2. Pułku Lotniczego jako dowódca 122. eskadry myśliwskiej. Przewodniczył komisji odbioru parku lotniczego. 9 października został skierowany na czteromiesięczny kurs dowódców eskadr w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie. 8 marca powrócił do Krakowa, latał w 121. eskadrze myśliwskiej. 12 lipca 1929 roku został przeniesiony do Poznania, gdzie dowodził III. dywizjonem myśliwskim 3. pułku lotniczego. W 1930 roku awansowano go na majora. W 1933 roku prowadził polską ekipę myśliwską na popisach lotniczych w Bukareszcie. 2 czerwca 1934 roku powrócił z Poznania do Warszawy i objął IV. dywizjon myśliwski 1. Pułku Lotniczego. Jeszcze w tym samym roku mianowano go zastępcą dowódcy 1. Pułku Lotniczego. 1 stycznia 1936 roku otrzymał awans na podpułkownika. W sierpniu 1938 roku przejął z rąk płk. Władysława Hellera dowodzenie nad 1. Pułkiem Lotniczym. 19 marca 1939 otrzymał awans na pułkownika. Po mobilizacji sierpniowej w 1939 roku objął dowodzenie nad utworzoną Brygadą Pościgową. Jego jednostka broniła Warszawy do 7 września, a później przeniosła się na lotniska we wschodniej Polsce, gdzie z braku paliwa znacznie ograniczyła swoje działania.
18 września Pawlikowski przekroczył granicę z Rumunią i udał się do Francji. Od grudnia 1939 roku dowodził Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Bron pod Lyonem. W maju następnego roku otrzymał przydział do lotnictwa francuskiego. Po klęsce Francji, w czerwcu 1940 roku przedostał się do Wielkiej Brytanii. Był tam polskim dowódcą bazy lotniczej w Blackpool. Od 6 listopada 1940 roku był oficerem łącznikowym Polskich Sił Powietrznych przy Fighter Command. Stefan Pawlikowski zginął nad Francją w wyniku walki powietrznej. Leciał na myśliwcu Spitfire Mk. IX 1. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. 1 stycznia 1964 roku Prezydent RP na uchodźstwie August Zaleski awansował go pośmiertnie na generała brygady.
Stefan Pawlikowski to jeden z pilotów, którzy w największym stopniu przyczynili się do powstania tzw. „polskiej szkoły myśliwskiej”. Przez lata służył w oddziałach myśliwskich, współpracował z innymi wybitnymi pilotami – Jerzym Kossowskim, czy Jerzym Bajanem. Spod ręki Pawlikowskiego wyszli znakomici polscy myśliwcy, np. Mieczysław Mümler i Eugeniusz Wyrwicki. Stefan Pawlikowski poszczycić się mógł ogromnym doświadczeniem. W charakterze pilota myśliwskiego latał w pierwszej wojnie światowej, wojnie polsko-bolszewickiej i drugiej wojnie światowej. W okresie pokoju przeszedł od szczebla oficera-pilota aż do szczebla dowódcy pułku. Na imponującej karierze Pawlikowskiego cieniem kładzie się jednak morderstwo jakiego dopuścił się w 1926 roku. Niezbyt długi wymiar kary i szybki powrót po jej odbyciu do wojska wskazują z jednej strony na szczególne miejsce oficerów w strukturach społecznych II Rzeczypospolitej, a z drugiej – na to, że Pawlikowski był potrzebny polskiej armii.
Lista odznaczeń
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (nr 3226);
- Polonia Restituta V klasy;
- Krzyż Walecznych;
- Złoty Krzyż Zasługi;
- Medal Niepodległości;
- Polowa Odznaka Pilota (nr 34);
- Krzyż Hallerowski;
- Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (Francja);
- Krzyż Wojny (Francja);
- Odznaka pilota wojskowego (Francja);
- Order Imperium Brytyjskiego;
- Krzyż Oficerski Orderu Korony Rumunii.
Lista jednostek, w których Stefan Pawlikowski służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił
- Eskadra Spa 96. (Francja);
- Eskadra Br 59. (Armia Polska we Francji);
- Centralne Warsztaty Lotnicze;
- 19. eskadra myśliwska;
- 18. eskadra myśliwska – p.o. dowódcy eskadry;
- 7. eskadra myśliwska im. T. Kościuszki – dowódca;
- 22. eskadra lotnicza;
- 122. eskadra myśliwska – dowódca;
- 121. eskadra myśliwska;
- III. dywizjon myśliwski 3. Pułku Lotniczego – dowódca;
- IV. dywizjon myśliwski 1. Pułku Lotniczego – dowódca;
- 1. Pułk Lotniczy – zastępca, a później dowódca;
- Brygada Pościgowa – dowódca;
- Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Bron – dowódca;
- Baza lotnicza w Blackpool – polski dowódca.
Awanse
- Chorąży inżynier (1 stycznia 1917);
- Adiutant (1 lipca 1918);
- Podporucznik (1 lutego 1919);
- Porucznik (zatwierdzony 5 lutego 1921);
- Kapitan (8 czerwca 1922);
- Major (1930);
- Podpułkownik (1 stycznia 1936);
- Pułkownik (19 marca 1939);
- Generał brygady (1 stycznia 1964, pośmiertnie).
Bibliografia
Czmur Stefan, Wójcik Waldemar, Generałowie w stalowych mundurach, Warszawa 2003.
Garbacz Aleksander, Krząstek Tadeusz, Historia i tradycje warszawskich kosynierów 1918-1998, Toruń 1998.
Kędzierski Janusz, Stefan Pawlikowski, [w:] Skrzydlata Polska, nr 30, 25 lipca 1971, s. 17.
Zieliński Józef, Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921-2000, Poznań 2001.
Zieliński Józef, Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari, Warszawa-Toruń 2005.
Zdjęcie: „Lot”, r. 1923, nr 1.
Mariusz Niestrawski
|
Znalazłeś błąd? Masz jakieś ciekawe materiały? Chcesz się podzielić zdjęciami? Napisz do nas! redakcja ( at ) infolotnicze.pl |