infolotnicze.pl

Więź mieszkańców z armią – Kościan przed II wojną światową

Zachęcano również mieszkańców do akcji na rzecz zwiększenia obronności, o czym świadczy pismo Karpińskiego do zarządów miejskich i wiejskich. Marian Koszewski w swoich wspomnieniach tak przedstawił swój udział w kopaniu umocnień:

Silni, zwarci i gotowi –  nastrój wobec zagrożenia wojną był tragiczny. Wynosiliśmy ze szkół poczucie dumy narodowej i niewyobrażalny ładunek patriotyzmu. Gimnazjum kościańskie było pod tym względem – że użyję górnolotnego zwrotu – szkołą, która szczególnie kształtowała umiłowanie Ojczyzny. Nie może więc zaskakiwać, że w sierpniu 1939 r. na apel Powiatowego Komitetu Obrony Narodowej – jak wielu innych nie tylko młodych ludzi – stawiłem się do pracy przy kopaniu umocnień obronnych miasta. Nikt nas do tego nie zmuszał. Linia obrony miała okalać Kościan, a jej przednie szańce tworzono sześć kilometrów przed miastem, głównie od strony południowej i zachodniej.

      Jeździłem codziennie – z własną łopatą i całym wiktem – rowerem do Czacza, gdzie wśród łąk kopaliśmy umocnienia obronne, rowy strzeleckie itp. Obrona Kościana miała polegać na m.in. na spiętrzeniu wód w dopływach Obry, w tym Samicy przepływającej za Czaczem i spowodowanie zalanie dróg, aby w ten sposób utrudnić przejście zmotoryzowanych jednostek niemieckich. Po latach wiem, że koncepcja była irracjonalna i miała nas tylko zagrzewać do pracy. Nie zdążyliśmy nawet zakończyć kopania rowów. W każdym razie jeszcze 1 września 1939 r. – nie widząc nic o wybuchu wojny – pracowaliśmy tam do godzin popołudniowych. Pracą przy umocnieniach kierowało wojsko. Nie jestem pewien do końca, ale bardzo mi się wydaje, że bezpośrednim naszym szefem był sierżant Franciszek Jajcygrał – zawodowy wojskowy z Ostrowa Wielkopolskiego.” ((M. Koszewski, Pamięć, Kościan 2003, s. 7-8.))

 Szczególną uwagę władze powiatowe oraz miejskie przywiązywały do zabezpieczenia mostów i linii kolejowej. W zachowanych telefonogramach uwidacznia się współpraca starostwa z Towarzystwem Gimnazjalnym „Sokół” oraz ze Związkiem Strzeleckim, którego członkowie zostali poproszeni o zorganizowanie straży na tamie rzeki Obry, a także niedaleko położonego mostu kolejowego. Zdarzały się bowiem przypadki usuwania iglic przy śluzach kanału obrzańskiego przez nieznanych sprawców ((Rocznik Leszczyński, s. 225-226.)).

Dla mieszkańców miasta powiatowi instruktorzy PW i WF przygotowali ćwiczenia. Monika Balcer w swoich wspomnieniach przestawiła swoją pracę jako powiatowej instruktorki WF i PW w Kościanie w ostatnich latach pokoju. Wspólnie z Heleną Tadeuszakówną zorganizowała kurs przysposobienia kobiet do obrony kraju. W programie owego szkolenia uwzględnione zostały aspekty obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, terenoznawstwo, kartoznawstwo, a przede wszystkim pomoc sanitarna. Zajęcia odbywały się na terenie gimnazjum, w których uczestniczyło około 40 kobiet.

W czerwcu z inicjatywy Wandy Chłapowskiej i Ludwiki Żółtowskiej odbyło się w Czaczu, w remizie strażackiej zebranie Towarzystwa Włościanek i członkiń Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej, uświadamiające o zagrożeniu wojennym ((M. Balcer, Wspomnienia powiatowej instruktorki WF i PW w Kościanie w latach 1937-1939, w: Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Kościańskiej 1993-1995, Kościan 2000, s. 292.)).

Na terenie miasta działała też Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Zasadniczym jej celem było popieranie rozwoju polskiego lotnictwa oraz przygotowanie ludności cywilnej do obrony przeciwlotniczo-gazowej. Jej członkami byli przeważnie uczniowie, urzędnicy, robotnicy, którzy zakładali koła przy szkołach, zakładach pracy, urzędach. Działali w nich oficerowie zawodowi i rezerwy, działacze Polskiego Czerwonego Krzyża, służby zdrowia, straży pożarnej oraz harcerze. Na czele Koła Miejskiego LOPP w Kościanie stał mec. Zbigniew Szmyczyński. Najliczniejsze Koła działały przy Państwowej Fabryce Wyrobów Tytoniowych z prezesem Maksymilianem Osińskim na czele, przy Państwowym Zakładzie Psychiatrycznym, gdzie prezesem był dr Edward Romaszewski i przy Gimnazjum (prezes mgr Kaziemierz Ossecki). W ramach LOPP prowadzono szkolenia z zakresu biernej obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, kursy instruktorów i komendantów domów. Jeszcze na początku kwietnia Zarząd Koła Miejskiego uskarżał się na łamach Gazety Polskiej, że społeczeństwo nie docenia ich działalności odnosząc się do spraw bezpieczeństwa obojętnie ((Gazeta Polska, nr 83/1939 r.)). Dopiero coraz większa groźba wojny zintensyfikowała szkolenie oraz zwiększyła liczbę alarmów ćwiczebnych. W czerwcu przygotowano akcję propagandową mającą na celu oczyścić strychy, przygotować skrzynie z piaskiem, zbiorniki z wodą, wykopać nowe studnie itp. ((P. Bauer, Batalion Obrony Narodowej Kościan, s. 47.))

Na zakończenie przypomnieć należy, że w Kościanie zorganizowano tak zwaną komórkę Lotnych Oddziałów Bojowych. Tego rodzaju komórki tworzono na rozkaz Oddziału Sztabu Głównego WP i miały one działać na terenach przewidzianych do opuszczenia przez polskie oddziały wojskowe. Były to niewielkie grupy, bo najczęściej pięcioosobowe, wyposażone w broń, materiały wybuchowe, radiostację. Na terenie miasta taką komórkę w kwietniu 1939 roku zorganizował członek Sztabu Dywersji Pozafrontowej działającej przy Dowództwie Okręgu Korpusu VII w Poznaniu – kpt. Wincenty Wierzejewski. Na jej czele stał były harcerz i powstaniec wielkopolski Ignacy Andrzejewski, a w jej skład wchodzili: Jadwiga Andrzejewska, Stanisław Derda, Wacław Sadowski i Czesław Lewandowski. Grupa przeszła przeszkolenie w maju oraz czerwcu, a otrzymane materiały wybuchowe ukrywano w zabudowaniach Derdy. Kościańska komórka LOB swojej działalności jednak nie rozwinęła. Ograniczyła się jedynie do nasłuchu radiowego z aparatu złożonego z części pochodzących z magazynów miejscowej cukrowni i warsztatu radiowo-naprawczego mieszczącego się na dzisiejszej ulicy Poznańskiej ((B. Polak, Ruch oporu w południowo-zachodniej Wielkopolsce w latach 1939-1945, w: Południowo-zachodnia Wielkopolska w walce z hitlerowskim okupantem 1939-1945, red. B. Polak, Kościan 1972, s. 17.)).

 

Zakończenie

Podsumowując można przekonać się, że w obliczu zagrożenia mieszkańcy Kościana oraz okolic wykazali się niezwykła aktywnością społeczną. W piśmie Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego z dnia 6 sierpnia 1939 roku do Starostwa Powiatowego przedstawiona została liczba 55 organizacji polskich, każda zrzeszała od kilkunastu do około 200 członków. Co więcej, pod uwagę brane nie były towarzystwa kościelne oraz bractwa ((Archiwum Państwowe w Lesznie, Starostwo Powiatowe w Kościanie (1919-1939), sygn. 141.)). Z drugiej strony, wszystkie te przedsięwzięcia weszły w życie zbyt późno i nic mogły zmienić. Jak zatem ocenić wysiłek mieszkańców? Dziś z perspektywy czasu wiemy, że takie oddolne inicjatywy, choć szlachetne, nie mogły wpłynąć na polepszenie sytuacji armii czy obronności kraju. Mimo wszystko, to społeczne zaangażowanie uznać należy za wartość samą w sobie. Dawało to mieszkańcom poczucie wspólnoty, solidarności. Wydaje się, że w obecnych czasach taka postawa odpowiedzialności za państwo, niestety, zanikła.

Piotr Konieczny

Bibliografia:

  1. Archiwalia

Archiwum Państwowe w Lesznie, Akta m. Krzywinia, sygn. 87,

Archiwum Państwowe w Lesznie, Starostwo Powiatowe w Kościanie (1919-1939), sygn. 141.

  1. Prasa

Gazeta Polska, r. 1939.

Gazeta powszechna, r. 1939.

  1. Publikacje zwarte

Balcer B., Wspomnienia powiatowej instruktorki WF i PW w Kościanie w latach 1937-1939, w: Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Kościańskiej 1993-1995, Kościan 2000.

Bauer P., Batalion Obrony Narodowej Kościan, Kościan, 1989.

Dzieje Kościana, red. Ziemniewicz K., Kościan 2000.

Florkowski H., Prasa ziemi kościańskiej, Kościan 1977.

Koszewski M., Miejsca pamięci Narodowej na Ziemi Kościańskiej (1939-1945), Kościan 1979.

Koszewski M., Pamięć, Kościan 2003.

Napierała W., Roszak D., Batalion Obrony Narodowej Szamotuły, Szamotuły 2002.

Piwoń A., Sytuacja gospodarcza i społeczna Kościana w okresie międzywojennym, w: Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Kościańskiej 1975- 1978, Kościan 1980.

Polak B., Ruch oporu w południowo-zachodniej Wielkopolsce w latach 1939-1945, w: Południowo-zachodnia Wielkopolska w walce z hitlerowskim okupantem 1939-1945, red. B. Polak, Kościan 1972

Rocznik leszczyński, red. Szczepaniak M., Poznań 1979.

Słownik biograficzny Powstańców Wielkopolskich, red. Czubiński A., Polak B. Poznań 2002.

Udział Wielkopolan w wojnie obronnej 1939 r., red. Bauer P., Kościan 1975.

Zdjęcie: Dar czytelników „Gazety Polskiej” na FON w 1939 roku.  Zdjęcie ze Zbiorów Muzeum Regionalnego w Kościanie via Autor


Opublikowano

w

przez