Udział Mieszka I w zjeździe w Kwedlinburgu (973)

W 973 roku doszło do spotkania ówczesnego księcia polskiego Mieszka I (ok. 960-992) z cesarzem Ottonem I (936-973) na zjeździe w Kwedlinburgu. Na temat tego wydarzenia wiadomo niezbyt dużo. Rzecz jasna jest to spowodowane niedostateczną ilością dostępnych przekazów pisanych, będących od dłuższego czasu przedmiotem licznych spekulacji naukowych. Dlaczego książę piastowski przybył w omawianym czasie do Kwedlinburga? Co tam robił? Na te oraz inne pytania będzie starała się znaleźć odpowiedź niniejsza praca.

Biskup merseburki Thietmar (975-1018) wspominał w swojej kronice pod 972 rokiem o zaatakowaniu Mieszka przez margrabiego marchii łużyckiej Hodona1. 24 czerwca pod miejscowością „Cidini”, przypuszczalnie Cedynią, znajdującą się na terenie Pomorza Zachodniego nad Odrą2, doszło do spotkania się armii niemieckiej z wojskiem polskim, dowodzonym przez Mieszka i jego brata Czcibora. W wyniku zastosowanego przez Polaków fortelu napastnicy ponieśli druzgocącą klęskę3.

Wiele wskazuje na to, że bitwa Hodona z Mieszkiem (972), rozegrana pod pomorską Cedynią, nierozerwalnie wiąże się z istnieniem wówczas trwającej między Pomorzanami (głównie Wolinianami) a Piastami otwartej wojny. Sasom z jednej strony mogła nie spodobać się polityka polska, zmierzająca do opanowania Pomorza, ponieważ kierowali się podobnymi pobudkami. Z drugiej zaś strony Wolinianie, na których skierowało się główne ostrze ataku, najprawdopodobniej sami zaproponowali przyjęcie niemieckiego zwierzchnictwa, gdyż potrzebowali sojusznika i niezbędnej pomocy w odparciu ataków polskich wojsk. Władca piastowski postanowił doraźnie zareagować na ich poczynania, ogłosiwszy mobilizację swoich drużynników oraz oddziałów pospolitego ruszenia. Wolinianie, dostrzegając grozę sytuacji, postanowili wysłać posłańców po Hodona, by ten przyspieszył swoje przygotowania wojenne i wyruszył jak najszybciej przeciw państwu Mieszka. Margrabia wytężył swoje wysiłki i w relatywnie krótkim czasie zgromadził odpowiednią ilość sił. Mieszko I został jednak na czas poinformowany o koncentrujących się oddziałach niemieckich i zarządził przygotowanie zachodniej rubież granicznej do obrony, co pozwoliło mu później pobić agresorów na głowę4.

W momencie najazdu Hodona na państwo Mieszka cesarz Otton I przebywał akurat na terenie dzisiejszych Włoch. Był zajęty przywracaniem porządku w Rzymie oraz kontrolowaniem sytuacji na południu półwyspu, gdzie trwała wojna z Bizancjum5. Zgodnie ze zdaniem przeważającej części historyków cesarz najpewniej nie wiedział o przedsięwzięciu przez Hodona wyprawy przeciw Polsce6. Relacja Thietmara dowodzi, że napastnikiem w 972 r. był Hodo, a nie Mieszko. Ten drugi jedynie się bronił7. Fakt ten wystawia negatywne świadectwo niemieckiemu feudałowi. Sytuacja panująca w Rzeszy sprzyjała wszczęciu przez jednego ze wschodnich wielmoży akcji zbrojnej, wymierzonej w księcia polskiego. Cesarz nie był bowiem w stanie kontrolować i doglądać osobiście swoich wasali8. Dodatkowo Rzesza była targana wieloma konfliktami rozsadzającymi ją od wewnątrz. Była ona również konglomeratem feudalnych księstw, mających niekiedy zupełnie inną wizję prowadzenia polityki względem Polski niż sam Otton. Powyższe sugestie umacniałyby spostrzeżenia Tadeusza Wasilewskiego, wskazującego na bardzo wysoką pozycję margrabiego na dworze niemieckim i wynikającą stąd sposobność wszczęcia przezeń samodzielnej akcji bojowej oraz podjęcia ważnej decyzji w sprawie słowiańskiego pogranicza9.

Według opowieści znajdującej się w kronice biskupa Thietmara, Mieszko I podczas najazdu Hodona pozostawał trybutariuszem cesarza, będąc mu wiernym płacił Niemcom trybut aż po rzekę Wartę10. Na podstawie dostępnych źródeł trudno ustalić, kiedy i w jakich okolicznościach polski książę poddał się zwierzchnictwu cesarskiemu11. Interesujące informacje raczej nie znalazły się przypadkowo w tej części kroniki niemieckiej12. Znaczy to tyle, że Mieszko był wtenczas rzeczywiście trybutariuszem cesarza i wiernie wypełniał warunki obowiązującego z nim przymierza13. W praktyce oznaczało to, że Piast w razie poproszenia przez swego zwierzchnika musiał wstawić się na każdorazowe wezwanie przed jego oblicze i wytłumaczyć się z ewentualnych działań przeciwko niemu wymierzonych, ewentualnie bezpośrednio go dotyczących14.

Przebywający jeszcze na terenie Italii Otton I, gdy dowiedział się o klęsce Hodona „wysłał czym prędzej gońców, nakazując Hodonowi i Mieszkowi, aby pod rygorem utraty jego łaski zachowali pokój do czasu, gdy przybędzie na miejsce i osobiście zbada sprawę”15. Najprawdopodobniej dużo racji miał już Stanisław Kętrzyński, dowodząc, że w razie ewentualnej porażki polskiego księcia cesarz w ogóle nie zainteresowałby się całą sprawą16. Gerard Labuda przypuścił, że spór między swoim margrabią a księciem polskim cesarz rozstrzygnął już podczas wrześniowego synodu w Ingelheim (972)17, na co miałby wskazywać zapis pochodzący z jednego z roczników niemieckich, wspominających o przysłaniu przez Mieszka Ottonowi na zjazd w Kwedlinburgu (973) swego syna jako zakładnika18. Jak dowodził uczony werdykt cesarski w sprawie polskiego władcy zapadł nie w Kwedlinburgu, ale zdecydowanie wcześniej, ponieważ wówczas nie musiałby posyłać tam swego syna, będącego gwarancją zapadłego wyroku19. Rozumowanie to, na pozór rozwiewające wszystkie wątpliwości, posiada jednak pewne luki20. W Ingelheim obradowano przede wszystkim na temat spraw kościelnych. Omówiono wówczas sukcesję po biskupie augsburskim Udalryku21 oraz postanowiono podporządkować biskupstwo w Oldenburgu metropolii hambursko-bremeńskiej22. Brakuje jakichkolwiek informacji źródłowych, ażeby podczas wspomnianego zjazdu debatowano także o sprawach ogólnopaństwowych, w tym na temat Mieszka i Hodona23. Warto też zauważyć, że roczniki altajskie, wspominające o wysłaniu syna Mieszka do Niemiec, informację tę podały w czasie teraźniejszym24, co pozwala sądzić, że decyzja w tej sprawie zapadła dopiero w momencie spisania notatki, a więc w 973 roku, a jej realizacja została przewidziana na późniejszy okres25.

Do Saksonii z Italii cesarz przybył wiosną 973 roku26. Święta wielkanocne spędził w Kwedlinburgu27. Przybyli doń wtenczas posłowie z różnych krajów, w tym Grecji, Bułgarii, Rusi, Benewentu28, Węgier29 oraz Danii30. Pojawili się także Słowianie31. Źródła odnotowały obecność księcia czeskiego Bolesława32, z którym cesarz omówił wówczas sprawę erygowania biskupstwa w Pradze33. Thietmar poświadcza również udział polskiego księcia Mieszka34. Najprawdopodobniej wówczas rozstrzygnięto sporne kwestie między tym ostatnim a Hodonem35. Mimo tego, że biskup niemiecki nie wymienił pośród uczestników zjazdu kwedlinburskiego margrabiego łużyckiego, to jednak równocześnie wyraźnie zaznaczył, iż posłowie z obcych państw wstawili się „w obecności wszystkich możnych państwa”36, a więc przypuszczalnie i samego Hodona37.

W konflikcie między swoim urzędnikiem a Mieszkiem cesarz opowiedział się za tym pierwszym, co najpewniej wynikało z faktu posiadania przezeń znaczącej roli w Rzeszy38. To Piast, jak wszystko na to wskazuje, został obarczony winą za wybuch wojny z Hodonem39. Był to niezwykle stronniczy wyrok40, tym bardziej, że żadne z dostępnych źródeł pisanych nie podało informacji o skarceniu margrabiego41, który do końca swej śmierci (993) spokojnie sprawował władzę na terenie podległej sobie marchii42.

Roczniki altajskie doniosły, że Mieszko I został zobowiązany do oddania na dwór cesarski swojego syna43. Jak słusznie zauważono w literaturze, gest Mieszka I był rękojmią zawartego wówczas pokoju44. Niestety źródło to, które jako jedyne zachowało pamięć o tym wydarzeniu, nie określiło jasno, o jakiego syna Mieszkowego chodziło45. Jednak na obecnym etapie badań trudno nie zgodzić się z opinią, że mogło chodzić tylko i wyłącznie o Bolesława, mającego wówczas około sześciu lat46. Wcześniej bowiem Oswald Balzer dopuścił możliwość, że mógł to być syn jednej z pogańskich żon z okresu przed małżeństwem z Dąbrówką (965)47. Jak ostatnio zauważył Przemysław Urbańczyk absolutnie nic pewnego nie wiadomo ze współczesnych źródeł, by w omawianym okresie Chrobry miał przyrodnich braci, zaś Mieszko innego syna48.

Niejeden konflikt zbrojny dowiódł, że dzieci stanowiły przedmiot zabezpieczenia politycznych umów. Tyle tylko, że zakładników oddawała zazwyczaj strona, która podczas wojny została pokonana. W analizowanym przypadku było jednak zupełnie na odwrót, to polski władca okazał się przecież zwycięzcą. W związku z powyższym słusznie pytał się Witold Chrzanowski: „jak więc było to możliwe, aby zwycięski książę, który pokonał najeźdźcę i zmusił go do odwrotu, wysłał potem cesarzowi syna jako zakładnika? W historii wojen byłoby to zdarzenie bez precedensu”49. Można jedynie domyślać się, że przynajmniej dwa czynniki wpłynęły na ostateczne przystanie Piasta na warunki podyktowane mu przez cesarza. W pierwszej kolejności wskazać trzeba, że to Mieszko I w omawianym okresie, mimo wojny z Hodonem, w dalszym ciągu pozostawał trybutariuszem cesarza, wobec czego musiał dostosowywać się do poleceń swego zwierzchnika50. Należy też przypuszczać, iż władca piastowski mógł pierwotnie obawiać się wysłania swego syna do Niemiec. Za takim postrzeganiem sprawy świadczyłoby to, że został do tego przymuszony groźbą wojny51 („terrore compulsus”)52. Zdaniem Pawła Rochali książę polski musiał przystać na ofertę cesarską, albowiem gdyby przyszło mu walczyć z całymi Niemcami, to byłby zupełnie bezradny53. Można oczywiście zaproponować tutaj inny wariant54, niemniej jednak młode państwo polskie w wielu obszarach ustępowało wtenczas Cesarstwu i jeśli nie po jednej, to już po kilku wyprawach zbrojnych musiałoby się z pewnością poddać, by nie stać się jedną z jego części składowych.

Ostatecznie cesarz nie dobył oręża przeciw Mieszkowi. Najpewniej był to wynik niesprzyjającej dlań sytuacji w tej części Europy, spowodowanej zmianą tronów w Czechach i na Węgrzech55. Niewykluczone również, że u cesarza pojawił się syn książęcy, co w powiązaniu z innymi problemami, odstręczyło go od zorganizowania karnej ekspedycji przeciwko nieposłusznemu trybutariuszowi. W historiografii podaje się jednak w wątpliwość fakt wysłania młodego Bolesława na dwór cesarski56. Najprawdopodobniej księciu polskiemu udało się uniknąć wydania swego syna dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności, gdyż cesarz wnet po zjeździe kwedlinburskim umarł57. Nie wiadomo jednak, czy tłumaczenie to oddaje w pełni klimat ówczesnych wydarzeń. Mogło być bowiem odwrotnie, zaś Mieszko przynajmniej na krótki okres czasu wysłał swego syna do Rzeszy58. Przemawiają za tym późniejsze wypadki, albowiem po śmierci Ottona I Mieszko porozumiał się z Henrykiem Kłótnikiem i władcą czeskim przeciw Ottonowi II59. Jak stwierdził Henryk Łowmiański nasuwa się sporo wątpliwości, aby Mieszko wszedł w konszachty z opozycjonistami ówczesnego cesarza, wiedząc, że w niewoli Ottona II przebywa jego syn. W związku z tym między dworem polski i saskim wnet mogło dojść do negocjacji, skutkujących zwróceniem Bolesława Mieszkowi60.

Zwraca uwagę, iż w świetle anonimowego utworu tzw. Epitafium Bolesława Chrobrego61, książę ten w siódmym roku urodzin miał zostać postrzyżony, następnie jego włosy wysłano do Rzymu na znak oddania go w szczególną opiekę Stolicy Apostolskiej62. Moment postrzyżyn doskonale pokrywa się z doniosłymi wydarzeniami na gruncie polityki zagranicznej Mieszka, wówczas to bowiem odbył się jego zjazd z cesarzem w Kwedlinburgu. Wobec tego akt oddania Bolesława w opiekę papieża należy przede wszystkim tłumaczyć przejawem dużej zapobiegliwości księcia polskiego63, troszczącego się o swoje dziecko, któremu mogło w Niemczech grozić niebezpieczeństwo64.

Jak poinformował w swojej kronice Thietmar, wszyscy uczestnicy spotkania z Ottonem I w Kwedlinburgu powrócili do domów w radosnym nastroju65. Uwagę tę odniósł kronikarz saski najprawdopodobniej również do Mieszka66, skoro wcześniej wymienił go jako jednego z członków zjazdu. Podana wiadomość wyraźnie kłóci się z tym, co zanotowały roczniki altajskie. Można wobec tego dojść do konkluzji, że jedno z tych źródeł się myli. Niekoniecznie trzeba jednak przyjmować takie tłumaczenie. Częściowo można przyznać rację Jarosławowi Sochackiemu, pisząc, że „Otton I [w Kwedlinburgu] – przyp. M.S] znalazł się w kłopotliwej sytuacji, będąc zmuszonym w związku z interwencją Hodona do mediacji między nim a Mieszkiem I, wiernie spełniającym swe zobowiązania. Radość władcy polskiego musiała najprawdopodobniej wynikać z zaakceptowania jego nowych zdobyczy terytorialnych, mimo żądania oddania syna jako zakładnika, co miało być środkiem zapobiegawczym wobec dalszych prób, zmierzających do powiększenia piastowskiej sfery wpływów oraz uspokoić margrabiów poddenerwowanych pojawieniem się nowego konkurenta na obszarze północnego Połabia”67. Korygując spostrzeżenia tego badacza warto stwierdzić, że interesy margrabiego i Mieszka zbiegały się nie na terenie Połabia, bo brakuje na ten temat wyraźniejszych dowodów w zachowanej podstawie źródłowej68, lecz na Pomorzu. W konsekwencji cesarz musiał uznać sukcesy Piastów, osiągnięte kosztem tego terytorium. Jednocześnie wyrok cesarski, mimo tego, że był niekorzystny dla Mieszka, usankcjonował polski stan posiadania na Pomorzu, wcześniej bowiem cesarz, będąc bez reszty pochłonięty sprawami włoskimi, nie miał zbytnio czasu na wejrzenie w te sprawy, a które z drugiej strony niezmiernie frapowały część feudałów niemieckich, w tym samego Hodona.

Próbując podsumować konkluzje, wypływające z powyższych obserwacji, warto w pierwszej kolejności nadmienić, że zjazd kwedlinburski odegrał dość ważną rolę dla państwa polskiego, jak i samego Mieszka I. Książę piastowski został wręcz przymuszony do wstawienia się przed oblicze cesarskie w Kwedlinburgu, gdyż pozostawał w tym czasie jego trybutariuszem, winnym mu bezwzględne posłuszeństwo. W razie odmowy Piasta mogły dosięgnąć doraźne konsekwencje, włącznie z najazdem niemieckim na jego władztwo. Cesarz Otton I rozstrzygnął spór między Mieszkiem a margrabią łużyckim Hodonem. Za winnego został uznany ten pierwszy, mimo tego, że jedynie się bronił przed wojskami margrabiego. Co więcej, odniósł nad nim wielkie zwycięstwo w bitwie pod Cedynią. Wyrok cesarski był zatem stronniczy. Nie dziwi to, gdyż Hodon posiadał w tym okresie wysoką pozycję w państwie niemieckim. Dodatkowo Piast musiał wysłać swego małoletniego syna Bolesława (Chrobrego) na dwór cesarski, co było rękojmią zawartego wtenczas pokoju. Porozumienie kwedlinburskie z drugiej strony było również korzystne dla polskiej strony. Potwierdza to zapis z kroniki niemieckiej Thietmara, z którego wynika, że każdy z uczestników spotkania z Ottonem I, w tym sam Mieszko, mógł opuścić Kwedlinburg w radosnym nastroju. Przypuszczalnie cesarz potwierdził nabytki piastowskie osiągnięte kosztem ziem pomorskich, wobec których przejawiali tendencje ekspansjonistyczne pograniczni feudałowie niemieccy z racji tego, że w dalszym ciągu ich mieszkańcy tkwili w pogaństwie.

Mariusz Samp

---

Streszczenie: W 973 roku polski książę Mieszko I spotkał się z cesarzem Ottonem I w Kwedlinburgu. Został wówczas rozsądzony przez cesarza spór między margrabią łużyckim Hodonem a Piastem. Za winnego został uznany ten drugi, mimo tego, że jedynie się bronił przed wojskami margrabiego. Co więcej, odniósł nad nim wielkie zwycięstwo w bitwie pod Cedynią. Wyrok cesarski był zatem stronniczy. Nie dziwi to, gdyż Hodon posiadał w tym czasie wysoką pozycję w państwie niemieckim. Dodatkowo Piast musiał wysłać swego małoletniego syna Bolesława (Chrobrego) na dwór cesarski, co było rękojmią zawartego wtenczas pokoju. Porozumienie kwedlinburskie z drugiej strony było również korzystne dla polskiej strony. Potwierdza to zapis z kroniki niemieckiej Thietmara, z którego wynika, że każdy z uczestników spotkania z Ottonem I, w tym sam Mieszko, mógł opuścić Kwedlinburg w radosnym nastroju. Przypuszczalnie cesarz potwierdził nabytki piastowskie osiągnięte kosztem ziem pomorskich, wobec których przejawiali tendencje ekspansjonistyczne pograniczni feudałowie niemieccy z racji tego, że w dalszym ciągu ich mieszkańcy tkwili w pogaństwie.

Słowa kluczowe: Kwedlinburg, Mieszko I, margrabia Hodon, cesarz Otton I

---

Summary: In 973, the polish prince Mieszko I met with emperor Otto I in Kwedlinburg. At that time, the dispute was settled by the emperor between the lusatian margrave Hodon and Piast. The latter was found guilty, even though he only defended himself against the margrave’s army. What’s more, he won a great victory over him in the battle of Cedynia. The imperial judgment was therefore biased. It is not surprising, because Hodon had a high position in the German state at this time. In addition, Piast had to send his young son Bolesław (the Brave) to the imperial court, which was a guarantee of the peace. The Quedlinburg’s agreement on the other hand was also beneficial for the polish side. This is confirmed by the record from the German Thietmar chronicle, which shows that each of the participants of the meeting with Otto I, including Mieszko himself, could leave Quedlinburg in a happy mood. Presumably, the emperor confirmed the Piast acquisitions achieved at the expense of the Pomeranian lands, against which the expansionist tendencies of the borderland German feudals displayed themselves, due to the fact that they still remained in paganism.

Key words: Quedlinburg, Mieszko I, margrave Hodon, emperor Otton I.

---

BIBLIOGRAFIA

Źródła

– Annales Altahenses maiores (pod rokiem 973), [w:] Monumenta Germaniae Historica Scriptores rerum Germanicarum 4 (1891).

– Kronika Thietmara, przekł. M. Z. Jedlicki, posłowie K. Ożóg, Kraków 2005.

– Nagrobek Bolesława Chrobrego, [w:] Monumenta Poloniae Historica 1 (1864).

– Thietmari Merseburgensis episcopi chronicon, przekład, wstęp i komentarz M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.

Opracowania

– Althoff G., Ottonowie, Władza królewska bez państwa, przekł. M. Tycner-Wolicka, Warszawa 2009.

– Arnold S., Historia Polski do połowy XV wieku, Warszawa 1971.

– Balzer O., Genealogia Piastów, wstęp J. Tęgowski, Kraków 2005.

– Barański M. K., Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2005.

– Beer K., Zur Gründung des Prager Bistums, „Mitteilungen des Vereins für Geschichte der Deutschen in Böhmen” 49 (1911).

– Beumann H., Die Ottonen, Stuttgart-Berlin-Köln 1987.

– Bosl K., Geist und Macht, Zur Gründung des Bistums Prag vor 1000 Jahren, [w:] Tausend Jahre Bistums Prag 973-1973, Beiträge zur Millennium, München 1974.

– Brackmann A., Reichpolitik und Ostpolitik im frühen Mittelalter, Berlin 1935.

– Bulín H., Polský stát Mĕška I. a Čechy, Příspĕvek k dĕjinám vztahů česko-polských v druhé polovinĕ 10. století, „Slovanské historické studie” 4 (1961).

– Bunar P., Sroka S. A., Słownik wojen, bitew i potyczek w średniowiecznej Polsce, Kraków 2004.

– Dzięcioł W., Imperium i państwa narodowe około r. 1000, Londyn 1962.

– Erkens F. R., Fürstliche Opposition in ottonish-salisher Zeit, Überlegungen zum Problem der Krise des frühmittelalterlichen deutschen Reiches, ,,Archiv für Kulturgeschichte” 64 (1982).

– Fiala Z., Die Organisation der Kirche im Přemyslidenstaat des 10.-13. Jahrhunderts, [w:] Siedlung und Verfassung Böhmens in der Frühzeit, red. F. Graus, H. Ludat, Wiesbaden 1967.

– Fried J., Der Weg in die Geschichte, Die Ursprünge Deutschlands bis 1024, Berlin 1998.

– Gansiniec R., Nagrobek Bolesława Wielkiego, „Przegląd Zachodni” 7 (1951), 7-8.

– Gieysztor A., Mieszko I, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1978.

– Grabski A. F., Bolesław Chrobry, Zarys dziejów politycznych i wojskowych, Warszawa 1964.

– Graus F., Böhmen zwischen Bayern und Sachsen, Zur böhmischen Kirchengeschichte des 10. Jahrhunderts, ,,Historica” 17 (1969).

– Grodecki R., Dzieje Polski do r. 1194, [w:] Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, t. 1, Kraków 1995 [reedycja wydania z 1926 r.].

– Holtzmann R., Geschichte der sächsischen Kaiserzeit (900-1024), Berlin 1960.

– Kętrzyński S., Polska X-XI wieku, Warszawa 1961.

– Koneczny F., Dzieje Polski, Komorów 1997 [wyd. I: Kraków 1902].

– Koneczny F., Dzieje Polski opowiedziane dla młodzieży, Poznań 2017.

– Korta W., Aspekty polityczne wojen polsko-niemieckich za pierwszych Piastów, [w:] Obronność polskiej granic zachodniej w dobie pierwszych Piastów, red. L. Leciejewicz, Wrocław 1984.

– Korwin-Szymanowski M., Kiedy Bolesław Chrobry został zwolniony z niewoli cesarskiej?, [w:] Per aspera ad astra, Materiały z XVI Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Studentów, t. 3, red. A. Świątek, Kraków 2008.

– Kürbis B., Epitafium Bolesława Chrobrego. Analiza literacka i historyczna, „Roczniki Historyczne” 40-41 (1989-1990).

– Kłoczowski J., Chrześcijaństwo w Europie Środkowowschodniej i budowa organizacji kościelnej, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000.

– Labuda G., Marchie niemieckie na pograniczu słowiańskim w VIII-XII wieku, [w:] Idem, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, t. 3, Poznań 2002.

– Labuda G., Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989.

– Labuda G., Studia nad początkami polskiego, t. 1, Poznań 1987.

– Leleu L., Nobiles utraeque ripae Albiae, On both sides of the Elbe: Saxon elites facing Slavs in the Ottonian age, [w:] Potestas et communitas, Interdisziplinäre Beiträge zu Wesen und Darstellung von Herrschaftsverhältnissen mit Mittelalter östlich der Elbe, red. A. Paroń i in. Wrocław-Warszawa 2010.

– Lübke C., Das östliche Europa, München 2004.

– Łowmiański H., Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu, [w:] Początki Państwa Polskiego, Księga Tysiąclecia, t. 1, red. K. Tymieniecki, Poznań 1962.

– Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. 5, Warszawa 1973.

– Maleczyński K., Polska a Czechy w latach 966-986, [w:] Studia z dziejów polskich i czechosłowackich, t. 1, red. E. i K. Maleczyńscy, Wrocław 1960.

– Manteuffel T., Państwo polskie a papiestwo oaz ruch monastyczny na Zachodzie w X wieku, [w:] Początki Państwa Polskiego, t. 1, red. K. Tymieniecki, Poznań 2002.

– Manteuffel T., Polska w okresie prawa książęcego 963-1194, [w:] Idem, Historyk wobec historii, Warszawa 1976.

– Migdalski P., Problemy z lokalizacją bitwy pod Cidini w historiografii, [w:] Idem, „…w tej strażnicy Rzeczypospolitej”. Rejon Pamięci Narodowej Cedynia-Gozdowice-Siekierki, Szczecin-Poznań 2007.

– Miśkiewicz B., Wojny o zjednoczenie Pomorza Zachodniego z Polską za pierwszych Piastów, [w:] Z dziejów wojennych Pomorza Zachodniego, Cedynia 972 – Siekierki 1945, red. B. Miśkiewicz, Poznań 1972.

– Myślenicki W., Piastowski nurt Odry, Poznań 1972.

– Potkański K., Napis grobowy Bolesława Chrobrego, [w:] Idem, Pisma pośmiertne, oprac. i wstęp F. Bujak, posłowie J. M. Piskorski, Poznań 2004.

– Ratajczyk L., Pierwsze historyczne zwycięstwo polskie pod Cedynią w X wieku i jego znaczenie w historii polskiej sztuki wojennej, [w:] 1000 lat dziejów oręża polskiego, Cedynia-Siekierki 972-1945. Materiały z sesji naukowej Dębno 2-3 VI 1972, red. T. Białecki, K. Sobczak, Szczecin 1973.

– Rochala P., 972 Cedynia, Warszawa 2014.

– Rochala P., Cedynia 972, Warszawa 2002.

– Rychter I. L., Rozbiór nagrobka Bolesława Chrobrego przez I […] L […] R […], „Biblioteka Warszawska” 3 (1841).

– Rymar E., A jednak pod Cedynią nad Odrą w 972 r.?, [w:] Civitas Cedene, Studia i materiały do dziejów Cedyni, t. 1, red. P. Migdalski, Chojna-Szczecin-Cedynia 2014.

– Rymar E., Terytorium usque in Vurta fluvium, czyli Pomorze obszarem trybutarnym Niemiec za Mieszka I, [w:] Biskupi, lennicy, żeglarze, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2003.

– Samp M., Przyczyny wyprawy margrabiego łużyckiego Hodona na Mieszka I w 972 roku [artykuł oddany do druku].

– Samp M., Walki Gerona z Mieszkiem I w 963 roku – mit czy rzeczywiste wydarzenie? [artykuł oddany do druku].

– Schulze H. K., Hegemoniales Kaisertum, Ottonen und Salier, Berlin 1991.

– Skibiński E., Epitafium Bolesława Chrobrego, [w:] Studia epigraficzne, t. 2, red. J. Zdrenka, Zielona Góra 2006.

– Smoliński M., Iuniore fratre obside dato…, Kilka uwag na marginesie dyskusji o polskim zakładniku króla niemieckiego Konrada III w 1146 roku, [w:] Na szlakach dwóch światów, Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Hauzińskiemu, red. A. Teterycz-Puzio, Słupsk 2016.

– Sobolewski J. P., Niemcy, Polska a Pomorze Zachodnie w latach 971-972, „Kwartalnik Historyczny” 95 (1988), 1.

– Sochacki J., Europejskie tło polityczne poselstwa bułgarskiego do Ottona I w 973 roku, „Słupskie Studia Historyczne” 17 (2011).

– Sochacki J., Niemcy, Poznań 2016.

– Sochacki J., Stosunki publicznoprawne między państwem polskim a Cesarstwem Rzymskim w latach 963-1102, Słupsk-Gdańsk 2002.

– Sochacki J., Związek Lucicki – między Polską a Cesarstwem do 1002 r., „Slavia Antiqua” 47 (2006).

– Sroka S. A., Bolesław I Chrobry (Wielki), [w:] Piastowie, Leksykon biograficzny, red. S. Szczur, K. Ożóg, Kraków 1999.

– Sroka S. A., Węgry, Poznań 2015.

– Strzelczyk J., Otton I Wielki, Poznań 2018.

– Takács M., Die Lebenweise der Ungarn im 10. Jahrhundert im Spiegel der verschiedenen Quellengattungen, [w:] The Neighbours of Poland in the 10th Century, red. P. Urbańczyk, Warsaw 2000.

– Tymieniecki K., Dzieje Niemiec do początku ery nowożytnej, Poznań 1948.

– Tymieniecki K., Polska w średniowieczu, Warszawa 1972.

– Urbańczyk P., Bolesław Chrobry – lew ryczący, Toruń 2017.

– Veszprémy L., Ungarn – ein historischer Überblick, [w:] Europas mitte um 1000, t. 2, red. A. Wieczorek, H.-M. Hinz, Stuttgart 2000.

– Wałkówski A., Stosunki polsko-niemieckie do 1000 roku, [w:] Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. H. Szczegóła, Szprotawa-Zielona Góra 2000.

– Wasilewski T., Mieszko I, margrabia Hodo a dworską hierarchią ottońską, [w:] 1000 lat dziejów oręża polskiego, Cedynia-Siekierki 972-1945, Materiały z sesji naukowej Dębno 2-3 VI 1972, red. T. Białecki, K. Sobczak, Szczecin 1973.

– Widajewicz J., Czy Bolesław Chrobry był w młodości zakładnikiem u Niemców?, „Roczniki Historyczne” 16 (1947).

– Widajewicz J., Polska i Niemcy w dobie panowania Mieszka I, Lublin 1953.

– Widajewicz J., Wichman, Poznań 1933.

– Wojciechowski Z., Jeszcze o Mieszku I, Nieco polemiki i uzupełnień w tem słowo o pochodzeniu dynastji zachodnio-pomorskiej, „Zapiski Historyczne” 10 (1936), 7.

– Wojciechowski Z., Mieszko I i powstanie państwa polskiego, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 10 (1935), 4.

– Wojciechowski Z., Polska nad Wisłą i Odrą w X wieku, Studium nad genezą państwa Piastów i jego cywilizacji, Katowice 1939.

– Wyrozumski J., Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek – 1370), Kraków 1999.

– Zakrzewski S., Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Kraków 2006 [wyd. I: Warszawa 1921].

---