| Streszczenie | Summary |
| Obóz w Dobrzycy był jednym z kilkunastu obozów przesiedleńczych dla wysiedlonej ludności polskiej utworzonych w 1939 r. w Kraju Warty. Obóz przesiedleńczy w Dobrzycy, powstał 23 października 1939 r. Przetrzymywano w nim łącznie ok. 140 osób, głównie ziemian oraz przedstawicieli inteligencji z powiatu krotoszyńskiego, których przetrzymywano w nim do grudnia 1939 r. 10 grudnia 1939 r. obóz zlikwidowano, a osadzonych w nim Polaków przetransportowano do Generalnego Gubernatorstwa. | The camp in Dobrzyca was one of several resettlement camps for displaced Poles created in 1939 in the Warthe District. Resettlement camp in Dobrzyca was created on 23 October 1939. It held a total of about 140 people, mostly landowners and representatives of intelligence from Krotoszyn district, who were detained there until December 1939. On 10 December 1939 the camp was liquidated, and embedded in the Poles were transported to the General Government. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Obóz w Dobrzycy, II wojna światowa, Kraj Warty | The camp in Dobrzyca, II World War, Warthe District |
Jednym z postulatów polityki ludnościowej III Rzeszy na terenie zajętego państwa polskiego była całkowita germanizacja. Zniemczenie okręgów przyłączonych do Niemiec 8 października 1939 r. zamierzano osiągnąć przez wysiedlenie ludności polskiej oraz sprowadzenie na jej miejsce kolonistów niemieckich. 25/26 października 1939 r. przeprowadzono pierwsze wysiedlenie ludności polskiej w Kraju Warty. Wysiedlonych mieszkańców Wielkopolski przed przetransportowaniem ich do Generalnego Gubernatorstwa umieszczano w specjalnie tworzonych obozach przesiedleńczych. Obóz w Dobrzycy (Lager-Dobberschütz) w powiecie krotoszyńskim był jednym z pierwszych obozów wysiedleńczych utworzonych na terenie Kraju Warty w 1939 r.
Obóz został utworzony 23 października 1939 r. w kompleksie pałacowym w Dobrzycy, należącym do Stefana hr. Czarneckiego. Decyzję o utworzeniu obozu wysiedleńczego podjął starosta krotoszyński – dr Hans Sain Paul ((K. Dobrzański, Od II Rzeczypospolitej do PRL (1919-1989), [w:] Krotoszyn, t. II – Historia, red. D. Kosiński, R. Marciniak, J. Parysek, Krotoszyn-Poznań 1996, s. 305, M. Rutowska, Okupacja hitlerowska 1939-1945, [w:] Sulmierzyce. Dzieje miasta, red. K. Olejnik, Sulmierzyce 2000, s. 121. )). Rodzina Czarneckich była pierwszą rodziną osadzoną w obozie (23 października 1939 r.) ((Rodzina Czarneckich 1 września 1939 r. ewakuowała się na wschód. Po powrocie do Dobrzycy Czarneccy nie mogli wrócić do pałacu, który został zajęty przez niemieckiego powiernika (Treuhänder), dlatego zamieszkali w domu wikarego na terenie miejscowej plebani. Przed umieszczeniem w pałacu wysiedlonych został on ograbiony przez Niemców. T. Mikołajewski, Przyczynek do dziejów zespołu pałacowo-parkowego w Dobrzycy, w: „Dobrzyckie Studia Ziemiańskie” 2012, nr 3, s. 117.)).
Okoliczności powstania obozu przedstawia relacja Michała Chełkowskiego:
Po wejściu grupy wojsk niemieckich, miejscowi Niemcy z V kolumny zdekonspirowali się i wystąpili w mundurach czarnych SS i żółtych przynależnych do SA. Stworzyli grupy lokalnych władz i pod egidą Niemca Bilsteina zorganizowali w pałacu Czarneckich w Dobrzycy punkt zborny dla zaaresztowania polskich właścicieli majątków z powiatu krotoszyńskiego. Henryk Bilstein wywodził się ze sfery niemieckich właścicieli majątków. Według rozeznania internowanych był oficerem 15 Pułku Ułanów Poznańskich, jako obywatel polski narodowości niemieckiej. Stąd jego pełne rozeznanie w działalności ziemian polskich w czasie konspiracji podczas zaboru pruskiego, Powstania Wielkopolskiego i w okresie międzywojennym – nic więc dziwnego, że on właśnie podjął koncepcję jak najszybszego wyizolowania ziemian powiatu krotoszyńskiego – po zakończeniu działań bitewnych Wojny Obronnej ((M. Chełkowski, Dobrzyca – wrzesień i czwarty kwartał 1939 roku (fragmenty), w: „Biuletyn Ziemiański” 2000, R. VI, nr 1/2 (18/19), s. 10.)).
Obóz został przeznaczony dla izolacji wysiedlonych właścicieli ziemskich oraz inteligencji z powiatów krotoszyńskiego i jarocińskiego. Pierwsi wysiedleni trafili do obozu 23 października 1939 r., następni w kolejnych dniach. W obozie w Dobrzycy osadzono m. in. rodziny ziemiańskie Czarneckich z Szelejewa, Ubyszów z Nowej Wsi, Chełkowskich z Dzierżanowa, Lipowca i Rzemiechowa, Kuraszewiczów z Kobierna, Ciążyńskich z Ustkowa, Gładyszów z Brzozy, Czartoryskich z Baszkowa, Balcerzaków z Baszyn, Fenglerów z Mokronosa, Pernaczyńskich z Zalesia Małego, Szyfterów z Kobylina Starego, Kubickich ze Świnowa, właścicieli małych posiadłości ziemskich (nie przekraczających 100 hektarów) oraz miejscową inteligencję, np. dra Chosłowskiego z Czarnego Stawu ((K. Kubicki, Wspomnienia, w: „Notatki Dobrzyckie” 2001, nr 22, s. 12, M. Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939-1941, Poznań 2003, s. 171.)). Łącznie w obozie przejściowym w Dobrzycy przetrzymywano ok. 140 osób, w tym 40 dzieci poniżej 14 roku życia ((M. Gładysz, Z pamiętnika… Fragmenty dotyczące pobytu w obozie w Dobrzycy, w: „Biuletyn Ziemiański” 2000, R. VI, nr 1/2 (18/ 19), s. 11.)).
Pałac otaczał duży park ze stawem. Na końcu parku znajdował się ogród. Kompleks pałacowo-parkowy był okolony wysokim murem i fosą. Posterunek policji (wartownia) mieścił się przy bramie wjazdowej do pałacu ((W. Goliński, Pałac w Dobrzycy i park miejscem internowania ziemian w roku 1939, w: „Notatki Dobrzyckie” 2001, nr 21, s. 27, K. Kubicki, Mój pobyt w obozie przejściowym, przed wywiezieniem do Generalnego Gubernatorstwa, zorganizowanym przez niemieckie władze okupacyjne dla rodzin ziemiańskich powiatu krotoszyńskiego w Dobrzycy w czasie od października do grudnia 1939 r., w: „Notatki Dobrzyckie” 2001, nr 22, s. 14.)). Wysiedleni zostali ulokowani w pustych pomieszczeniach pałacowych. W Dobrzycy nie zastosowano charakterystycznego dla innych obozów przesiedleńczych w Kraju Warty rozdzielania rodzin i separacji mężczyzn od kobiet i dzieci.