| Streszczenie | Summary |
| 26 października 1939 r. w Cerekwicy w powiecie jarocińskim powstał pierwszy w Kraju Warty obóz przesiedleńczy dla wysiedlonej ludności polskiej. Utworzenie obozu było konsekwencją przeprowadzenia pierwszego w Kraju Warty wysiedlenia ludności polskiej, które miało miejsce z 25 na 26 października 1939 r. Wysiedlono wtedy i osadzono w Cerekwicy 210 osób, głównie ziemian. Wysiedlenie zostało przeprowadzone na podstawie imiennego spisu inteligencji powiatu jarocińskiego, sporządzonego w październiku 1939 r. przez miejscowych Niemców. 18 listopada 1939 r. do obozu przetransportowano zakładników przetrzymywanych w więzieniu w Jarocinie. Łącznie w obozie przetrzymywano 270 osób. Obóz w Cerekwicy funkcjonował do 9 grudnia 1939 r. Polacy więzieni w obozie zostali włączeni do transportu wysiedlonych z powiatu jarocińskiego do Opoczna w Generalnej Guberni z 9 grudnia 1939 r. | On 26 October 1939 in Cerekwica in Jarocin district became the first in the Warthe District resettlement camp for displaced Polish population. The creation of the camp was the result of carrying out the first in the Warthe District Polish population displacement, which took place from 25 to 26 October 1939. Then displaced and embedded in Cerekwica 210 people, mostly landowners. The deportation was carried out on the basis of personal census intelligence Jarocin district, drawn up in October 1939 by the local Germans. On 18 November 1939 to the camp was transported hostages held in jail in Jarocin. In total, the camp held 270 people. Camp in Cerekwica functioned to 9 December 1939. Poles imprisoned in the camp were included in the transport displaced person from the district to Opoczno in the General Government of 9 December 1939 |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Cerekwica | Cerekwica |
Ziemie polskie przyłączone w październiku 1939 r. do Trzeciej Rzeszy miały zostać zgodnie z wolą Adolfa Hitlera zgermanizowane w przeciągu 10 lat. Zamierzano to osiągnąć poprzez wysiedlenia miejscowej ludności. Wysiedleni mieszkańcy Wielkopolski i Pomorza przed przetransportowaniem ich na teren Generalnej Guberni, która miała przyjąć deportowanych umieszczani byli na pewien okres w specjalnie w tym celu organizowanych obozach przesiedleńczych. Pierwszy tego typu obóz w Kraju Warty utworzono w październiku 1939 r. w Cerekwicy.
Decyzje w sprawie przesiedleń ludności polskiej i żydowskiej na ziemiach wcielonych zapadły w Berlinie w pierwszych dwóch miesiącach wojny. W związku z nimi w okręgach Rzeszy Poznań ((Okręg Rzeszy Poznań (Reichsgau Posen) przemianowano 29 stycznia 1940 r. na Kraj Warty (Warthegau, Wartheland). Cz. Łuczak, Dzień po dniu w okupowanej Wielkopolsce i na Ziemi Łódzkiej (Kraj Warty): kalendarium wydarzeń 1939-1945, Poznań 1993, s. 54.)) oraz Gdańska – Prus Zachodnich poczęto tworzyć specjalne urzędy mające odpowiadać za przygotowanie oraz realizację wysiedleń, tzw. urzędy wysiedleńcze. W gestii tych urzędów znajdowały się specjalne obozy przesiedleńcze tworzone dla wysiedlanej ludności polskiej i żydowskiej. Urzędy wysiedleńcze utworzone w Kraju Warty znajdowały się pod kierownictwem SS-Sturmbannfűhrera Alberta Rappa ((Hitlerowski aparat wysiedleńczy w Polsce. Sylwetki głównych jego „działaczy”, wybór i oprac. W. Szulc, Warszawa 1973, s. 39, M. Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939-1941, Poznań 2003, s. 29.)).
Z obszaru ziem wcielonych do Rzeszy usunięta miała zostać większość ludności, jako nienadająca się do zniemczenia. Dotychczasowi mieszkańcy Wielkopolski i Pomorza mieli zostać wysiedleni na teren Generalnego Gubernatorstwa, którego władze w początkowym okresie okupacji otrzymały zadanie przyjęcia deportowanych ((Cz. Madajczyk, Generalna Gubernia w planach hitlerowskich: studia, Warszawa 1961, s. 25. )).
Przygotowania do utworzenia na ziemiach wcielonych obozów przesiedleńczych zostały rozpoczęte już w pierwszych miesiącach okupacji. Łącznie na ziemiach polskich zorganizowano 136 obozów przesiedleńczych ((Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1979, s. 37. )). Funkcjonowały one pod nazwami: obóz (Lager), obóz przejściowy (Ubergangslager, Durchgangslager), obóz dla internowanych (Internierungslager), obóz wysiedleńczy (Umsiedlungslager) oraz obóz zbiorczy (Sammellager)(( M. Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej…, s. 95. )).
Powstanie obozów przesiedleńczych spowodowane było względami praktycznymi. Załadunek Polaków do pociągów, mających ich przetransportować do Generalnego Gubernatorstwa odbywał się szybciej i sprawniej, jeśli miał miejsce na terenie obozów posiadających własne bocznice kolejowe albo znajdujących się w ich niedalekim sąsiedztwie((J. Marczewski, Hitlerowska polityka wysiedleńcza i jej realizacja w tzw. okręgu Warty, w: „Przegląd Zachodni” 1969, nr 2, s. 284)).
Utworzenie obozów zbiorczych, na co wykorzystano poprzednie obozy jenieckie, nieczynne fabryki i tym podobne budowle, opłaciło się, albowiem przejściowy pobyt w obozie daje czas do prawidłowego zorganizowania transportów, sporządzenia list, rewizji ewakuowanych w poszukiwaniu broni, jak również pieniędzy i kosztowności, które wyłączone są z wywozu, zatrzymywanie zaś pociągów na stacjach wyjściowych może być ograniczone do krótkiego czasu((Sprawozdanie wyższego dowódcy SS i policji Warta do Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy z wykonania 1 planu wysiedleń z 18.12.1939 r., [w:] Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, t. XII, Warszawa 1960, s. 47. )).
Obozy przejściowe miały służyć także izolacji wysiedlonych od pozostałych w danych miejscowościach Polaków oraz osadników niemieckich napływających na ziemie wcielone.
Rozkazem 27 listopada 1939 r. przewidywano utworzenie w każdym powiecie Kraju Warty obozów przejściowych dla wysiedlonych Polaków:
W ramach ogólnych planów wysiedleń i przesiedleń ludności w Kraju Warty przewiduje się przymusowe przejściowe umieszczenie w obozach większej liczby polskich rodzin. (…) Dostawy żywności do obozów nie mogą spowodować trudności w zaopatrzeniu w artykuły spożywcze ludności w Rzeszy i w okręgu Kraju Warty. Straż nad więźniami w obozie i podczas pracy będą pełnić: specjalnie utworzone do tego celu oddziały SS, większa liczba urzędników policji ochronnej, oddziały samoobrony i w razie konieczności także Służba Pracy Rzeszy. (…)((Propozycja utworzenia w każdym powiecie Kraju Warty obozu koncentracyjnego dla Polaków z 27.11.1939 r., [w:] Położenie ludności polskiej w Kraju Warty 1939-1945. Dokumenty niemieckie, wybór i oprac. Cz. Łuczak, Poznań 1987, s. 49-50. )).
W latach 1939-1945 na terenie Kraju Warty funkcjonowało kilkanaście obozów wysiedleńczych. Obozy przesiedleńcze utworzono w Poznaniu na ul. Głównej, w Cerekwicy w powiecie jarocińskim, w Dobrzycy w powiecie krotoszyńskim, w Gnieźnie, w Konówku i Bąblinie w powiecie obornickim, w Młyniewie w powiecie grodziskim oraz w Nowych Skalmierzycach w powiecie ostrowskim(( M. Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej…, s. 95.)). Większość z nich została zlikwidowana pod koniec 1939 r., tylko obóz na ul. Głównej w Poznaniu funkcjonował do kwietnia 1940 r.((Mniejsze obozy przesiedleńcze powstawały w celu przeprowadzenia określonej akcji wysiedleńczej, bądź kilku takich akcji. Ich likwidacja była związana z powstaniem w Łodzi filii Centrali Przesiedleńczej (Umwandererzentrallstelle Posen, Dienstelle Litzmannstadt), która stopniowo przejmowała kierownictwo i organizację wysiedleń. M. Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej…, s. 99.)) Od 1940 r. wysiedlonych z Kraju Warty umieszczano w obozach przesiedleńczych w Łodzi, z racji dogodnego połączenia kolejowego z Generalnym Gubernatorstwem((S. Abramowicz, Obozy przesiedleńcze i przejściowe, [w:] Obozy hitlerowskie w Łodzi, red. A. Głowacki, S. Adamowicz, Łódź 1998, s. 101-130, Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich…, s. 240-241, 298, A. Ossowski, Obozy przesiedleńcze w Łodzi przy ulicach: Łąkowej, Kopernika, 28 Pułku Strzelców Kaniowskich i Żeligowskiego, [w:] Ludność cywilna w łódzkich obozach przesiedleńczych, red. J. Żelazko, Łódź 2010, s. 65-92.)).