Streszczenie | Summary |
Artykuł przedstawia działania podjęte przez drugi rząd Władysława Grabskiego w latach 1923-1925, których celem była sanacja sytuacji gospodarczej w II Rzeczypospolitej. Opisane w nim zostały przyczyny dekoniunktury gospodarczej mające swe źródło w pierwszej wojnie światowej. Były one powodem kryzysu oraz hiperinflacji, która uniemożliwiała rozwój nowo odrodzonej Rzeczypospolitej. Środek na pokonanie trudności gospodarczych stanowiła reforma walutowa zainicjowana przez Władysława Grabskiego, która polegała na wprowadzeniu nowej waluty – złotego. Ważnym elementem było także powstanie Banku Polskiego. Działania podjęte przez rząd Grabskiego w znaczny sposób wpłynęły na poprawę sytuacji gospodarczej, a sam Grabski uważany jest za inicjatora budowy podstaw rozwoju gospodarczego kraju w okresie międzywojennym. | The article presents the actions taken by the second government of Władysław Grabski in the years 1923-1925, the aim of which was to reform the economic situation of II Rzeczypospolita (the so called “sanation”). The reasons of economic contradiction which were rooted in the World War I have also been described. They were the cause of the crisis and the hyperinflation, which made the progress of newly born Rzeczypospolita impossible. The monetary reform implemented by Władysław Grabski was the means for overcoming economical difficulties by introducing the new currency – zloty. The founding of the Polish Bank was an important factor. The actions taken by the cabinet of Grabski had an enormous impact on the improvement of the economical situation. Grabski is regarded to be the initiator in creating the foundations of the economic development of Poland in the interwar period. |
Hasła indeksowe | Key Words |
Władysław Grabski, II Rzeczypospolita, hiperinflacja | Wladyslaw Grabski, II Republic of Poland, hyperinflation |
Postać Władysława Grabskiego, jednego z najwybitniejszych polskich polityków i reformatorów stanowi ważny temat, szczególnie dla miłośników historii gospodarczej. Jego działania jako autora reform są warte podkreślenia szczególnie dlatego, że stanowiły one podstawę dla rozwoju ekonomicznego Polski po pierwszej wojnie światowej.
Rozdział I
Sytuacja ekonomiczna kraju w przeddzień powstania rządu Władysława Grabskiego
Odrodzona Rzeczypospolita Polska, która zaistniała na arenie międzynarodowej w 1918 roku była organizmem powstałym z trzech różnych zaborów: pruskiego, rosyjskiego i austriackiego. Jej granice, po licznych konfliktach, ukształtowały się dopiero pod koniec 1922 roku. W efekcie powstało państwo liczące ponad 388 000 km2 oraz zamieszkałe przez około 27 milionów ludzi ((M. Kamiński i M. Zacharias, Polityka Zagraniczna Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1987, s. 59.)).
Tak uformowany organizm państwowy zmagał się jednak z licznymi problemami, których przyczyny w większości miały swe źródło w pierwszej wojnie światowej. Pierwszym czynnikiem negatywnie oddziałującym na gospodarkę Rzeczypospolitej było obciążenie jej bardzo wysokimi wydatkami wojskowymi. Do pierwszego kwartału 1920 roku przekraczały one 60% budżetu państwowego. By sprostać nakładanym wydatkom rząd korzystał z kredytów zaciąganych w Polskiej Krajowej Kasie Pożyczkowej, które opierały się na emisji pieniędzy papierowych oraz na pożyczkach otrzymanych od innych krajów, głównie ze Stanów Zjednoczonych ((Z. Landau i J. Tomaszewski, Zarys historii gospodarczej Polski 1918-1939, Warszawa 1999, s. 62-65.)) Dodatkowe obciążenie stanowiły zobowiązania związane z zastanymi po państwach zaborczych strukturami gospodarczymi, co generowało straty w wysokości około 35 milionów dolarów. Znaczna część majątku została ponadto wywieziona, głównie przez Niemców i Rosjan, powodując pogorszenie sytuacji materialnej obywateli ((W. Rusiński, Zarys historii gospodarczej Polski, Warszawa 1986, s. 207. )).
Kolejnym sektorem, który ucierpiał w wyniku zmagań wojennych było rolnictwo. Jest to o tyle istotne, iż dla około 65% ludności stanowiło ono główne źródło utrzymania. Ponadto, w okresie powojennym pod względem poziomu rozwoju gospodarczego Polska podzielona była w sposób nieformalny na strefy. Pierwszą z nich, tak zwaną Polskę A stanowiły obszary zaboru pruskiego oraz części centralnej Rzeczypospolitej. Charakteryzowały się one dobrze rozwiniętym sektorem przemysłowym oraz rolniczym i dominowały tam gospodarstwa o wielkości 20-100 hektarów. Polska B składała się natomiast z ziem bardziej zacofanych pod względem technologiczno-infrastrukturalnym, na których występowały gospodarstwa niewielkie i często przeludnione. Były to obszary Galicji i Kresów Wschodnich. Odmienności w rozwoju tych terenów utrudniały w dużym stopniu ukierunkowanie produkcji oraz stworzenie efektywnego ustawodawstwa podatkowego, w efekcie doprowadzając do niskiej ściągalności podatków i niewydolności budżetu państwowego ((Z. Landau i J. Tomaszewski, Zarys…, s. 71-73.)).
Sytuacja w sektorze przemysłu również była skomplikowana. Trzeba było bowiem dokonać reorganizacji produkcji z wojennej na pokojową oraz usystematyzować szerokość torów kolejowych, których różny rozstaw uniemożliwiał sprawne funkcjonowanie obiegu handlowego. Trudności w sektorze przemysłowym wynikały także z ukierunkowania produkcji na rynek rosyjski oraz dalekowschodni. Główne ośrodki produkcji w Warszawie i Łodzi straciły stare i nie miały nowych rynków zbytu. Ten sam mechanizm działania występował na Górnym Śląsku i dotyczył rozwoju przemysłu ciężkiego, który przestał produkować na potrzeby niemieckie. Niewystarczające połączenie z portem nad Bałtykiem dodatkowo utrudniało eksport towarów za granicę, czego efektem był spadek krajowej produkcji, która wynosiła zaledwie 30% jej przedwojennej wartości. Sytuację poprawiło nieco wydanie decyzji o powstaniu nowoczesnego portu w Gdyni w 1921 roku ((W. Rusiński, Zarys…, s. 206.)).
Oprócz wymienionych problemów przeszkodę do efektywnego rozwoju kraju stanowił powojenny chaos walutowy. W obiegu znajdowało się wiele walut: marka niemiecka, korona austriacka, rubel carski oraz marka polska. Dodatkowo, istniało bardzo korzystne ustawodawstwo socjalne, które pochłaniało olbrzymie środki pieniężne. Doprowadziło to do sytuacji, w której wydatki państwa znacznie przekroczyły dochody, a w ramach spłaty zaciągniętych na niekorzystnych warunkach pożyczek zagranicznych władze decydowały się na dodruk pieniędzy. W taki właśnie sposób narodziła się inflacja, która oscylowała początkowo na niskim poziomie ((Z. Knakiewicz, Od Grabskiego do Balcerowicza, Poznań 1997, s. 87. )).