Roland Eugeniusz

Eugeniusz Roland (1890-1971), podpułkownik pilot inżynier Wojska Polskiego.

Urodził się 2 listopada 1890 roku we Lwowie. Studiował na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej, gdzie działał w Związku Awiatycznym. Przed wybuchem pierwszej wojny światowej został absolwentem uczelni, jednakże wtedy jeszcze nie uzyskał dyplomu inżynierskiego. Po wybuchu wojny powołano go do armii austro-węgierskiej i wcielono do 30. pułku artylerii polowej, od razu jednak został wysłany do oficerskiej szkoły artylerii. W połowie lipca 1916 roku trafił do szkoły lotniczej, po ukończeniu której służył przy Wydziale Technicznym Arsenału Lotniczego. Był oficerem w I. Grupie Odbiorowej. Od stycznia do lipca 1918 roku szkolił się na pilota myśliwskiego. Później skierowano go do myśliwskiej 61. kompanii lotniczej. Walczył na froncie włoskim. W czasie jednego z lotów został zestrzelony i zmuszony do wodowania w Adriatyku.

Pod koniec października 1918 roku Eugeniusz Roland znalazł się we Lwowie. Po wybuchu wojny polsko-ukraińskiej i zajęciu lotniska Lewandówka Polacy utworzyli we Lwowie oddział lotniczy – 2. eskadrę bojową (przemianowaną wkrótce na 6. eskadrę lotniczą). 6 listopada Roland przedarł się na lotnisko, a od następnego dnia zaczął wykonywać loty bojowe w składzie tejże eskadry. Do czasu oswobodzenia miasta 22 listopada, miał na koncie 15 lotów. W końcu stycznia następnego roku por. pil. Eugeniusz Roland został dowódcą 6. eskadry lotniczej. W czerwcu 1920 roku Rolanda przeniesiono do lwowskiego III. Ruchomego Parku Lotniczego. W 1921 roku ukończył studia otrzymując dyplom inżyniera, a rok później przeszedł do rezerwy w stopniu kapitana pilota (ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku) i przydziałem do 2. Pułku Lotniczego w Krakowie. Przez pewien czas był wykładowcą na Politechnice Lwowskiej, później odbył roczny staż w fabryce Blériota we Francji. Po powrocie objął w 1926 roku stanowisko dyrektora technicznego w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” w Poznaniu. Rok później odszedł do Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa, gdzie był kierownikiem Biura Technicznego. Następnie otrzymał stanowisko dyrektora szkoły mechaników we Lwowie. Od marca 1929 roku pracował w Polskich Liniach Lotniczych „LOT”. Najpierw pełnił funkcję kierownika ruchu, a później reprezentanta PLL „LOT” na Niemcy. Od 1937 roku piastował stanowisko dyrektora technicznego PLL „LOT”. W marcu 1939 roku, gdy dyrektor naczelny LOT-u Wacław Makowski został zmobilizowany, Eugeniusz Roland zajął jego miejsce w strukturach polskiego przewoźnika lotniczego. W ramach mobilizacji sierpniowej mjr pil. Roland wszedł w skład Sztabu Naczelnego Dowódcy Lotnictwa i OPL. Został ewakuowany do Rumunii, a stamtąd przedostał się do Francji. Od października 1939 do maja 1940 roku służył w Referacie Technicznym Dowództwa Sił Powietrznych. Wobec zbliżającego się widma klęski Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Początkowo był komendantem obozu Station Weeton, później dowódcą Maintenance Wing w 18. OTU w Bramcote, następnie szefem Wydziału Technicznego Dowództwa Polskich Sił Powietrznych i wreszcie komendantem Lotniczej Szkoły Technicznej dla Małoletnich w Helton. W międzyczasie, 1 marca 1944 roku otrzymał awans na podpułkownika. Od października tego samego roku był polskim oficerem łącznikowym w Dziale Szkolenia Technicznego Naczelnego Dowództwa RAF w Brampton. Stosunkowo szybko po zakończeniu drugiej wojny światowej zdecydował się na powrót do Polski. Od kwietnia 1946 roku pełnił funkcję dyrektora technicznego Polskich Linii Lotniczych „LOT”. Stanowisko to piastował jednak tylko do 31 października 1947 roku, kiedy to dyrekcja PLL „LOT” została aresztowana pod zarzutem sabotażu i szpiegostwa. W wyniku spreparowanego procesu Eugeniusz Roland został w 1949 roku skazany na dożywocie. Więzienie opuścił 25 maja 1956 roku, a po 10 miesiącach został zrehabilitowany. Sąd przyznał, że materiały dowodowe były sfalsyfikowane. W latach 1957-1959 Eugeniusz Roland pracował jako adiunkt w Centralnym Instytucie Informacji Naukowo-Technicznej w Warszawie. Później przeszedł na emeryturę. We wrześniu 1959 roku wyemigrował do Wiednia, gdzie osiadł na stałe i zmarł 17 stycznia 1971 roku.

Eugeniusz Roland to jeden z najbardziej zasłużonych specjalistów technicznych lotnictwa II Rzeczypospolitej. Lotnictwem interesował się jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej. W latach „wielkiej wojny” latał w kompanii myśliwskiej na wymagającym froncie włoskim. W niepodległej Polsce odznaczył się szczególnie w czasie wojny polsko-ukraińskiej. Już od 7 listopada 1918 roku wykonywał on loty bojowe w służbie dla Wojska Polskiego. Po zakończonych walkach o granice II Rzeczypospolitej przeszedł do rezerwy. Pierwsze lata powojenne wykorzystał na uzupełnienie wykształcenia i zdobycie doświadczenia poprzez staż we Francji. W drugiej połowie lat 20-tych zajmował szereg stanowisk kierowniczych i dyrektorskich w organach lotniczych. Od 1929 roku natomiast rozpoczął długoletnią pracę w PLL „LOT” swoją wiedzą i doświadczeniem przyczyniając się do rozwoju tego przedsiębiorstwa. W latach drugiej wojny światowej Roland znów służył w lotnictwie wojskowym. Na emigracji w Wielkiej Brytanii obejmował szereg odpowiedzialnych stanowisk technicznych. Po powrocie do Polski zamierzał kontynuować swoje przedwojenne zadania. Na mocy sfingowanego procesu bez skrupułów skazano jednak zasłużonego lotnika na dożywotnie więzienie. W wyniku „odwilży” po śmierci Józefa Stalina został uwolniony i zrehabilitowany, lecz uszczerbek na zdrowiu okazał się bardzo poważny. Po dłuższym leczeniu i dwuletnim okresie pracy na stanowisku nie mającym nic wspólnego z lotnictwem przeszedł na emeryturę i zdecydował się na emigrację.

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Polonia Restituta;

• Krzyż Walecznych;

• Polowa Odznaka Pilota (nr 81).

Jednostki, w których Eugeniusz Roland służył i stanowiska, które pełnił

• 30. pułk artylerii polowej (Austro-Węgry);

• Wydział Techniczny Arsenału Lotniczego w Wiedniu – oficer w I. Grupie Odbiorowej (Austro-Węgry);

• 61. kompania lotnicza/myśliwska (Austro-Węgry);

• 2. eskadra bojowa;

• 6. eskadra lotnicza – dowódca;

• III. Ruchomy Park Lotniczy;

• 2. Pułk Lotniczy – oficer rezerwy;

• Politechnika Lwowska – wykładowca;

• Wielkopolska Wytwórnia Samolotów „Samolot” – dyrektor techniczny;

• Instytut Badań Technicznych Lotnictwa – kierownik Biura Technicznego;

• Szkoła mechaników we Lwowie – dyrektor;

• Polskie Linie Lotnicze „LOT” – kierownik ruchu, reprezentant PLL „LOT” na Niemcy, dyrektor techniczny, dyrektor naczelny;

• Naczelne Dowództwo Lotnictwa i OPL – oficer w sztabie;

• Referat Techniczny Dowództwa Sił Powietrznych;

• Obóz Station Weeton – komendant;

• 18. OTU – dowódca Maintenance Wing;

• Dowództwo Polskich Sił Powietrznych – szef Wydziału Technicznego;

• Lotnicza Szkoła Techniczna dla Małoletnich – komendant;

• Dział Szkolenia Technicznego Naczelnego Dowództwa RAF – polski oficer łącznikowy;

• Polskie Linie Lotnicze „LOT” – dyrektor techniczny;

• Centralny Instytut Informacji Naukowo-Technicznej – adiunkt.

Bibliografia
Butkiewicz Jerzy, Eugeniusz Roland, [w:] „Lotnictwo z Szachownicą”, r. 2005, nr 3 (14), s. 39-40.
Kujawa Hubert Kazimierz, Księga lotników polskich. Poległych, zmarłych i zaginionych w latach 1939-1946, t. I, wyd. II, na prawach rękopisu, w zbiorach autora.
Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923.
Rocznik oficerski 1924, Warszawa 1924.
Wójcik Waldemar, Piloci z numerowaną „gapą”, [w:] „Gapa”, r. 2012, nr 3, s. 15-25.

Zdjęcie: J. Przybyła, „Z orlich bojów lotników lwowskich”, Lwów-Warszawa 1919, s. 23. via Autor