Ryszard Bartel (1897-1982), podporucznik rezerwy pilot Wojska Polskiego, konstruktor lotniczy.
Urodził się 22 marca 1897 roku w Sławniowie (kielecczyzna). Uczył się w szkole handlowej w Sosnowcu. Już w tym czasie interesował się zagadnieniami lotniczymi i budował modele samolotów. W czerwcu 1916 roku uzyskał maturę w warszawskiej Szkole Realnej im. Wróblewskiego, po czym rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej. Był jednym z twórców Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Politechniki Warszawskiej. W 1917 roku ukończył I Kurs Żeglugi Napowietrznej w Warszawie, a w listopadzie 1918 roku jako członek Tajnego Związku Lotników brał czynny udział w rozbrajaniu Niemców na lotnisku mokotowskim. Następnie wstąpił do Wojska Polskiego, w którym początkowo pełnił funkcje mechanika lotniczego. Kończąc szkołę podstawowego pilotażu w Warszawie i Wyższą Szkołę Pilotów w Ławicy uzyskał specjalność pilota. Jako plutonowy pilot, a później sierżant pilot latał w 16. eskadrze wywiadowczej i eskadrze lotniczej Litwy Środkowej.
W grudniu 1920 roku Ryszard Bartel został zdemobilizowany. W 1922 roku odbył sześciomiesięczny staż jako robotnik we francuskich zakładach Brégueta. Rok później wystartował jako pilot szybowca w I. Polskim Konkursie Ślizgowców, w którym zajął drugie miejsce. W 1924 roku ukończył studia politechniczne otrzymując dyplom inżyniera mechanika. Po ukończeniu studiów został zatrudniony w Polskiej Misji Zakupów we Francji. Pełnił rolę inżyniera-kontrolera w zakładach Poteza i Blériota-Spada. W tym czasie zapoznawał się też z rozwiązaniami we francuskich fabrykach sprzętu lotniczego (Lorraine-Dietrich, Wibault, Ferbois, Farman) i prowadził badania naukowe w Instytucie Aerodynamiki w Saint Cyr koło Paryża. W 1925 roku wziął udział w pierwszym polskim konkursie na samoloty wojskowe. Jego projekt samolotu M-1 Maryla został wyróżniony przez komisję. W latach 1925-1926 pracował w fabryce Poteza w Meaulte. Po powrocie do Polski objął stanowisko szefa biura konstrukcyjnego i głównego konstruktora w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów Samolot w Poznaniu. W trakcie swojego pobytu w stolicy Wielkopolski opracował kilka samolotów szkolnych i treningowych (między innymi BM-2, BM-4, BM-5). W 1927 roku zaprojektował samolot sanitarny w oparciu o francuski samolot Hanriot H-28, który otrzymał oznaczenie H-28S. W tym samym roku otrzymał stopień wojskowy podporucznika rezerwy pilota. Po zlikwidowaniu poznańskiej fabryki otrzymał przydział do Kierownictwa Zaopatrzenia Lotnictwa w Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych. Był współorganizatorem i prezesem powstałego w 1931 roku Związku Polskich Inżynierów Lotniczych. W latach 1932-1937 pracował w Państwowych Zakładach Lotniczych. Początkowo był kierownikiem fabrykacji, później szefem wydziału przygotowawczego i asystentem naczelnego dyrektora do spraw organizacji. Zajmował się wprowadzaniem do produkcji seryjnej samolotów: P-7, P-11, PZL-23B, PZL-37B, PZL-43. W czasie pracy w PZL wyjeżdżał do Włoch celem zapoznania się z techniką produkcji w zakładach Savoia-Marchetti oraz do Turcji i Rumunii, gdzie zajmował się wprowadzaniem produkcji licencyjnej myśliwców P-11. W latach 1937-1939 był dyrektorem technicznym Lubelskiej Wytwórni Samolotów. Jego zadaniem w Lublinie było przeorganizowanie produkcji na wzór PZL i wdrożenie wytwarzania samolotów LWS-6 Żubr, RWD-14 Czapla i LWS-3 Mewa. Od lutego do maja 1939 roku przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie zapoznawał się z rozwiązaniami tamtejszego przemysłu lotniczego. W czasie kampanii polskiej 1939 roku zajmował się ewakuacją zakładów LWS. W latach okupacji był wykładowcą w warszawskich szkołach technicznych II stopnia. Pracował też w charakterze rzemieślnika.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej Ryszard Bartel został mianowany naczelnikiem Wydziału Technicznego w Departamencie Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. Jednocześnie pełnił funkcje wykładowcy na Wydziale Lotniczym w Szkole Inżynierskiej im. Wawelberga. Był też współorganizatorem i prezesem Koła Lotniczego przy Stowarzyszeniu Mechaników Polskich. W 1948 roku został odsunięty od pracy w lotnictwie. Później pracował kolejno w Głównym Instytucie Organizacji Pracy i Ekonomiki, Polskim Komitecie Normalizacyjnym i w Biurze Konstrukcyjno-Technologicznym Maszyn i Urządzeń Budowlanych. Od 1951 roku był wykładowcą na Politechnice Warszawskiej. Współorganizował powstałą w 1955 roku Lotniczą Komisję Historyczną. Był też członkiem założycielem Klubu Seniorów Lotnictwa Aeroklubu PRL (od 1956 roku). W 1966 roku przeszedł na emeryturę. W latach 70-tych amatorsko opracował projekt dwupłatowego samolotu akrobacyjnego BM-7. W tym samym czasie stał też na czele Komisji Historycznej. Publikował prace na temat historii polskiego lotnictwa. Zmarł 3 kwietnia 1982 roku w Warszawie.
Ryszard Bartel to jeden z najbardziej znanych polskich konstruktorów lotniczych. W okresie międzywojennym pracował w trzech zakładach zajmujących się produkcją sprzętu latającego: Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów Samolot, Państwowych Zakładach Lotniczych i Lubelskiej Wytwórni Samolotów. W tych przedsiębiorstwach obejmował ważne stanowiska, do których był znakomicie przygotowany dzięki studiom politechnicznym i stażom we Francji. Bartel przez cały okres międzywojenny pogłębiał swoją wiedzę obserwując rozwiązania przemysłu francuskiego, włoskiego i amerykańskiego. Po drugiej wojnie światowej Bartel dość szybko stracił możliwość pracy w lotnictwie. Dzięki bogatemu doświadczeniu i wiedzy stał się jednak niepodważalnym autorytetem w kwestii historii polskiego lotnictwa wojskowego.
Lista odznaczeń
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
- Złoty Krzyż Zasługi;
- Srebrny Krzyż Zasługi;
- Polowa Odznaka Pilota (nr 116);
- Medal Pamiątkowy Polskiego Lotnictwa Sportowego 1919-1969;
- Odznaka Zasłużonego Działacza Lotnictwa Sportowego.
Lista jednostek, w których Ryszard Bartel służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił
- 16. eskadra wywiadowcza;
- Eskadra lotnicza Litwy Środkowej;
- Fabryka Brégueta we Francji;
- Polska Misja Zakupów we Francji;
- Fabryka Poteza we Francji;
- Wielkopolska Wytwórnia Samolotów Samolot;
- Departament Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych – Kierownictwo Zaopatrzenia Lotnictwa;
- Państwowe Zakłady Lotnicze;
- Lubelska Wytwórnia Samolotów;
- Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji – naczelnik Wydziału Technicznego;
- Szkoła Inżynierska im. Wawelberga – wykładowca na Wydziale Lotniczym;
- Główny Instytut Organizacji Pracy i Ekonomiki;
- Polski Komitet Normalizacyjny;
- Biuro Konstrukcyjno-Technologiczne Maszyn i Urządzeń Budowlanych;
- Politechnika Warszawska – wykładowca.
Ważniejsze sukcesy Ryszarda Bartla w konkursach lotniczych
- I. Polski Konkurs Ślizgowców (1923) – w miejsce.
Samoloty, których Ryszard Bartel był konstruktorem
- M-1 Maryla;
- BM-2;
- BM-3;
- H-28S;
- BM-4;
- BM-5;
- BM-6;
- BM-7.
Bibliografia
JRK, Ryszard Bartel, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1962, nr 49.
Konieczny Jerzy R., Malinowski Tadeusz, Mała encyklopedia lotników polskich, tomik II, Warszawa 1988.
Konieczny Jerzy R., Profesor Bartel, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1982, nr 8.
Wójcik Waldemar, Piloci z numerowaną „gapą”, [w:] Gapa, r. 2012, nr 3.
Zdjęcie: Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 196.
Mariusz Niestrawski
Znalazłeś błąd? Masz jakieś ciekawe materiały? Chcesz się podzielić zdjęciami? Napisz do nas! redakcja ( at ) infolotnicze.pl |