Skarżyński Stanisław

Stanisław Skarżyński (1899-1942), podpułkownik pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 1 maja 1899 roku w Warcie. Uczęszczał do gimnazjum w Kaliszu, gdzie został członkiem gimnazjalnego kółka niepodległościowego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej rodzice wysłali go na pewien czas do Warszawy. Po powrocie kontynuował naukę w gimnazjum, lecz już nie w Kaliszu tylko we Włocławku. Od 7 kwietnia 1916 do 1917 roku działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Po ukończeniu szkoły średniej kontynuował edukację na Politechnice Warszawskiej. W listopadzie 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Wyjechał do Warty, gdzie zaangażował się w rozbrajanie garnizonu niemieckiego. Mianowano go komendantem miasta. Po okresie urzędowania w kancelarii ratusza wyjechał na front, tam został włączony w skład 29. pułku strzelców kaniowskich. Ze względu na ukończoną konspiracyjną szkołę wojskową otrzymał stopień sierżanta podchorążego. Wkrótce awansowano go na stopień podporucznika. W czasie wojny polsko-bolszewickiej został dwukrotnie ranny. Za pierwszym razem raniono go w plecy, po hospitalizacji i kuracji w rodzinnym domu powrócił do macierzystego pułku i jako dowódca kompanii wziął udział w bitwie pod Radzyminem, gdzie 16 sierpnia 1920 roku został ranny w nogę odłamkami granatu. Z pola bitwy znieśli go sanitariusze. Z kolana nie usunięto odłamka, lekarze zastanawiali się nad amputacją nogi, lecz istniały obawy, czy Skarżyński przeżyje operację. Stanisław Skarżyński opuścił szpital jako inwalida, nie mógł zginać nogi w kolanie. Wykluczało to jego powrót do Wojska Polskiego. Z całego szeregu lekarzy, których odwiedził pomógł mu tylko ortopeda płk Józef Latkowski, który pozszywał rozcięte ścięgna i rozpoczął rehabilitację nogi.

Ostatecznie Skarżyński mógł chodzić, lecz utykał. Zgłosił się do lotnictwa. Ze względu na nie w pełni sprawną nogę pierwsza odpowiedź była odmowna. Ostatecznie jednak lekarze ustąpili i pozwolili mu rozpocząć naukę w Niższej Szkole Pilotów w Bydgoszczy. Zadecydowała nienaganna opinia wojskowa, posiadane odznaczenia za wojnę polsko-bolszewicką (w tym Virtuti Militari), a także wstawiennictwo płk. Latkowskiego i znajomych Skarżyńskiego z Ministerstwa Spraw Wojskowych. Jako pierwszy ze swej grupy wyleciał samodzielnie, jego samolot zapalił się jednak w powietrzu. Przytomność umysłu pozwoliła mu posadzić maszynę i wydostać się z kabiny. W 1925 roku ukończył kurs pilotażu i otrzymał skierowanie do 1. Pułku Lotniczego w Warszawie. Później przeniesiono go do Departamentu Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. 1 stycznia 1927 roku otrzymał awans na kapitana. 1 lutego 1931 roku wraz z por. inż. Andrzejem Markiewiczem na samolocie PZL Ł-2 rozpoczął przelot wokół Afryki. Start nastąpił z lotniska mokotowskiego w Warszawie. Dalej trasa miała biec przez Belgrad, Ateny, Kair, Chartum, Addis Adebę, Kisoumi, Dar es Salaam, Elisabethville, Brazzaville, Dualę, Niamey, Bamako, Dakar, Port Etienne, Agadir, Casablankę, Tanger, Perpignan, Paryż, Marsylię, Mediolan, Wiedeń i kończyć się w Warszawie. Planowo lot miał trwać 44 dni. Usterki techniczne wymusiły jednak korektę pierwotnych planów. Pierwsze przymusowe lądowanie miało miejsce w okolicach Altabara na terenie angielskiego Sudanu. Przyczyną była awaria silnika. Lotnicy wymontowali silnik i przewieźli go do pobliskich warsztatów kolejowych. Niezbędna okazała się wymiana tłoka, który dotarł z Warszawy po trzech tygodniach. Z Altabry lotnicy polecieli do Chartumu, a stamtąd do Kisoumi. Nie zdecydowali się na lot do Addis Adeby i Dar es Salaam. Poprzez Abercorn i Elisabethville dolecieli do Lubeo. Dalej trasa biegła przez Leopolville, Port Gentil, Dualę, Lagos, Abidjan, Bamako, Dakar, Port Etienne, Cap Juby, Agadir, Casablankę, Alicante, Chateau, Cressac i Bordeaux. Następny etap miał się kończyć w Paryżu, lecz ponownie zawiódł silnik. Po dostarczeniu części zamiennych Skarżyński i Markiewicz ruszyli z Paryża przez Berlin i Poznań do Warszawy. 5 maja wylądowali w Warszawie po rajdzie długości 25770 kilometrów.

Kolejnym wielkim sportowym wyczynem Skarżyńskiego (okrzykniętego w 1931 roku „Wielkim Afrykańczykiem”) był „skok przez Atlantyk”. Ze względu na negatywne emocje po katastrofie Ludwika Idzikowskiego i Kazimierza Kubali kamuflował swoje przygotowania, jako próbę pobicia rekordu długotrwałości lotu z Saint Louis de Senegal do Lyonu. Lot przez Ocean Atlantycki wykonany miał zostać jako wyczyn stricte sportowy pod patronatem Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej. 27 kwietnia 1933 roku Skarżyński wystartował samotnie na samolocie RWD-5bis specjalnie przygotowanym do długotrwałego lotu z lotniska Okęcie w Warszawie. Przez Lyon dotarł do Casablanki, a stamtąd 3 maja odleciał do St. Louis (miał międzylądowanie w Saint Etienne). 7 maja wystartował z senegalskiego lotniska i po 17 godzinach lotu oraz przebyciu 3582 kilometrów wylądował w Maceio w Brazylii. Później odwiedził szereg miast Ameryki Południowej. Do Europy powrócił drogą morską. Jego samolot został wyładowany w Bologne-sur-Mer, skąd lotem dotarł do Warszawy. Po rajdzie otrzymał awans na majora pilota. Obydwa przeloty opisał w swoich dwóch książkach: „25 770 km ponad Afryką” i „Na RWD-5 przez Atlantyk”. W 1936 roku FAI przyznała mu Medal Blériota.

Stanisław Skarżyński ukończył Wyższą Szkołę Lotniczą. Później dowodził dywizjonem liniowym i wreszcie jako podpułkownik pilot został w 1938 roku zastępcą dowódcy 4. Pułku Lotniczego w Toruniu. 28 kwietnia 1939 roku wyznaczono go prezesem Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej. W obliczu zbliżającej się wojny przewidywano dla niego stanowisko szefa sztabu lotnictwa Armii „Pomorze”. Ostatecznie jednak w sierpniu 1939 roku trafił do Rumunii jako zastępca attaché lotniczego. Przez kilka miesięcy organizował przerzuty polskich lotników do Francji. W 1940 roku sam przedostał się nad Sekwanę. Brał udział w organizacji polskiego lotnictwa, a później jego ewakuacji do Wielkiej Brytanii. Pierwszym jego stanowiskiem w Anglii była komendantura w Polskiej Szkole Pilotażu w Newton. Później został przeniesiony na własną prośbę do stacji lotniczej Lindholme, której został komendantem. Zależało mu, by wykonać turę lotów bojowych. Przychylono się do jego prośby i skierowano do 305. dywizjonu bombowego Ziemi Wielkopolskiej, gdzie Skarżyński został drugim pilotem jednej z załóg. W nocy z 25 na 26 czerwca 1942 roku po nalocie na Bremę jego Wellington został trafiony w silnik. Samolot wodował na Morzu Północnym przy południowo-wschodnim wybrzeżu Anglii. Uratowała się cała załoga za wyjątkiem ppłk. Stanisława Skarżyńskiego.

Polski zdobywca Atlantyku był znakomitym pilotem. Wykonał dwa imponujące w latach 30-tych XX wieku przeloty. Pierwszy wokół Afryki, drugi ponad Oceanem Atlantyckim. Działo się to w czasie, gdy polskie lotnictwo przeżywało śmierć Ludwika Idzikowskiego, ofiary niefortunnej próby pokonania Atlantyku. Skarżyński nie przestraszył się, że powtórzy los poprzednika. Obydwa loty miały dla Polski kapitalne znaczenie propagandowe. W obu rajdach uczestniczył polski pilot na krajowym sprzęcie. Stanisław Skarżyński był jednak nie tylko wybitnym pilotem turystycznym, ale także oficerem wysokiego szczebla polskiego lotnictwa. Przed 1939 rokiem pełnił odpowiedzialne funkcje dowodząc dywizjonem liniowym i zajmując stanowisko zastępcy dowódcy pułku lotniczego. Zasłużył się również dla Wojska Polskiego ewakuując lotników po kampanii wrześniowej i uczestnicząc w procesie organizacji polskiego lotnictwa we Francji, a później w Wielkiej Brytanii. O jego oddaniu dla sprawy polskiej świadczyć może fakt, że mimo przekroczenia granicy wieku był zdeterminowany, by wykonać turę lotów bojowych.

Lista odznaczeń

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari;

• Order Odrodzenia Polski IV klasy;

• Krzyż Walecznych (trzykrotnie);

• Krzyż Niepodległości;

• Order Legii Honorowej V klasy (francuski);

• Medal Blériota (nadany przez FAI).

Lista jednostek, w których Stanisław Skarżyński służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 29. pułk strzelców kaniowskich – dowódca kompanii;

• 1. Pułk Lotniczy;

• Departament Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych;

• 4. Pułk Lotniczy – zastępca dowódcy pułku;

• Ambasada RP w Bukareszcie – zastępca attaché lotniczego;

• Polska Szkoła Pilotażu w Newton – komendant;

• Stacja lotnicza Linholme – komendant;

• 305. dywizjon bombowy Ziemi Wielkopolskiej.

Awanse

• Sierżant podchorąży (ok. 1919);

• Podporucznik (1919-1920);

• Porucznik (przed 1927);

• Kapitan (1 stycznia 1927);

• Major (1933);

• Podpułkownik (przed 1938).

Bibliografia
Arct Bohdan, Poczet wielkich lotników, Warszawa 1966.
Stanisław Skarżyński, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1983, nr 18 (1640), s. 5.
Stanisław Skarżyński (1899-1942), [w:] Skrzydlata Polska, r. 1962, nr 34-35 (581-582), s. 11.
Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933.
Malinowski Tadeusz, Stanisław Skarżyński, [w:] Skrzydlata Polska, r. 1986, nr 20 (1799).

Mariusz Niestrawski