| Streszczenie | Summary |
| Jednym z najsłynniejszych polskich filmów dwudziestolecia międzywojennego jest Pan Tadeusz z 1928 roku. Nakręcony przez Ryszarda Ordyńskiego, swoją premierę miał 9 listopada 1928 roku w Filharmonii Narodowej w Warszawie. W filmie zagrali najlepsi polscy aktorzy, znani szerokiej publiczności: Stefan Jarasz, Leon Łuszczewski czy Zofia Zajączkowska. Premiera zainaugurowała uroczystości dziesięciolecia niepodległości Polski. Artykuł przedstawia, jak film był odbierany w prasie poznańskiej oraz prasie filmoznawczej (np. czasopismo Kino Teatr, gazety lokalne w Poznaniu). Pokazuje również okoliczności jego premiery, w której wzięli udział dostojnicy państwowi, z Józefem Piłsudskim i Ignacym Mościckim na czele. | Pan Tadeusz is one of the most famous polish movie, which was made in interwar time. It was filmed by Richard Ordyński and had its premiere in November 9, 1928, in the National Philharmonic in Warsaw. The main roles was played by the most popular and the best polish actors and actresses of this time: Stefan Jaracz as Napoleon, Leon Łuszczewski as Tadeusz Soplica and Zofia Zajączkowska as Zosia Horeszkówna. The premiere inaugurated the celebrations of the 10 years of Polish independence. The article presents how the movie was received in the press in Poznan. It also shows the circumstances of first projection, which in participates a lot of dignitaries and politics, for example marshall Jozef Pilsudski and president Ignacy Moscicki. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| dwudziestolecie międzywojenne, Pan Tadeusz, premiera filmowa, polska kinematografia. | Interwar, polish cinematography, premiere |
Wstęp
W 2008 roku Filmoteka Narodowa podpisała z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego umowę na dofinansowanie projektu Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych w Filmotece Narodowej w Warszawie ((Nitrofilm. O projekcie, www.nitrofilm.pl/strona/lang:pl/o-projekcie.html, [10 czerwca 2013].)). Programem tym zostały objęte czterdzieści trzy obrazy, ale tylko trzy z nich postanowiono poddać pełnej rekonstrukcji.
Były to:
1) Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów, reż. Eugen Illes, Niemcy 1918;
2) Zew Morza, reż. Henryk Szaro, Polska 1927;
3) Pan Tadeusz, reż. Ryszard Ordyński, Polska 1928.
Premiera ostatniego z tych filmów miała miejsce 9 listopada 1928 roku i uświetniała obchody 10-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, dlatego starano się, aby zarówno uroczystość pierwszego pokazu jak i cała produkcja filmu była hołdem dla tak ważnej rocznicy ((Drugie życie przedwojennych dzieł, [w:] Pan Tadeusz. Repremiera w internecie, www.pantadeusz.tvp.pl/ofilmotece-03.html, [26 maja 2013]. )).
Pan Tadeusz od początku budził ciekawość Polaków. Jego reżyserii podjął się reżyser światowej sławy ((W. M., U realizatora „Pana Tadeusza” p. R. Ordyńskiego, [w:] Kino Teatr, nr 4, Warszawa 1928, s. 20.)) (jak opisuje jego sylwetkę redaktor z Kino Teatru) Ryszard Ordyński, który miał za sobą takie dzieła jak Uśmiech losu z Jadwigą Smosarską i Mogiła Nieznanego Żołnierza (obydwa filmy z 1927 roku). Następnym filmem w dorobku Ordyńskiego był właśnie Pan Tadeusz.
Nie była to pierwsza próba przeniesienia mickiewiczowskiej epopei na ekran. Na przełomie lat 1919/20 zlecono realizację obrazu wziętemu operatorowi Zygfrydowi Mayflauerowi. Nakręcono ponad tysiąc metrów taśmy odpowiadających 30 minutom projekcji, ale dalsze prace przerwano z przyczyn technicznych ((Premiera sprzed… 84 laty, [w:] Pan Tadeusz. Repremiera w internecie, http://www.pantadeusz.tvp.pl/ofilmie-04.html, [26 maja 2013]. )).
Praca nad filmem
W 1928 roku informacja o ponownej próbie ekranizacji dzieła Mickiewicza zelektryzowała Polaków. Gazety z tego okresu odnotowały: O Pana Tadeusza ciągle dopytuje się publika! ((Film polski, [w:] Kino Teatr, nr 1, Warszawa 1928, s. 15. )) Produkcja jednak powoli odkrywała karty. W pierwszym numerze z 1928 roku czasopisma Kino Teatr można było obejrzeć fotosy z planu. W tym samym wydaniu pojawił się artykuł o realizacji filmu, gdzie podano obsadę. W roli tytułowej obsadzony został Leon Łuszczewski (wcześniej zagrał m.in. w Trędowatej czy Ziemi Obiecanej), Zosi – Zofia Zajączkowska (znana ówczesnym widzom z Miłości i łez Chopina, gdzie zagrała Delfinę Potocką), Księdza Robaka – Jan Szymański (Ziemia Obiecana, O czym się nie mówi), Telimeny – Helena Sulimowa. Były to więc nazwiska znane szerokiej publiczności. Ujawniono również, że sceny plenerowe zrealizowane były w województwie nowogrodzkim, (w majątku Czombrów nad Świtezią). Tekst kończyło zdanie: Ponoś rocznicę naszą listopadową Odrodzenia Polski będziemy obchodzili premierą tego filmu ((Ibidem, s. 15.)).
Rzeczywiście, uroczysta premiera odbyła się 9 listopada 1928 roku w Filharmonii Narodowej w Warszawie. Ponieważ wydarzenie to inaugurowało obchody 10-lecia niepodległości Polski, na premierze pojawili się dyplomaci i dostojnicy państwowi z Józefem Piłsudskim i Ignacym Mościckim na czele ((M. Hendrykowska, Kronika Kinematografii Polskiej 1895-1997, Poznań 1999, s. 102.)).