Menczak August

August Menczak (1894-1952), pułkownik dyplomowany pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 31 marca 1894 roku w Przemyślu. W 1914 roku, po 8 latach nauki ukończył w tym mieście gimnazjum klasyczne. 8 września 1914 roku został powołany do służby wojskowej, skierowano go do 3. pułku artylerii fortecznej w Przemyślu. Później ukończył szkołę artylerii w Budapeszcie. Walczył na froncie włoskim. Od 1 sierpnia 1916 roku szkolił się w szkole obserwatorów w Wiener Neustadt. W grudniu zakończył kurs. Latał w 4. kompanii lotniczej. Od 1 sierpnia 1917 do 17 marca 1918 roku przeszkalał się na pilota w 7. kompanii lotniczej. Był dwukrotnie ranny na froncie bałkańskim. Tymczasowo dowodził też 7. kompanią lotniczą. W oparciu o ten oddział stworzył kursy wiedzy lotniczej dla żołnierzy Legionów Polskich. Rozpoczęte w 1917 roku szkolenia dotyczyły współpracy lotnictwa z piechotą i artylerią, na początku 1918 roku udało się nawet rozpocząć zajęcia praktyczne, jednakże po przejściu przez II. Brygadę Legionów Polskich frontu pod Rarańczą w połowie lutego 1918 roku, kurs został zakończony, a niedoszłych lotników odesłano do macierzystych oddziałów. 15 listopada 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Między 3 stycznia a 19 marca 1919 roku służył Inspektoracie Wojsk Lotniczych Ministerstwa Spraw Wojskowych. Latał także na froncie. 20 marca został ranny w locie nad bolszewickimi liniami. W lipcu rozpoczął pracę w Naczelnym Dowództwie w charakterze adiutanta szefa lotnictwa. Na stanowisku pozostawał aż do 15 lipca 1920 roku. 2 dni później mianowano go dowódcą 8. eskadry wywiadowczej. W latach 1920-1924 był szefem referatu wyszkolenia i regulaminów, a później szefem wydziału ogólnoorganizacyjnego w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej. W 1924 roku odszedł do linii obejmując stanowisko zastępcy dowódcy toruńskiego 4. Pułku Lotniczego. 15 kwietnia 1926 roku powrócił na stanowisko szefa wydziału ogólnoorganizacyjnego. 30 listopada opuścił wydział, a dzień później objął dowodzenie nad 4. Pułkiem Lotniczym. W 1928 roku ukończył Wyższy Kurs Oficerów Lotnictwa i Artylerii przy Wyższej Szkole Wojennej. W styczniu 1931 roku ustąpił ze stanowiska dowódcy toruńskiego pułku, a w sierpniu 1933 roku ze względu na zły stan zdrowia poprosił o przeniesienie w stan spoczynku. Pozytywnie ustosunkowano się do jego prośby. W czasie II wojny światowej służył w konspiracji (był żołnierzem Armii Ludowej), brał udział w powstaniu warszawskim. W dniu zakończenia drugiej wojny światowej (8 maja 1945 roku) otrzymał powołanie do Wojska Polskiego. Służył w 15. samodzielnym zapasowym pułku lotniczym, wykładał taktykę lotniczą w Oficerskiej Szkole Polityczno-Wychowawczej w Łodzi. Od sierpnia 1946 roku pełnił służbę w Dowództwie Lotnictwa. Był ponadto redaktorem odpowiedzialnym „Wojskowego Przeglądu Lotniczego”. 22 lipca 1947 roku otrzymał awans na pułkownika. 26 kwietnia 1951 roku aresztowali go funkcjonariusze Głównego Zarządu Informacji. W oparciu o spreparowane informacje zarzucono mu szpiegostwo, był torturowany. 7 sierpnia 1952 roku został rozstrzelany.

August Menczak to postać tragiczna w historii polskiego lotnictwa. Znaczną część życia poświęcił on służbie Polsce. Jeszcze w armii austro-węgierskiej planował przekazywać wiedzę lotniczą żołnierzom Legionów Polskich. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, nie tylko pełniąc odpowiedzialne stanowiska centralne, ale również z poświęceniem wykonując zadania nad nieprzyjacielskimi liniami. W niepodległej Polsce zaangażował się w prace nad regulaminami i teorią szkolenia lotników. Z czasem trafił do linii, co ważne przed objęciem stanowiska dowódcy pułku był zastępcą dowódcy, dzięki czemu nabył niezbędne doświadczenie. Swój patriotyzm Menczak udowodnił po raz kolejny w czasie drugiej wojny światowej. Po wojnie znów zaangażował się w proces kształtowania polskiego lotnictwa. Za całe to poświęcenie Augusta Menczaka spotkała niesprawiedliwa śmierć.

Lista odznaczeń

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (nr 1426);

• Złoty Krzyż Zasługi;

• Polowa Odznaka Pilota (nr 7).

Lista jednostek, w których August Menczak służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 3. pułk artylerii fortecznej (Austro-Węgry);

• 4. kompania lotnicza (Austro-Węgry);

• 7. kompania lotnicza (Austro-Węgry) – tymczasowy dowódca;

• Inspektorat Wojsk Lotniczych;

• Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego – adiutant szefa lotnictwa;

• 8. eskadra wywiadowcza – dowódca;

• Departament III. (IV.) Żeglugi Powietrznej – szef referatu wyszkolenia i regulaminów, a później szef wydziału ogólnoorganizacyjnego;

• 4. Pułk Lotniczy – zastępca dowódcy, a później dowódca;

• 15. samodzielny zapasowy pułk lotniczy;

• Oficerska Szkoła Polityczno-Wychowawcza – starszy wykładowca.

Bibliografia
Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933.
Zieliński Józef, Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921-2000, Poznań 2001.
Zieliński Józef, Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari, Warszawa-Toruń 2005.

Zdjęcie: Ku czci poległych lotników, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 169.

Mariusz Niestrawski