Ważnym wydarzeniem w czasie studiów Janusza w Lipsku było wybranie go rektorem uniwersytetu na semestr letni w 1629 roku. Co prawda, był to tytuł całkowicie honorowy i reprezentacyjny, dodał on jednak splendoru nie tylko młodemu magnatowi, ale również całemu litewskiemu rodowi (( Tamże, s. 79-80.)).
Janusz opuścił Lipsk w listopadzie albo w grudniu 1630 roku. Zgodnie z wolą ojca, kolejnym etapem podróży magnata miała być Lejda. Jednak za namową Przypkowskiego i Adamiego Radziwiłł zdecydował się odwiedzić Altdorf (( M. Chachaj, dz. cyt., s. 80; D. Żołądź-Strzelczyk, dz. cyt., s. 98. )). Prawdopodobnie w czasie pobytu w tym mieście Janusz spędzał najwięcej czasu na lekcjach prywatnych, których udzielał przyszłemu wojewodzie wileńskiemu Reinhold Adami. Sama uczelnia altdorfska nie była wtedy zbyt prestiżowa i popularna wśród studentów. W mieście brakowało wybitnych naukowców i przede wszystkim tolerancji, głównie wobec arian (( M. Chachaj, dz. cyt., s. 80; D. Żołądź-Strzelczyk, dz. cyt., s. 110-112. )).
Wiadomość o pobycie syna w Altdorfie wywołała u Krzysztofa wściekłość ((Nastrój Krzysztofa doskonale oddaje list wysłany przez hetmana polnego litewskiego do Przypkowskiego, zob.: List X. Krzysztofa Radziwiłła do dworzanina swego, [w:] E. Kotłubaj, Życie Janusza Radziwiłła, Wilno i Witebsk 1859, s. 232-236 )). W liście, który hetman polny litewski wysłał do Przypkowskiego, nakazywał dworzaninowi natychmiast opuścić altdorfską uczelnię i udać się do Lejdy. Poza tym ostrzegał, że jeżeli jego rozkaz nie zostanie wykonany, to pobyt w dotychczasowym miejscu nie będzie przez niego w ogóle finansowany (( Tamże, s. 232-236.)). Po otrzymaniu listu Janusz zdecydował podporządkować się woli ojca i udać się do Lejdy ((M. Chachaj, dz. cyt., s. 81.)).
Niderlandzka uczelnia przeżywała wówczas wspaniały okres. Wysoka frekwencja młodzieży europejskiej oraz znakomici profesorowie (Daniel Heinsius, Gerard Jan Vossius) były tego potwierdzeniem ((Tamże, s. 81.)).
Janusz dotarł do Lejdy w kwietniu 1631 roku. Pobyt w mieście miał przede wszystkim umożliwić młodemu magnatowi zdobycie doświadczenia wojskowego ((Tamże, s. 81.)). Terytorium Niderlandów było bowiem jednym z głównych obszarów działań wojny trzydziestoletniej. To właśnie w owym czasie Radziwiłł spędzał czas na zgłębianiu wiedzy z zakresu wojskowości. Janusz przebywał między innymi w obozie Fryderyka Henryka księcia Orańskiego w Heusden, potem odwiedzał obozy wojskowe i twierdze, między innymi w okolicy Nimwegen ((Tamże, s. 82.)).
Radziwiłł musiał opuścić Lejdę pod koniec 1632 roku. Powodem było otrzymanie od nowo obranego króla polskiego Władysława IV upoważnienia do odbycia legacji na dworach: holenderskim, brukselskim oraz angielskim. W styczniu 1633 roku Janusz przebywał w Hadze i Brukseli, w lutym natomiast dotarł do Londynu. We wszystkich tych miejscach magnat informował obce dwory o oficjalnym wyniku polskiej elekcji ((Tamże, s. 83.)). Po opuszczeniu angielskiej stolicy Janusz przybył do Francji.
W państwie Burbonów Radziwiłł zwiedził Paryż, Orlean oraz Saumur ((Tamże, s. 83.)). Janusz opuścił Francję, gdy dowiedział się o otrzymaniu zgody od Władysława IV na zaciągnięcie cudzoziemskiej piechoty. Po wykonaniu tego polecania w Holandii, magnat powrócił do kraju w październiku 1633 roku ((Tamże, s. 83-84.)).
Należy stwierdzić, że czas podróży zagranicznych był dla Janusza niezwykle ważnym okresem. Doświadczenie, które zdobył młody magnat okazało się przydatne w przyszłej działalności publicznej, a kontakty jakie Radziwiłł wtedy nawiązał nie pozostały niewykorzystane. Mimo że magnat nie był zbyt systematycznym uczniem ((Wspomina o tym między innymi w listach do Krzysztofa Radziwiłła Aleksander Przypkowski, zob.: Tamże, s. 78, 80-82.)), z pewnością rozwinął swoją umysłowość. Janusz bardzo dobrze opanował niemiecki i francuski, uczył się historii, logiki, retoryki oraz uczęszczał na dysputy teologiczne. Chętnie poszerzał swoją wiedzę z matematyki, która była potrzebna w działaniach wojennych ((Tamże, s. 82.)). Przebywanie w obozach wojskowych umożliwiło także przyszłemu hetmanowi wielkiemu litewskiemu dokładniejsze poznanie sekretów wiedzy wojskowej. Wreszcie, obecność młodego magnata na europejskich dworach z pewnością wpłynęła na rozwój jego zdolności dyplomatycznych oraz etykiety.
W końcu, charakter edukacji oraz przebieg podróży zagranicznych Janusza miały zasadniczy wpływ na kształt mecenatu kulturalnego Radziwiłłów birżańskich. Studia i peregrynacje wyrobiły u Radziwiłła między innymi zamiłowanie do gromadzenia i czytania książek ((Tamże, s. 95.)). Wtedy również ukształtowały się jego gusta artystyczne. Utrzymywanie wybitnych osób (intelektualistów), działalność budowlana oraz protekcjonizm nad ludnością niekatolicką, na te wszystkie kwestie ogromną rolę odegrały podróże zagraniczne oraz edukacja magnata. Bez wątpienia więc należy stwierdzić, iż lata 1628-1633 miały ogromny wpływ na przyszłą działalność polityczną oraz kulturalną Janusza.
Szymon Dranikowski
Bibliografia:
Źródła drukowane:
List X. Krzysztofa Radziwiłła do dworzanina swego, [w:] E. Kotłubaj, Życie Janusza Radziwiłła, Wilno i Witebsk 1859.
Zachara M., Majewska-Lancholc T., Instrukcja Krzysztofa II Radziwiłła dla syna Janusza, [w:] Odrodzenie i reformacja w Polsce, T. XVI, Warszawa 1971.
Opracowania:
Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
Czapliński W., Długosz J., Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa 1982.
Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wilno i Witebsk 1859.
Wasilewski T., Radziwiłł Janusz, PSB, t. XXX, Wrocław 1987.
Wisner H., Janusz Radziwiłł: 1612-1655: wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Warszawa 2000.
Wisner H., Lata szkolne Janusza Radziwiłła. Przyczynek do dziejów szkolnictwa kalwińskiego na Litwie w pierwszej połowie XVII wieku, [w:] Odrodzenie i reformacja w Polsce, T. XIV, Warszawa 1969.
Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Poznań 1996.
Zdjęcie via Autor