Ostatnie zadanie rozpoznawcze 1. Pułku Lotniczego przed wrześniem 1939 roku

Północno-wschodnia część II Rzeczypospolitej stanowiła szczególnie ważny – z powodu niewielkiej odległości Prus Wschodnich od Warszawy – strategiczny obszar obrony Polski, rozciągający się między Wisłą a Niemnem. W nieodległej przyszłości miał to być teren działania SGO „Narew”. Najpierw na przedpolach Narwi i Biebrzy, a następnie na obszarze rozciągającym się między Narwią i Bugiem toczyły się we wrześniu 1939 r. krwawe walki. Ocena, w jakim stopniu przygotowano ten teren do obrony, pozostaje nadal kwestią otwartą. Znajdujący się w zasobach archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie materiał źródłowy, daje możliwość spojrzenia uwzględniającego również udział lotnictwa w przedwrześniowych przygotowaniach obronnych na linii Narwi.

W 1936 r. gen. Władysław Bortnowski, inspektor armii w Toruniu, zlecił swojemu sztabowi opracowanie planu obrony przyczółków w rejonach przepraw przez Narew na jej prawym brzegu oraz ich zamknięcia po przejściu wycofujących się oddziałów na lewy brzeg rzeki¹. Wykonano wówczas także prace dotyczące planu zalewów na Narwi i Biebrzy. Granica Prus Wschodnich, przebiegająca równoleżnikowo, oddalona była od Warszawy o około 100 km w linii prostej. Dawało to nieprzyjacielowi nie tylko możliwość zagrożenia stolicy od północy, ale i ułatwiało – po skierowaniu uderzenia bardziej na wschód – przecięcie linii komunikacyjnych, łączących środek kraju z jego północo-wschodnią częścią. Te przyczyny zadecydowały o tym, że gen. W. Bortnowski powziął myśl ufortyfikowania Narwi jako zasadniczej przeszkody terenowej². Rzekę tę uważano bowiem za dobrze odpowiadającą tej roli³.

W końcu marca 1939 r. toruński inspektorat armii przekazał dowództwu SGO „Narew” wyniki prac terenowych. Obszerne studium obszaru po obu stronach Narwi i Biebrzy zawierało stosunkowo bogaty materiał roboczy, jednak był to dokument niekompletny.

W okresie od 25 marca do 17 kwietnia 1939 r. dowództwo SGO „Narew” opracowało na wypadek wojny plan działania. Miał on formę konkretnego rozkazu do podległych jej jednostek. Linia obrony na Narwi i Biebrzy została podzielona na pięć odcinków: „Ostrołęka”, „Nowogród – Łomża”, „Wizna”, „Osowiec” i „Augustów”⁴. Każdy z wymienionych odcinków zawierał oddzielny Plan budowy umocnień i zniszczeń, który zaczęto realizować dopiero wiosną 1939 r.⁵ W kwietniu gen. Czesław Młot–Fijałkowski wraz z oficerami swego sztabu odbył rekonesans terenu w celu dokładnego określenia odcinków obrony oraz sporządzenia zakresu prac fortyfikacyjnych⁶. Opracowany wówczas plan działania Grupy na wypadek wybuchu wojny w punkcie pierwszym przewidywał: 1. Główny wysiłek obronny skupić na odcinku Łomża – Nowogród – Ostrołęka. Silnymi odwodami przeciwnacierać przede wszystkim w wypadku forsowania przez npla rz. Narwi na odcinku między Ostrołęką a Łomżą⁷.

Z uwagi na naturalne przeszkody wodne oraz zmienną rzeźbę i trudne warunki terenowe właściwości obronne na kierunku przewidywanego uderzenia niemieckiego sprzyjały działaniom obronnym strony polskiej. Naturalne rubieże obronne stanowiły rzeki Narew, Biebrza i dalej Kanał Augustowski. Na ich linii rozmieszczone były stare rosyjskie umocnienia, pochodzące wprawdzie jeszcze z końca XIX wieku, lecz nadal sprawne i przewidywane do obrony. Zabagnione doliny Narwi i Biebrzy stanowiły trudną do pokonania przeszkodę i były możliwe do sforsowania tylko w niektórych miejscach, co ułatwiało obronę poprzez ograniczenie poruszania się przeciwnika tylko do kilku punków. Na Narwi istniało wyłącznie pięć dogodnych przejść: Wizna, Łomża, Nowogród, Ostrołęka i Różan, przy czym kluczowe znaczenie miała przeprawa przez Wiznę, gdyż po jej sforsowaniu przeciwnik mógł wejść na tyły pozycji obronnych w Łomży, Nowogrodzie, Ostrołęce i Różanie.

Już pod koniec kwietnia zaczęto rozsyłać w teren ekipy inżynieryjno-saperskie, których zadaniem było szczegółowe rozplanowanie fortyfikacji. Całością tych prac kierował – z upoważnienia gen. Czesława Młota-Fijałkowskiego – ppłk dypl. Józef Szylling, działający w porozumieniu ze Sztabem Głównym i z inspektoratem saperów. W swoich powojennych relacjach dotyczących przygotowań do obrony przydzielonego mu terenu dowódca SGO „Narew” – gen. Czesław Młot-Fijałkowski – wspominał:

Naczelny Wódz w rozmowach ze mną mówił, że nie przewiduje, aby w początkowym okresie działań wszystko uderzenie przeciwnika z Prus Wschodnich w kierunku Grodna czy Białegostoku, natomiast – będąc w maju w Łomży, mówił mi, że bolączką jego jest kierunek: Ostrołęka – Ostrów Mazowiecka – Warszawa. Dlatego też żywo interesował się pracami nad umocnieniami, wkraczając nieraz w szczegóły, np. dość ostro wsiadł na mnie, gdy dowiedział się, że nie są zabarykadowane drogi na Ostrołękę. Wydawał zdecydowane zarządzenia w związku z prowadzonymi pracami, np. nakazał wycięcie lasów na przedpolu, zdecydował w maju w czasie pobytu w Łomży budowę 2 jazów na Narwi pod Nowogrodem i Łomżą (3 jaz przemycił płk Szeling). Ale zarządzenia wykonawcze Naczelnego Dowództwa nie zawsze pokrywały się z poleceniami Naczelnego Wodza, a czasami odbiegały od nich znacznie. Marszałek liczył się z możliwością wybuchu wojny – mówił to na odprawie dowódców armii, podając, że w położeniu Hitlera, wojna jest nieunikniona, ale kiedy – może za miesiąc, a może za rok. Również w czasie pobytu u mnie w Łomży w miesiącu maju razem z gen. Dąbkowskim nakazał zakończyć pracę do sierpnia. Prace fortyfikacyjne nie zostały jednak ukończone w całości, a załogi forteczne nie zostały powołane nawet w 50 %⁸.

W końcu czerwca projekty zostały zatwierdzone, a w lipcu ruszyły na szerszą skalę prace fortyfikacyjne nad Narwią i Biebrzą. Umocnienia znajdowały się (bądź były w budowie) na głównych przeprawach przez rzeki lub na kierunkach przypuszczalnego marszu wojsk przeciwnika (Ostrołęka, Nowogród, Łomża, Wizna, Osowiec, Augustów i Puszcza Augustowska). Rdzeń umocnień stanowiły schrony żelbetonowe i ziemne, przeznaczone dla broni maszynowej, wyjątkowo dla dział tradytorowych (stare armaty 75 mm na podstawach betonowych – np. w Różanie) lub punktów obserwacyjnych. Natomiast umocnienia polowe w postaci rowów strzeleckich i łącznikowych, płotów z drutu kolczastego i zapór przeciwpancernych stanowiły uzupełnienie poszczególnych odcinków obronnych. Dnia 15 czerwca Sztab Główny wydał rozkaz w sprawie przygotowania planowanych zniszczeń na przedpolu, w tym i SGO „Narew”, zwłaszcza wzdłuż szos i linii kolejowych. Jednocześnie zezwolono na załadowanie komór minowych w ważnych obiektach drogowych (mosty, wiadukty) i kolejowych. Ponadto 24 czerwca Sztab Główny nakazał rozpoczęcie prac nad budową umocnień polowych na zasadniczej linii obrony. Były one jednak nadal hamowane nie tylko z powodu braku odpowiednich środków i personelu, ale także w wyniku ograniczeń nakazujących oszczędzanie zasiewów i nienaruszanie własności prywatnej. Zastrzeżenie to nie dotyczyło tzw. pozycji wysuniętych, gdzie budowano jedynie umocnienia polowe. Większe natężenie prac miało nastąpić dopiero po żniwach. Dnia 12 lipca wydano dodatkowe wytyczne, ustalające następującą kolejność podjęcia prac fortyfikacyjnych w rejonie działania SGO „Narew” na odcinkach: 1. Ostrołęka – Łomża, 2. Wizna – Osowiec, 3. rejon Augustowa⁹.

Prace fortyfikacyjne na odcinku „Ostrołęka” ciągnęły się na przestrzeni prawie 10 km. Była to głównie pojedyncza linia schronów. Prowadzono je na lewym brzegu Narwi, a schrony wznoszono nad samym brzegiem rzeki. Jeden z nich bronił mostu drogowego, zaś reszta została usytuowana na południe od zwartej zabudowy miasta¹⁰. Przy wznoszeniu umocnień ziemnych oraz dowozie materiałów pracowały oddziały wojskowe oraz okoliczna ludność pod nadzorem inżynierów wojskowych i cywilnych. Obiekty bardziej skomplikowane, np. schrony bojowe, były budowane przez żołnierzy ze szwadronów pionierów BK pod nadzorem saperów 18. Dywizji Piechoty. Dla potrzeb tych prac, w związku z zapotrzebowaniem na fachowców, zorganizowany został nawet dla szeregowców 18. Dywizji Piechoty dywizyjny kurs fortyfikacji, prowadzony przy batalionie saperów dywizji¹¹. Oddzielny kurs saperski został zorganizowany dla oficerów piechoty dywizji.

Tuż przed wrześniem z 43 projektowanych na tym odcinku żelbetonowych schronów, tylko 16 było ukończonych i nadawało się do użytku, w tym 10 pozostawało w szalunkach¹². Schrony były zaplanowane i budowane wzdłuż Narwi po stronie północnej i południowej miasta. Większość z nich stanowiły obiekty betonowe i żelbetowe, przystosowane do wyposażenia w broń maszynową, w mniejszym stopniu w działa. Część z nich miała przeznaczenie obserwacyjne.

Od wiosny przygotowywano także zalewy na rzekach, znajdujących się na przedpolu głównej linii obrony i na skrzydłach niektórych odcinków obronnych (głównie na Narwi i Biebrzy). Jednak wyjątkowo dotkliwa susza podczas lata 1939 r., całkowicie uniemożliwiła osiągnięcie docelowego efektu planowanych zalewów na ważnych strategicznie odcinkach. W przypadku miasta Ostrołęki, w rejonie mostu kolejowego Narew posiadała niewielką głębokość. Wykończona nie została duża tama, którą wznoszono w pobliżu mostu drogowego, przy szosie Myszyniec Ostrołęka – Ostrów Maz. Ponadto wspomniany wyżej niski stan wody na rzece nie pozwalał na jej spiętrzenie.

Całość linii obronnej między stacją kolejową a miastem Ostrołęką, na odcinku 4 km, uzupełniała ukryta obrona przeciwlotnicza. Jej stanowiska rozmieszczone zostały we wszystkich laskach, krzakach i pod wolno stojącymi gruszami polnymi. Składała się ona z karabinów maszynowych na taczankach zaprzęgniętych w konie i nowoczesnych armat, również w zaprzęgu konnym¹³.

Przedstawiony system umocnień posiadał wiele słabych stron. Przede wszystkim miał on charakter linearny, nie zapewniający koniecznej głębokości obrony. Wszystkie pozycje były przystosowane do odparcia nieprzyjaciela nacierającego na wprost. W przypadku oskrzydlenia i wejścia wroga na tyły obrony, jego dalsze utrzymanie stawało się praktycznie niemożliwe. Ponadto sieć schronów była rzadka i ewentualne wyeliminowanie z niej choćby kilku z nich dezorganizowało, a nawet powodowało bezużyteczność pozostałych, które zdane by były na własne siły. Tak więc sytuacja, gdy budowa znacznej części zaplanowanych schronów nie została rozpoczęta, a także, jak wspominał gen. Młot-Fijałkowski, podjęte już: prace fortyfikacyjne nie zostały jednak ukończone w całości, a załogi forteczne nie zostały powołane nawet w 50 %, obniżała zdecydowanie wartość polskiej linii obrony na tym odcinku¹⁴.

Należy dodać, że odcinek „Ostrołęka” przydzielony został do obrony 42. Pułkowi Piechoty (dca ppłk Władysław Malinowski) ze składu 18. Dywizji Piechoty. Ponadto obrona została wzmocniona przez batalion Obrony Narodowej „Ostrołęka”, szwadron 5. Pułku Ułanów Podlaskiej Brygady Kawalerii oraz jeden dywizjon 18. Pułku Artylerii. Zadaniem tych sił była obrona przepraw na Narwi w rejonie Wojciechowice – Kamionka.

To wszystko, czego nie udało się wykonać, próbowano „łatać” i uzupełniać w ostatnich dniach sierpnia 1939 r. Doskonałym przykładem tych ostatnich gorączkowych przygotowań mogą być dwa zachowane archiwalne dokumenty sztabowe, które wyszły z różnych kancelarii, lecz dotyczą tej samej sprawy. Pierwszy z nich jest pismem dowódcy 18. Dywizji Piechoty – gen. bryg. Czesława Młota-Fijałkowskiego, skierowanym do Szefa Sztabu Lotniczego Sztabu Głównego i datowany jest na 19 sierpnia 1939 roku¹⁵. Jego treść jest następująca :

18 Dywizja Piechoty TAJNE

Sztab

L. dz. 35/Lotn. SZEF SZTABU LOTNICZEGO

Łomża, dnia 19.VIII.1939 r. SZTABU GŁÓWNEGO

W a r s z a w a

Proszę o wydanie polecenia któremuś z pułków lotniczych, sfotografowania do dnia 26 b.m. terenu pod Ostrołęką w skali 1:5.000 i nadesłania dwóch kompletów zespołu – jeden sklejony i opisany, drugi nie sklejony, opisany tylko na odwrocie.

Obszar terenu do sfotografowania – jak szkic.-

Dowódca Dywizji

/ – / Młot-Fijałkowski

Generał Brygady

Dokument wpłynął do Sztabu Głównego Sztabu Lotniczego w dniu 21 sierpnia 1939 r., co potwierdza pieczęć wpływów i oznaczenie sygn. L.dz. 927/S Lotn. tajn.¹⁶

Ze względu na pilność, jeszcze tego samego dnia, tj. 21 sierpnia 1939 r. Dowództwo Lotnictwa w Ministerstwie Spraw Wojskowych nadało bieg sprawie. Sporządzone zostało pismo z klauzulą TAJNE oraz dodatkową pieczęcią PILNE do Dowództwa Lotnictwa M.S.Wojsk. w miejscu, następującej treści :

Przesyłam Panu Generałowi z prośbą o wydanie zarządzenia wykonania zdjęć i nadesłania ich do Sztabu Lotniczego Sztabu Głównego możliwie w terminie wskazanym przez gen. Młot-Fijałkowskiego.-

Szef Sztabu Lotniczego

Sztabu Głównego

/-/ U j e j s k i

gen. bryg. obs.¹⁷

Dwa przytoczone pisma uzupełniają dwie odręcznie sporządzone mapki, obie w skali 1:100 000. Pierwsza z nich opisana jako Mapa 1:100 000 – Ostrołęka, zawiera oznaczenie obszaru do sfotografowania na wijącej się Narwi między Nowogrodem a Ostrołęką¹⁸. Powstała w Łomży w dniu 19 sierpnia 1939 roku, co potwierdza adnotacja umieszczona w dolnym prawym rogu szkicu.

Druga mapka-szkic jest bardziej bogata w treść¹⁹. Na wspomnianym wyżej odcinku rzeki Narew, między Nowogrodem a Ostrołęką naniesione zostały symbolami oraz opisane wszystkie elementy obrony tego odcinka. Z objaśnień, znajdujących się w dolnym prawym rogu szkicu-mapki wynika, że składały się na nie: schrony żelbetonowe lekkie w liczbie 17, schrony drewniane w liczbie 3, przeszkody przeciwpancerne w liczbie 3 rowów (wszystkie na południe od Ostrołęki), 3 obszary oczyszczonego przedpola na lewym zachodnim brzegu Narwi, tama na Narwi w Ostrołęce, z dopiskiem w budowie oraz punkty obserwacji artyleryjskiej w liczbie 3. Ponadto oznaczono na Narwi planowany obszar zalewu, który ciągnąć się miał od tamy w górę rzeki, aż do wskazanego na pierwszej mapie-szkicu obszaru do sfotografowania, położonego nad Narwią ok. 6-8 km na północ.

Na tej drugiej mapce-szkicu obszar do sfotografowania występuje również. W tym miejscu rzeka Narew opływa dwoma węższymi odnogami dość duży teren, tworząc niewielką wyspę, jednak na tyle dużą, iż mogła by ona stanowić znaczące ułatwienie w przypadku forsowania rzeki. Tym bardziej, że obszar ten nie był, nie licząc planowanego w tym miejscu zalewu, w żadnym stopniu chroniony jakimikolwiek elementami obrony. Wynika to z drugiej mapki-szkicu,.

Wykonanie zadania rozpoznawczego powierzone zostało 1. Pułkowi Lotniczemu z Okęcia. Ślad po jego realizacji odnajdujemy we właściwej dokumentacji jednostki²⁰. Rozkaz został przekazany do pułku telegraficznie. Było to ostatnie zadanie przed rozformowaniem 1. Pułku Lotniczego, zlecone przez Dowództwo Lotnictwa M.S.Wojsk już w pierwszych dniach mobilizacji alarmowej. Polegało ono na wykonaniu zdjęć lotniczych okolic Ostrołęki oraz opisaniu ich zgodnie z normami obowiązującymi w tym zakresie²¹. Z podpisu pod treścią telegramu wynika, że został on sporządzony przez Szefa Sztabu Lotniczego ppłk. pil. Józefa Jasińskiego i skierowany do dowódcy pułku. Telegram datowany był na dzień 23 sierpnia 1939 r.²² Choć realizacją zadania został obarczony 1. Pułk Lotniczy, to naniesiony na telegramie dopisek Teczka „G.O. Narew” wskazuje, że materiał opisowy uzyskany ze zdjęć lotniczych przekazany został również tej jednostce i znalazł się w zasobie dokumentów sztabowych SGO „Narew”, a więc zgrupowania, które miało walczyć w tym rejonie i które miało posiłkować się jednostkami lotniczymi rozformowanego 1. Pułku Lotniczego²³. Chodzi tu o 13. Eskadrę Obserwacyjną. Z opisu archiwalnego dokumentu, zawartego w Tece Lot. A.I.4/1h – 1. Pułk Lotniczy – Zdjęcia lotnicze. 23.VIII.39. Wykonanie zdjęć lotniczych. Przekazanie polecenia Dowódcy Lotnictwa przez Szefa Sztabu ppłka Jasińskiego d-cy 1. Pułku Lotniczego, wynika, że zlecenie ich wykonania nastąpiło w dniu 23 sierpnia 1939 r., a więc dwa dni po wysłaniu polecenia z Dowództwa Lotnictwa MSWojsk²⁴. Natomiast termin wykonania zdjęć wraz z opisem, MSWojsk wyznaczyło na dzień 26 sierpnia. Poniżej treść dokumentu.

MINISTERSTWO SPRAW WOJSKOWYCH

DOWÓDZTWO LOTNICTWA

Nr. 5243/tj. Foto

Tel. wewn. Dowódca 1 Pułku Lotniczego

Warszawa 12, dnia 23/VIII 1939r. w m i e j s c u.

Wykonanie zdjęć lotniczych.

Dowódca lotnictwa polecił wykonać zdjęcia lotnicze w rejonie Ostrołęka wg zakreślenia na załączonej oleacie.

Podziałka 1 : 5000.

Ilość kompletów zespołów – 2, w czym 1 zespół sklejony i opisany – 2-gi

Zespół w odbitkach opisanych na odwrocie.

Termin wykonania – 26.VIII. 39 r., w którym to terminie należy dostarczyć zespoły zdjęć do Sztabu Lotniczego Sztabu Głównego z powołaniem się na pismo wspomnianego Sztabu Ł. 927/tj. 39 z dn. 21. VIII. 39.

Szef Sztabu

Zał. 1. /podpis ręczny Jasiński/

J a s i ń s k i

ppłk. dypl. pil.

Otrzymuje

Szef Sztabu Lotn. Szt. Gł.

Telegram zaopatrzono dwoma pieczęciami : TAJNE 464/39 oraz Sztab Główny – Sztab Lotniczy. Dnia 25 mies. VIII 1939 r. Załączników 2. L.dz. 963/S Lotn. 1 P. L. Poniżej widnieje adnotacja kredką: Teczka SGO Narew²⁵.

Niestety, nie wiemy szczegółowo, jak potoczyła się dalej sprawa wykonania zdjęć i odesłania ich do sztabu gen. Młota-Fijałkowskiego w Łomży. Wiemy natomiast, że: Jako pierwszy na lotnisko Dw. Wierzbowo przesunięty został rzut kołowy 13. Eskadry Obserwacyjnej w dn. 26 sierpnia. Przybył on z Okęcia pod dowództwem por. obs. Edwarda Hubickiego. Natomiast w dn. 28 sierpnia odleciał na nie, również z 1. Pułku Lotniczego, rzut powietrzny w składzie 7 samolotów RWD-14 „Czapla” i 2 RWD-8. Tu rozdzielono plutony eskadry: I/13. Pluton pod dowództwem kpt. obs. Feliksa Misiewicza pozostał na lotnisku Wierzbowo do dyspozycji SGO „Narew”, a II/13. Pluton pod dowództwem kpt. obs. Seweryna Łaźniewskiego został przekazany do dyspozycji Dowódcy Oddziału Wydzielonego „Suwałki”.²⁶ Wydaje się zatem logiczne, że wykonanie zadania powierzono dowódcy I/13. Plutonu eskadry – kpt. obs. Feliksowi Misiewiczowi, lub dowódcy tej eskadry – kpt. obs. Lucjanowi Fijutowi. Potwierdzałby to jednocześnie fakt udziału w dniu 28 sierpnia dowódcy eskadry w odprawie u dowódcy lotnictwa SGO „Narew”, na której omawiano m.in. sprawy rozpoznania przydzielonych do obrony rubieży w rejonie działania Grupy.²⁷

Ostatecznie, czytając relacje uczestników walk, dowiadujemy się, że: Pozycję ufortyfikowaną (w Ostrołęce – Z.S.) obsadził I/42. pp (mjr Tadeusz Riedel), którego jedna kompania strzelecka zajęła odcinek w rejonie koszar w Wojciechowicach, druga – odcinek wzdłuż skraju zabudowy miasta, od więzienia, przez cmentarz do mostu drogowego, trzecia – odcinek do mostu kolejowego. Odcinek ufortyfikowany oraz położony na północ od miasta, nie wziął udziału w walce. Od 1 września trwały wprawdzie walki na pozycjach wysuniętych ale nacisk wojsk niemieckich nie był zbyt silny. W dn. 3 września z przedpola wycofał się batalion ON, zaś nocą 5/6 września oderwał się od nieprzyjaciela i przekroczył most w Ostrołęce III/42. Ponieważ na prawym brzegu Narwi nie pozostały już żadne oddziały, pluton pionierów 42. pp (dowódca nieznany) o 6:30 zniszczył nieukończoną zaporę, spalił przygotowane do dalszej budowy materiały, wreszcie wysadził oba mosty, przy drogowym pozostawiając kładki dla wysyłanych ewentualnie na przedpole patroli. Podpalono również dwa tartaki na prawym brzegu Narwi. Przez cały dzień Ostrołęka nękana była ogniem artylerii i bombardowaniem lotniczym; w mieście wybuchły liczne pożary. Mimo przełamania się Niemców pod Różanem i bezpośredniego zagrożenia lewego skrzydła 42. pp, załoga Ostrołęki jeszcze blisko dwa dni pozostawała bezczynnie na swoich pozycjach. Rozkaz odwrotu na linię rzeki Ruż dotarł do niej dopiero 8 września o godz. 20:30. Wykonano go nocą, gdy wojska niemieckie znajdowały się już za Ostrowią Mazowiecką. Do Ostrołęki Niemcy wkroczyli bez walki 10 września²⁸.

Streszczenie.

Ostatnim zadaniem 1. Pułku Lotniczego z Okęcia, wykonanym tuż przed rozpoczęciem kampanii polskiej we wrześniu 1939 r., było wykonanie zdjęć lotniczego rozpoznania odcinka rzeki Narwi na północ od Ostrołęki. To zadanie zostało zlecone pułkowi przez Dowództwo Lotnictwa MSWojsk. Wchodząca w jego skład 13. Eskadra Obserwacyjna (do chwili mobilizacji Towarzysząca), której piloci mieli wykonać to zadanie jeszcze w ostatnich dniach pokoju, w dniu 26 sierpnia 1939 r., była w stanie mobilizacji alarmowej, a jej maszyny rozpoczęły już przesunięcia na miejsca pierwszego przeznaczenia na czas wojny. Wskazany przez dowództwo SGO „Narew” teren do rozpoznania nie był wystarczająco umocniony przed ewentualnym atakiem nieprzyjaciela. Powodem tej sytuacji było słabe rozeznanie terenu. Wijącą się rzekę dowództwo SGO „Narew” traktowało jako przeszkodę naturalną, trudną do przebycia, szczególnie dla ciężkiego sprzętu. Niemniej jednak w dniu 23 sierpnia dowódca grupy – gen. Młot-Fijałkowski poprosił Dowództwo Lotnictwa MSWojsk o wykonanie rozpoznawczych zdjęć lotniczych odcinka meandrującej Narwi, który rozciągał się w odległości ok. 10 km na północ od Ostrołęki. Wprawdzie zadanie zostało wykonane, lecz w kilka dni późnej, już w czasie wojny, przeciwnik nie forsował bezpośrednio rzeki w tym miejscu.

Summary

The very last mission of 1st Air Regiment from Okęcie accomplished just before the start of Polish Campaign of September 1939 was photographic reconnaissance of Narew river north of Ostrołęka. The mission was ordered by Air Force Command of Ministry of Military Affairs and assigned to 13th Reconnaissance Squadron which was part of 1st Air Regiment. At that time Squadron was in a state of war mobilization and its aircrafts already started to relocate to designated points in case of military conflict. Section of winding Narew river 10 km north of Ostrołęka was thought to be a good natural barrier, very difficult to cross for enemy’s heavy equipment, however no precise recognizion and photos of that area existed. To have a much better knowledge of this terrain General Młot-Fijałkowski Commander of SGO „Narew” on August 23rd asked the Air Command for photographic reconnaissance of the area his unit was supposed to defend. Mission was accomplished by 13th Reconnaisannce Squadron on August 26th. Days later German forces did not risk to cross the river in the discussed area.

Bibliografia

Źródła

Archiwalia

IPMS, sygn. LOT. A.I.25/1b (36), 18 Dywizja Piechoty Sztab.

IPMS, sygn. LOT.A.I.25/1b (37), Mapa 1:100 000 – Ostrołęka.

IPMS, sygn. B.I.13a (15), Odcinek Ostrołęka.

IPMS, sygn. LOT.A.I.25/1b (35), Sztab Główny Sztab Lotniczy.

IPMS, syg. LOT.A.I.4/1h. Telegram: 1 Pułk Lotniczy – Zdjęcia lotnicze.

Wspomnienia

Ciszewski H., Wspomnienia wojenne 1939 roku, [w:] „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, nr 3/1989, s. 141-147.

Młot-Fijałkowski Cz., Relacja dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” o przygotowaniach terenu i działaniach Grupy [W:] Wrzesień 1939 w relacjach i wspomnieniach, opr. M. Cieplewicz, E. Kozłowski, Warszawa 1989.

Kirchmayer J., Pamiętniki, Warszawa 1965.

Кopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939, Londyn 1965.

Rómmel J., Za Honor i Ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”, Warszawa 1958.

Opracowania

Dymek P., Samodzielna Grupa Operacyjna Narew 1939 w polskiej historiografii wojskowej, Poznań 1999.

Kosztyła Z., Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie, Białystok 1967.

Kozłowski W., Obrona środkowej Narwi i Biebrzy w 1939 roku, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis”, Łódź 1981.

Kucharski Sz., Kurzawa P., Nadolny W., „Samodzielna Grupa Operacyjna NAREW”, www.schrony1939.fortyfikacje.pl [dostęp 25 kwietnia 2021].

Pawlak J., Wrzesień 1939. Polskie eskadry w wojnie obronnej, Warszawa 1991.\

Swiński Z., Lotniska operacyjne pierwszego przeznaczenia SGO „Narew” we wrześniu 1939 r, https://www.infolotnicze.pl/2019/03/21/lotniska-operacyjne-pierwszego-przeznaczenia-sgo-narew-we-wrzesniu-1939-r/, [dostęp 2 czerwca 2021].

Suwiński Z., Przygotowania i Kampania Wrześniowa 1939 roku lotnictwa Armii Modlin w dokumentach i sprawozdaniach wojskowych, Oświęcim 2019.