Relacje I Sekretarzy KP PZPR o przebiegu uroczystości Bożego Ciała w pięciu powiatach województwa koszalińskiego w czerwcu 1962 r.

Relacje I Sekretarzy KP PZPR o przebiegu uroczystości Bożego Ciała w pięciu powiatach województwa koszalińskiego w czerwcu 1962 r.

I. Powiat bytowski

W latach 1950-1975 województwo koszalińskie liczyło 13 powiatów ziemskich i 2 grodzkie. W czerwcu 1962 r. na terenie powiatu bytowskiego przy 11 kościołach parafialnych oraz 2 filialnych (Pomysku Wielkim i Nożynie) zorganizowano procesje Bożego Ciała z udziałem około 9000 osób.

W Tuchomiu trasę procesji udekorowano młodymi brzozowymi drzewkami. „Zostanie dokonane dochodzenie kto wydał zezwolenie na wycięcie takiej ilości drzewek i winni będą pociągnięci do odpowiedzialności”.1 Obserwujący uroczystości funkcjonariusze MO, donosili, że spora grupa uczestników procesji np. w Kołczygłowach odłączała się od pielgrzymów i udawała do przydrożnej gospody. Milicjanci donosili, iż w samym Bytowie ks. Wichłacz z ambony zwrócił się do wiernych słowami „Chrystus wszędzie tam wyjdzie na ulice miast, gdzie na to otrzyma zezwolenie”.2 Księdzu chodziło o częste decyzje władz uniemożliwiające organizowanie jakichkolwiek uroczystości religijnych.

W Pomysku Wielkim ks. Zieliński odczytał pismo Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, zabraniające odbycia procesji ulicami wsi, które podpisał jej mieszkaniec, a jednocześnie Kierownik Wydziału Spraw Wewnętrznych Józef Przytarski. Nie uszło uwadze milicjantów, iż w Kołczygłowach członek PZPR tow. Prądzyński niósł krzyż na czele procesji, a w Rokitach na domu towarzysza Władysława Lejka pojawił się ołtarz. Na czarną listę trafił również Józef Chuderski – kierownik szkoły podstawowej w Raduszu – jednocześnie członek PZPR. „Spośród aktywu KP zanotowano udział w procesji tow. Henryka Gładkowicza – pracownika spółdzielni „Bytowianka”, Kazimierza Rygliszyna – pracownika Wydziału Rolnictwa PRN”.3

W celu odwrócenia uwagi od święta kościelnego zorganizowano festyn dla młodzieży w Łupawsku. „Festynem zajął się Jan Mazurek – przewodniczący PRN. Uczestniczyło w nim około 2000 osób, a w godzinach wieczornych liczba festynowiczów doszła do około 4000 ludzi”.4

II. Powiat drawski

Sprawozdanie adresowane do Egzekutywy KW PZPR w Koszalinie z przebiegu uroczystości Bożego Ciała w powiecie drawskim złożył tutejszy I sekretarz KP PZPR Stanisław Bichwiarz. Dowiadujemy się z niego, że administratorzy parafii zwrócili się z wnioskami do Wydziału Spraw Wewnętrznych Prezydium Powiatowej Rady Narodowej na zorganizowanie procesji. Zgodę otrzymało sześć parafii (Drawsko, Kalisz, Łabędź, Ostrowice, Wierzchowo i Złocieniec). Nie zgodzono się na zorganizowanie uroczystości przy kościołach filialnych.

Procesja w Drawsku Pomorskim liczyła około 2500 ludzi. Sekretarz Bichwiarz opisuje trasy pochodu, dekoracje ołtarzy, ale ze szczególnym pietyzmem informuje „z aktywu politycznego w procesji udział wzięli: – sekretarz POP w Janikowie, Stanisław Kubica, radny WRN – Marian Trocha oraz były funkcjonariusz MO Jan Kurowski”.5

W parafii Wierzchowo procesja liczyła około 400 osób, w tym 75 dzieci, które sypały kwiaty. Z aktywu partyjnego odnotowano Jana Wróbla – kierownika miejscowego tartaku (z nadania partyjnego), a zarazem wykładowcę szkolenia partyjnego, Juliana Bodaszewskiego – kierownika cegielni, Kazimierza Pastusiaka – członka Plenum KP, który już wcześniej, bo 19. 05. 1962 r. ukarany został naganą za branie czynnego udziału podczas uroczystości wielkanocnych. Pełnił on wartę honorową przy grobie. Ponadto radny GRN Ryszard Kwiatecki prowadził księdza pod rękę.6

III. Powiat Sławno

I Sekretarz KP PZPR w Sławnie Józef Bola w informacji dotyczącej uroczystości Bożego Ciała nie używa takiego określenia, a nazywa je „świętem czwartkowym”. Dowiadujemy się, iż w powiecie sławieńskim było 12 parafii i w 11 pozwolono na przeprowadzenie procesji, w których udział wzięło około 6500 osób. W samym Sławnie w uroczystościach brało udział 1500 ludzi. Najistotniejsza informacja dotyczyła udziału w niej członków partii, zajmujących stanowiska w administracji państwowej. „Dyrektor MGOK Antoni Paździoch, dyrektor szpitala powiatowego Stanisław Granisz, sekretarz POP Stanisław Piotrowski, dyrektor MZBM Stanisław Szczegielniak.7 Ze szczegółami opisywano jakie domy i w jaki sposób były ozdabiane oraz jaką treść miały kazania księży.

W Darłowie udział w uroczystościach wzięło 1200 osób. Zwrócono uwagę, że na czele procesji szło około 10 nauczycieli z kierownikiem szkoły podstawowej nr 1 Józefem Lewandowskim – członkiem SD i jego zastępcą Janem Nowakiem – członkiem PZPR. Nie uszło uwadze, że w chórze kościelnym śpiewało dwóch członków partii, między innymi kierownik młyna – sekretarz POP Antoni Jachnowski.8

W Polanowie w uroczystościach brało udział 1300 osób. „Bolesnym ciosem dla autorytetu PZPR był fakt, że przewodnicząca zarządu miejskiego Ligi Kobiet i jej mąż – członek PZPR Franciszek Pawłowski osobiście na swym domu wybudowali ołtarz. Poza tym ich syn – pracownik Banku Ludowego – członek PZPR, też uczestniczył w procesji, a sekretarz POP z cegielni „Leśna Polana” udekorował obraz na swym domu i uczestniczył w procesji”.9

Inwigilacja sięgała również na prowincję. Zauważono, że we Wrześnicy udekorowano ośrodek zdrowia i winę za to przypisano sekretarzowi GRN, członkowi KG PZPR Franciszkowi Sikorskiemu. Nazwiska wszystkich osób funkcyjnych, członków PZPR przekazano Komisji Kontroli Partyjnej celem wyciągnięcia konsekwencji.

IV. Powiat Wałcz

Podobnie jak w innych powiatach, tak i tu proboszczowie wystąpili z wnioskami do Prezydium PRN o wyrażenie zgody na zorganizowanie uroczystości Bożego Ciała w swoich parafiach. Procesje odbywały się we wszystkich kościołach parafialnych zgodnie z ustalonymi trasami. Każdy zbudowany ołtarz musiał być zgodny z wcześniej ustalonym i zatwierdzonym planem. W uroczystościach brało udział około 5000 osób.

I Sekretarz KP PZPR w Wałczu Metody Lisiecki skrupulatnie informował Egzekutywę, iż „w parafii Św. Mikołaja w procesji brało udział około 150 dzieci i 1500 dorosłych. W pochodzie nie zauważono aktywu partyjnego. Jedynie kierowniczka USC obywatelka Dalecka brała udział w pochodzie”.10

Inaczej przedstawiała się sytuacja w parafii Mirosławiec. Tu w procesji brało udział około 300 osób, ale z aktywu partyjnego zauważono Marcina Wacławskiego – członka PZPR, który niósł baldachim, sekretarza POP Bolesława Ząbka, sekretarza KM PZPR Stanisława Michalczaka oraz przewodniczącego MRN Jana Łosina. W parafii Jastrowie członek PZPR Józef Martyniak dekorował ołtarz. Jeszcze większe przewinienie popełnił sekretarz GRN w Szwecji Jan Krasucki oraz jego zastępca Adam Marchwiak, którzy szli w procesji z udekorowanym obrazem.11

W parafii Tuczno jeden z ołtarzy budowany był przez strażaków z OSP, którymi kierował Komendant Straży Józef Bródka. Strażacy w mundurach nieśli baldachim. Sekretarz Lisiecki informuje, iż „w parafii Szydłowo podczas peregrynacji obrazu aktywny udział brali: towarzysz Gotowiecki – członek KG PZPR, sekretarz POP z Szydłowa, komendant ORMO oraz zawiadowca stacji PKP towarzysz Lewczuk”.12

W podsumowaniu informacji wysłanej do KW PZPR sekretarz Lisiecki domaga się aby szczegółowo omówić postawę wymienionych towarzyszy na egzekutywie KW PZPR i przykładowo wszystkich ukarać.

V. Powiat Miastko

W 1962 r. na terenie powiatu miasteckiego istniało 21 kościołów i kaplic, w tym 5 kościołów parafialnych. Podania do PPRN z prośbą o zorganizowanie procesji poza terenem kościoła zaopiniowano pozytywnie. Zgoda dotyczyła jednak tylko parafii (Koczała, Miastko, Biesowice, Wałdowo, Trzebielino i Biały Bór). Odmówiono zorganizowania procesji w kościele filialnym w Dretyniu. Zgodzono się na wybudowanie czterech ołtarzy dla każdej parafialnej procesji.

W Trzebielinie w procesji uczestniczyło około 700 osób, w Miastku – 2000, w Wałdowie – 300, w Biesowicach – 600, w Koczale – 300 i Białym Borze – 250. I Sekretarz KP PZPR w Miastku Hieronim Enerlich z dumą donosił, że w Miastku nikt z aktywu partyjnego nie uczestniczył w procesji, „jedynie bogaci chłopi – Lipiński, Cichoński i lekarz Mazepa prowadzili księdza”.13

Jak w większości powiatów, tak i w Miastku aktywiści partyjni w czasie uroczystości kościelnych organizowali alternatywne imprezy, celem odciągnięcia jak największej rzeszy ludzi od kościoła. Np. w Technikum Leśnym w Warcinie w czasie obchodów Bożego Ciała zorganizowano spartakiadę młodzieżową, a w Miastku w kinie i PDK poranki filmowe dla dzieci.

Podsumowanie

Ideologia marksistowsko-leninowska, na której oparta była PZPR wykluczała istnienie Boga, bazowała natomiast na materialistycznym podejściu do rzeczywistości. Kościół katolicki uznawany był za podstawowego wroga partii, któremu wypowiedziano bezwzględną wojnę. Członkowie partii, a w szczególności jej aktywiści mieli być ideologicznie nieskazitelni i nieustannie świecić przykładem. Każde – choćby minimalne skłonienie się w stronę kościoła odbierane było jako ciężkie przewinienie i trafiało pod sąd – którym dla wszystkich towarzyszy były Komisje Kontroli Partyjnej różnego szczebla. Karami za klerykalizm i religianctwo było usunięcie z szeregów partii, nagana, a w najlepszym przypadku zdjęcie z zajmowanego stanowiska.

Grzegorz Jończyk

---

Streszczenie

Komitety Powiatowe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej zobowiązane były do przesyłania swoim zwierzchnikom z Komitetu Wojewódzkiego partii raportów ze wszystkiego co działo się na ich terenie. Ideologia marksistowsko-leninowska wykluczała istnienie Boga, co stanowiło podstawę do walki z kościołem. Duża liczba członków PZPR poprzez chociażby tradycje rodzinne, w tajemnicy przed swoimi partyjnymi zwierzchnikami, uczestniczyła w obrzędach i uroczystościach kościelnych. To z kolei związane było z narażaniem się na surowe kary za tak zwany klerykalizm i religianctwo. Udział w procesji, posłanie dziecka do komunii świętej, zawarcie ślubu kościelnego czy kontakty towarzyskie z klerem – kończyły się usunięciem z partii, utratą pracy, niekiedy mieszkania. W pracy zasygnalizowano sposób w jaki I Sekretarze KP PZPR z pięciu powiatów województwa koszalińskiego informowali swoich zwierzchników o obchodach uroczystości Bożego Ciała na ich terenie w czerwcu 1962 r.

Słowa kluczowe: Boże Ciało, klerykał, Komitet Powiatowy, parafia

---

Summary

District Committees of the Polish United Workers’ Party were obliged to send reports on everything that happened on their territory to their superiors from the Party Committee of the Party. Marxist-Leninist theology excluded the existence of God, which was the basis for the struggle with the church. A large number of members of the Polish United Workers’ Party, through family traditions, in secret from their party leaders, participated in church rites and celebrations. This in turn was linked to the risk of severe penalties for so-called clericalism and religion. Participation in the procession, the sending of a child to communion, the conclusion of a church wedding or social contacts with the clergy – ended with the removal of the party, the loss of work, sometimes the apartment. In my work, I signaled the manner in which First Secretaries of the Polish United Workers’ Party from five districts of the Koszalin Region informed their superiors about the celebrations of Corpus Christi in their place in June 1962.

Keywords: Corpus Christi, cleric, District Committee, parish

---

Bibliografia

Archiwum Państwowe Koszalin, Informacje i materiały KW MO dotyczące działalności kleru.

Archiwum Państwowe Koszalin, Protokoły Egzekutywy KW PZPR, 1962.

Statut PZPR, Warszawa 1952.

Zbiór uchwał KC PZPR w sprawach pracy wewnątrzpartyjnej, Warszawa 1955.

„Życie Partii” 1962.

---