Streszczenie | Summary |
Kronika to typ źródła z niejednoznaczną definicją. Jej mnogość form oraz szeroka tematyka sprawiają, że jest przez to trudna do jednoznacznej klasyfikacji. Podobnie podziały źródeł proponowane przez historyków mogą utrudniać ich podział. Wszystko to sprawia, że w niektórych typologiach źródeł można zaliczyć ją do więcej niż jednej kategorii. | Chronicle is source genre with an ambiguous definition. Great number of form and wide thematic has influence on problem with simply classification. Similar historians proposition of source typology hinders divided of this than makes it easiers. That the reason, why it could be in more than one category of sources. |
Hasła indeksowe | Key Words |
Kronika, klasyfikacja źródeł, podział źródeł | Chonicle, sources classification, sources partition |
Kronika jest typem utworu literackiego, który spisywany był zazwyczaj dla władcy i jego najbliższego otoczenia. Prócz tego kronika poruszała, a z czasem stało się to jej głównym celem, problem upamiętnienia dziejów narodu, opiewanie jego sukcesów oraz wspominanie porażek. Szeroki wachlarz tematów, a także sposób ich przedstawiania, sprawia jednak, że gatunek ten jest nie tylko trudny do zdefiniowania, ale też umieszczenia w klasyfikacji źródeł historycznych.
Poniższa praca ma na celu określenie, do jakich typów źródeł można zaliczyć kroniki. Ze względu na wielość typologii zostaną wykorzystane tylko podziały źródeł wybranych autorów: Gustava Droysena, Marcelego Handelsmana, Gerarda Labudy oraz Jerzego Topolskiego.
Na początku zostanie scharakteryzowana kronika jako gatunek literacki ze szczególnym uwzględnieniem jej cech wyróżniających spośród innych tekstów pisanych. Następnie omówione będą dzieje klasyfikacji źródeł ze szczególnym uwzględnieniem wyżej wymienionych nazwisk. Stanowić to będzie wstęp do właściwej części pracy, czyli dokładnego przedstawienia wybranych typologii wraz z próbą umiejscowienia w nich omawianego typu źródeł.
Źródłoznawczy charakter tego tekstu sprawia, że wykorzystane zostały przede wszystkim opracowania. Do zdefiniowania terminu „kronika” przydała się praca Teresy Michałowskiej Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon((T. Michałowska, Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon, Warszawa 2011.)). Podziały źródeł, mimo że później omawiane w literaturze np. przez Benona Miśkiewicza albo Józefa Szymańskiego zostały opisane w oparciu o prace omawianych historyków, czyli Droysena, Handelsmana, Labudy i Topolskiego((G. Droysen, Zarys historyki, Bydgoszcz 2012; M. Handelsman, Historyka, Warszawa 2010; G. Labuda, Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych, „Studia źródłoznawcze”, T.1, 1957; J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 2009; idem, Metodologia historii, Warszawa 1984.)). Z wyjątkiem Nowej systematyki… oraz Zarysu historyki mają one charakter podręcznikowy.
Kronika jako gatunek
Kronika (łac. cronica) była dziełem literackim opisującym dzieje narodu lub panowania władcy w porządku chronologicznym. Wywodzą się z utworów dziejopisarskich spisywanych od V w. p.n.e. (Herodot, Tukidydes, Polibiusz)((Kronika [w:] T. Michałowska, Literatura…, s. 441.)). W średniowieczu gatunek ten nie wywodził się wprost z literatury starożytnej (tu należy wskazać przede wszystkim Chronicoi Kanónes Euzebiusza z Cezarei), czerpał raczej z tradycji ludów barbarzyńskich, które początkowo w sposób ustny przekazywały sobie wiedzę o przeszłości, przede wszystkim o pochodzeniu rodów((Ibidem, s. 442; J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2009, s. 42.)).
Badacze wyróżniają dwa etapy rozwoju kronik: od VI do XI w. i od XII do XV. W pierwszym opis dziejów był ściśle połączony z kontekstem epistemologicznym, czyli poglądem, według którego pewne w przeszłości jest tylko to, co autor widział, a poznanie w całego tego, co wydarzyło się przedtem jest niemożliwe. Wyrażają one dodatkowo silny prowidencjalizm, czyli przeświadczenie, że wszystko przebiega według boskiego planu. Dodatkowo miały one (podobnie jak późniejsze, np. kronika Wincentego Kadłubka) udowadniać, że poszczególny ludy związane były ściśle z kulturą i światem grecko-rzymskim((Kronika, [w:] T. Michałowska, Literatura… 442-443.)). W pełnym średniowieczu dziejopisarze zaczęli krytyczniej podchodzić do źródeł pisanym, z których korzystali. Zaczęło się również większe akcentowanie roli państwa, które zyskało niemal sakralną symbolikę((Ibidem, s. 444.)).
Istotne, w kontekście tematu pracy, jest także opisanie jej cech gatunkowych. Kronika, podobnie jak np. roczniki, przedstawia wydarzenia w porządku chronologicznym. W przeciwieństwie do wspomnianych roczników kronika posiada bogatszą narrację. Ma również wymiar dydaktyczny. Kroniki czerpały z literatury retorycznej, poezji, w późniejszym okresie także sztuki dyktowania((Ibidem, s. 445.)). Wykorzystywały ponadto lokalną tradycję((J. Szymański, Nauki…., s. 35.)). Utwory te zwykle posiadały prolog wyjaśniający powód spisania kroniki oraz zaczynały się od opisu geograficznego((Kronika, [w:] T. Michałowska, Literatura…, s. 445.)).
Jak wynika z powyższego opisu, dzieła te są w pewnym stopniu trudne do zdefiniowania, a poprzez mnogość form literackich użytych do ich napisania (proza, poezja, proza rytmiczna) mogą sprawiać trudności w umiejscowieniu w podziałach źródeł.