Zadania wojenne LOT-u widziane oczami sztabowców. Refleksje powrześniowe.

Jubgrav większość swego życia wojskowego poświęcił lotnictwu. Rozpoczynał w armii carskiej udziałem w I wojnie światowej. Od 1918 roku służył już w Wojsku Polskim. Najpierw w 16 Pułku Artylerii Polowej w Grudziądzu. W latach 1919-1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W r. 1922 przeniesiony został do Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie, awansował na stopień kapitana. W latach 1924-1926 pracował w Oddziale III Sztabu Generalnego WP. Od 1926 r. związany z lotnictwem. Najpierw ukończył kurs Oficerów Szkoły Aeronautycznej w Grudziądzu ze specjalnością obserwatora. Następnie został przydzielony do 1 Pułku Lotniczego w Warszawie na stanowisko dowódcy eskadry, w roku następnym zostało powierzone mu stanowisko dowódcy 31 eskadry liniowej w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu. Od 1931 roku kierował Wydziałem Wyszkolenia Departamentu Aeronautyki MSWojsk, później Dowództwa Lotnictwa. Od 1936 roku pełnił funkcję Z-cy Dowódcy 6 Pułku Lotniczego we Lwowie. Od 1938 r. był wykładowcą w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie((Biogram na podstawie : R. Bartel i inni, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Warszawa 1978, s. 62-65, 589-590, 595, J. Ganowicz i inni, 60 lat Wojsk Radiotechnicznych – Zarys historii, Warszawa 2011, s. 16, ISBN 978-83-930536-7-4 oraz http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Jungrav.)). We wrześniu 1939 roku powierzono mu wydział operacyjny Sztabu Naczelnego Dowódcy Lotnictwa. Sam wykonał 16 lotów bojowych. Później Rumunia, Jugosławia Włochy i Francja, a następnie Wielka Brytania. To tradycyjny szlak bojowy wielu polskich żołnierzy w tym i lotników. We Francji wyznaczono go na stanowisko szefa oddziału ogólnego w Dowództwie Lotnictwa. Z tego czasu pochodzi sygnalizowane sprawozdanie.
Autor sporządził go 26 kwietnia 1940 roku jeszcze we Francji. Poświadcza to umieszczona ołówkiem odręczna datacja na stronie tytułowej. Poniżej zamieszczony jest zapis dokonany atramentem następującej treści: „Pan II zast. Min. Spraw Wojsk. Przedstawiam sprawozdanie ppłk. Jungrafa (taka pisownia w dokumencie – przyp. aut.), które oświetlone uwagami pułkownika Sznuka, daje całkowity obraz pracy i braków naszego lotnictwa. 18/V.40.” Podpis odbierającego sprawozdanie nieczytelny.
Jest to obszerny tekst zawierający 32 strony maszynopisu. Podzielony został przez Jungrava na dwie części : „Cz.1. Charakterystyka lotnictwa w chwili wybuchu wojny” i druga: Cz.2. Działania wojenne”. Każda z części dzieli się wewnętrznie na punkty. Pierwsza część obejmuje trzy punkty: „Rola lotnictwa w armii”, „Władze lotnicze” i „ Gotowość bojowa”, druga zawiera dwa punkty: „Plan użycia lotnictwa i O de B.” i „Ogólna charakterystyka działań wojennych”. Te z kolei punkty, choć nie wszystkie, posiadają dalszy szczegółowy podział w postaci liter. Informacje związane z planowanym użyciem LOT-u do działań wojennych znajdują się w pierwszym punkcie części II : „Plan użycia lotnictwa O de B.”. Są obszerne. Zajmują strony od 26 do 28. To bardzo wartościowy materiał pod względem poznawczym, tym bardziej, że rzadko analizowany przez historyków wojskowości. Z przeprowadzonej kwerendy źródłowej wynika, że był on (sprawozdanie Jungrava) dotychczas udostępniony tyko dwukrotnie. Warto zatem przytoczyć go w całości. Ppłk. J. Jungrav złożył swoje sprawozdanie „drogą służbową” do Biura Raportów, co potwierdza adnotacja na stronie tytułowej tego swoistego raportu. A oto część dotycząca roli LOT-u w planach wojennych :
„5. Lotnictwo komunikacyjne miało być wykorzystane w czasie wojny w dwóch kierunkach, a mianowicie:
a) miało wykonywać zadania transportowe i komunikacyjne, wg. ścisłych instrukcji i na liniach wskazanych przez Nacz. Dow. Lotn., przyczym w pierwszym rzędzie miała być wykorzystana organizacja P.L.L. „Lot” na placówkach zagranicznych, w państwach bałtyckich i bałkańskich.
b) warsztaty P.L.L. „Lot” miały być wykorzystane dla naprawy zarówno własnego sprzętu lotniczego, jako też sprzętu lotnictwa wojskowego.
Z chwilą wybuchu wojny P.L.L. „Lot” były całkowicie przygotowane do wykonywania powierzonych zadań i dysponowały poza całą swą organizacją za-granicą samolotami komunikacyjnymi, specjalnie dostosowanymi do transportów towarowych oraz całkowicie wyposażonym warsztatem, zaopatrzonym w surowce i części zapasowe dla własnych potrzeb na okres około półtora roku.
Niezależnie od tego P.L.L. „Lot” opracowały bardzo starannie problem racjonalnej ewakuacji całego swego majątku.
Jeśli chodzi o działalność lotnictwa komunikacyjnego w okresie od 5-17.IX.1939 r., to wykonanie jakichkolwiek zadań przewozowych samolotami komunikacyjnymi było wysoce utrudnione z powodu trudności w zorganizowaniu łączności między ośrodkiem dyspozycyjnym, który znajdował się w Nacz. Dow. Lotn., a miejscami chwilowego postoju samolotów. Zarówno w pierwszych dniach wojny, jak i w następstwie, czyniono wysiłki w kierunku utrzymania komunikacji lotniczej w zmienionych warunkach, a nawet przygotowywano się do uruchomienia linii, mogących posiadać zasadnicze znaczenie dla celów wojennych. W związku z tym rozpatrywano możliwość utrzymania komunikacji na liniach północnych i południowych, z tym, że lądowania w Polsce miały się odbywać na przygodnych lotniskach. Zbombardowanie jednak w pierwszych dniach lotnisk głównych i stałe wykrywanie przez samoloty npla lotnisk pomocniczych polowych uniemożliwiły wykonanie wojennych zadań komunikacyjnych P.L.L. „Lot”.
Drugie zadanie wojenne, a mianowicie uruchomienie warsztatów, również nie mogło dojść do skutku. Pierwotnie projektowano uruchomienie warsztatów w Stanisławowie. W dniu 5 IX.1939 r. wydano rozkaz ewakuowania z Warszawy i uruchomienia warsztatów w Pińsku, skąd po przybyciu transportów ewakuowano je z polecenia Naczel. Dow. wskutek działań wojennych do Kołomyi, w której rejonie miały rozpocząć pracę”.
Warto też dodać, że cytowany wyżej fragment poprzedza ostateczna konkluzja autora (Jungrava) wynikająca z jego rozważań na temat zaangażowania lotnictwa pomocniczego do działań wojennych sformułowana w zdaniu: „Ostatecznie więc koncepcja użycia przedstawiała się następująco”. Tu autor wymienił pięć grup lotniczych o różnym rodzaju i przeznaczeniu: lotnictwo bombowe, myśliwskie, obserwacyjne, łącznikowe i komunikacyjne – gdzie umieścił, jak to określił „organizację P.L.L. „Lot”. Tak więc według wypowiedzi pułkownika P.L.L. „Lot” miał wypełniać w czasie wojny dwa zadania: służyć transportem i komunikacją oraz służyć swoimi warsztatami do napraw sprzętu lotniczego. Niestety, nie mogły być one realizowane ze względu na szybkie tempo działań wojennych i duże zniszczenia materialne już w pierwszych dniach wojny. Nie pomogły również w ich wypełnianiu kolejne przenosiny do Stanisławowa, Pińska i dalej do Kołomyi.

W sierpniu 1939 roku P.L.L. „Lot” dysponowały 26 samolotami komunikacyjnymi. Zaraz po wybuchu wojny samoloty przebazowano do Rumunii, gdzie 16 maszyn zostało internowanych. Lotnisko Okęcie, wraz z całą zabudową, hangarami, dworcem pasażerskim zostało zbombardowane i całkowicie zniszczone(( http://www.lot.com/pl/historia )).

Zdzisław Suwiński

Bibliografia
Źródła archiwalne:
– Polish Institute and Sikorski Museum, syg. LOT.A.I.29/Ib, s. 1-11;
Józef Hendricks, mjr. pil. w st. sp., Moje spostrzeżenia, uwagi i fakty dotyczące przygotowań i działań wojennych.
– Polish Institute and Sikorski Museum, syg. LOT.A.I.29/Ib, s.1-32;
Józef Jungrav, ppłk. obs., Charakterystyka lotnictwa w chwili wybuchu wojny.

Opracowania i źródła internetowe:
– Bartel R. i inni, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Warszawa 1978.
– Ganowicz J. i inni, 60 lat Wojsk Radiotechnicznych – Zarys historii, Warszawa 2011, ISBN 978-83-930536-7-4
– Lotnicy – Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari, tom 1. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Wyd. A. Marszałek, 2005. ISBN 8374412437.
– Niestrawski M., 4 wielkopolska eskadra lotnicza bojowa (15. eskadra myśliwska), http://www.infolotnicze.pl/2012/05/04/4-wielkopolska-eskadra-lotnicza-bojowa-15-eskadra-myśliwska/
– Wawrzyniak J., Józef Hendricks; http://niebieskaeskadra.pl/?control=8&id=4593
– http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Jungrav
– http://www.lot.com/pl/historia