Następnym spornym problemem, który dzieli środowisko polskiej nauki jest lokalizacja, tudzież przynależność kontrowersyjnych terytoriów. Niektórzy widzą, że ziemie te mogły być nawet pod panowaniem plemienia Chorwatów((J. Tyszkiewicz powołał się na dawniejsze postulaty lingwistów polskich i radzieckich. (J. Tyszkiewicz, Geografia historyczna Polski w średniowieczu, Zbiór studiów, Warszawa 2003, s. 35.)). Przegląd badań w tej materii, uwidacznia skalę problemu, gdyż tak naprawdę nie wiemy, z kim walczył władca ruski. Mógł wojować z Czechami((P. Ryba, Polska w czasach panowania dynastii Piastów, szczegółowo, dokładnie, konkretnie, Gdynia 2010, s. 15; G. Labuda, Studia…t. 2, s. 209; H. Łowmiański, Problematyka historyczna Grodów Czerwieńskich w związku z planem zespołowych badań polsko-radzieckich, [w:] „Kwartalnik Historyczny”, 60 (1953), s. 78-80; F. Persowski, Studia nad pograniczem polsko-ruskim w X-XI wieku, Wrocław 1962, s. 47.)), bądź Polską((S. Kętrzyński, Polska…, s. 211-212, 218; H. Dominiczak, Geograficzno-demograficzne podstawy kształtowania granicy wschodniej plemion polskich, [w:] Społeczeństwo, armia i polityka w dziejach Polski i Europy, Studia z dziejów politycznych i wojskowych dedykowane Profesorowi Benonowi Miśkiewiczowi z okazji jubileuszu siedemdziesięciolecia urodzin, red. A. Czubiński i in., Poznań 2002, s. 146.)). Wydaje się nie widać końca ożywionej dyskusji nad tym zagadnieniem. Jeszcze jednym niezbyt jasnym faktem, nad którym warto się pochylić jest analiza filologiczna tekstu Nestora. Latopisarz podaje, że zdobyto w owej wyprawie Przemyśl, przy czym znaczna część uczonych, która bardzo wszechstronnie prowadziła badania, doszła do wniosku, iż trzeba dokonać emandacji Przemyśla na Peremyl leżącego nieopodal Czerwienia((S. M. Kuczyński, O…, [w:] Sprawozdania…, s. 119; H. Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 91.)). Podane wyżej tezy S. M. Kuczyńskiego, czy H. Paszkiewicza nie są przesądzające, bowiem można, idąc tropem H. Łowmiańskiego, przyjąć, iż Przemyśl z X wieku warto identyfikować z Przemyślem znanym w wiekach późniejszych, przy czym podług rekonstrukcji poznańskiego uczonego, Przemyśl nie został opanowany w 981 r., lecz później((H. Łowmiański, Początki…, s. 566.)).
Spośród pojawiających się niekiedy w nauce hipotez Czerwień Nestorowy winniśmy jednak utożsamić z Czerwieniem nad Huczwą((S. Kętrzyński, Polska…, s. 211-212.)). Nie wiemy atoli też, co miał na uwadze kronikarz staroruski pod terminem i inne grody. Jan Natanson-Leski występuje z tezą, iż mogło mu chodzić o Bełz((J. Natanson-Leski, Rozwój terytorialny Polski od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569-1572, Warszawa 1964, s. 23.0)).
Kończąc rozpatrywanie stosunków polsko-ruskich powinniśmy jeszcze zwrócić uwagę na charakter wyprawy Włodzimierza Wielkiego. Stanowcza większość opinii wyrażanych na ten temat oscyluje wokół wyobrażenia, że doszło w omawianym czasie do wojny. Przyjmując wcześniej znaczne korekty w tekście uczynione przez S. M. Kuczyńskiego, można by widzieć w tych walkach dywersję Włodzimierza dokonaną na Bolesławie Chrobrym przez króla Henryka II bawarskiego((S. M. Kuczyński, O…, [w:] Idem, Studia…, s. 118.)). Wspomniany uczony w innym miejscu, nie wyklucza również tezy, że była to wyprawa łupieżcza((Idem, Stosunki polsko-ruskie do schyłku wieku XII, [w:] „Slavia Orientalis”, 7 (1958), s. 243.)). Zbliżone stanowisko zawdzięczamy też S. Kętrzyńskiemu, który genezę poczynań Włodzimierza wypatruje w tym, że zawiązując w początkach swych rządów układ z Bizancjum, zobowiązał się nie dopuścić Waregów, którym zawdzięczał tron, do wyprawy na Konstantynopol. Żeby jednak zaspokoić tych Waregów, zapewnić im łupy, poprowadził ich na ziemie Mieszkowe(( S. Kętrzyński, Polska…, s. 216.)).
Stefan M. Kuczyński w swych dywagacjach dopuścił nawet możliwość, że kontakty polsko-ruskie nie odcisnęły się piętnem wojny, ale wręcz przeciwnie – Włodzimierz miał złożyć Piastom sąsiedzką wizytę((S. M. Kuczyński, O…Idem, Studia…, s. 121.)), w wyniku której, jak chce m.in. J. Tyszkiewicz, dokonano podziału Wołynia((J. Tyszkiewicz, Geografia…, s. 36.)).
Z powyższych zasygnalizowanych badań historiograficznych po 1945 roku, zauważyć można bezmiar przeciwstawnych racji – nie widać końca polemik w próbie określenia chociażby powierzchownego rysu stosunków polańsko-ruskich. Niemniej jednak, dostrzec można, iż w przeciągu ponad półwiecza, polska nauka położyła znaczące podwaliny ku zapoznaniu się z kilkoma aspektami wyłuszczonymi w powyższej analizie historiograficznej.
Mariusz Samp
Bibliografia:
Źródła:
– Kroniki staroruskie, przeł., F. Sielicki, Warszawa 1987.
Opracowania:
– Arnold S., Geografia historyczna Polski, Warszawa 1951.
– Barański M., Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2006.
– Czupkiewicz I., Polanie Zachodni i ich państwo, Wrocław 1988.
– Dominiczak H., Geograficzno-demograficzne podstawy kształtowania granicy wschodniej plemion polskich, [w:] Społeczeństwo, armia i polityka w dziejach Polski i Europy, Studia z dziejów politycznych i wojskowych dedykowane Profesorowi Benonowi Miśkiewiczowi z okazji jubileuszu siedemdziesięciolecia urodzin, red. A. Czubiński i in., Poznań 2002.
– Grabski A. F., Polska w opiniach obcych X-XIII w., Warszawa 1964.
– Grabski A. F., Studia nad stosunkami polsko-ruskimi w początkach XI wieku, [w:] „Slavia Orientalis”, 6 (1957).
– Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, t. 1, oprac. J. Wyrozumski, Kraków 1995.
– Grünberg K., Sprengel B., Trudne sąsiedztwo, Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku, Warszawa 2005.
– Kętrzyński S., Polska X- XI wieku, Warszawa 1961.
– Kłoczowski J., Młodsza Europa, Europa środkowo-wschodnia w kręgu cywilizacji chrześcijańskiej średniowiecza, Warszawa 1998.
– Kuczyński S. M., O wyprawie Włodzimierza I ku Lachom w związku z początkami państwa polskiego, [w:] „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, 4 (1949).
– Kuczyński S. M., O wyprawie Włodzimierza I ku Lachom na podstawie wzmianki z 981 r. w opowieści lat doczesnych, [w:] Idem, Studia z dziejów Europy wschodniej X-XVII w., Warszawa 1965.
– Kuczyński S. M., Stosunki polsko-ruskie do schyłku wieku XII, [w:] „Slavia Orientalis”, 7 (1958).
– Labuda G., Pierwsze państwo polskie, [w:] „Dzieje Narodu i Państwa Polskiego”, red. F. Kiryk, Kraków 1989.
– Labuda G., Pierwsze państwo polskie, Poznań 2012 (wydanie pośmiertne).
– Labuda G., Studia nad początkami państwa polskiego, t.1 Poznań 1987, t. 1-2, Poznań 1946.
– Łowmiański H., Problematyka historyczna Grodów Czerwieńskich w związku z planem zespołowych badań polsko-radzieckich, [w:] „Kwartalnik Historyczny”, 60 (1953).
– Łowmiański H., Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Poznań 1986.
– Natanson-Leski J., Rozwój terytorialny Polski od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569-1572, Warszawa 1964.
– Paszkiewicz H., Początki Rusi, Kraków 1996.
– Persowski F., Studia nad pograniczem polsko-ruskim w X-XI wieku, Wrocław 1962.
– Prus E., Hulajpole. Burzliwe dzieje kresów ukrainnych (od słowiańskiego świtu do Cudu nad Wisłą), Wrocław 2003.
– Serczyk W. A., Historia Ukrainy, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001.
– Strzelczyk J., Mieszko Pierwszy, Poznań 1999.
– Tyszkiewicz J., Geografia historyczna Polski w średniowieczu, Zbiór studiów, Warszawa 2003.