| Streszczenie | Summary |
| Artykuł pokazuje stan polskiej historiografii po 1945 roku nad stosunkami polsko-ruskimi w czasach Mieszka I. Ze względu na szczupłość źródeł ograniczyliśmy się do wydarzeń z roku 981. Tekst omawia przede wszystkim polityczne i wojskowe aspekty wyprawy Włodzimierza ruskiego na „Lachy”. | The article shows the state of the knowledge of polish historiography after 1945 year, which is dedicated to the polish-russian relations in the reign of Mieszko I. In connection with poor historical sources material we had to limit to are the events from 981 year. This text describes all political and militar aspects of russian expedition to „Lachy”. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| 981 rok, polsko-ruskie relacje w X stuleciu | 981 year, polish-russian relations in X century |
Kontakty państwa piastowskiego z Rurykowiczami w dobie rządów naszego władcy, były bardzo skromne. Historycy badający stosunki między Rusią a Polską w czasach Mieszka I mają do dyspozycji wyłącznie tekst latopisu ruskiego dotyczący sławetnego roku 981 i na tej tajemniczej wzmiance za wszelką cenę chcą dojść do pewnych konstatacji, mimo tego, że baza źródłowa stwarza ogromne problemy pod względem egzegezy historycznej.
Średniowiecznicy de facto rozporządzają, do określenia stosunków polsko-ruskich, nader krótkim ustępem z kroniki Nestora(( Kroniki staroruskie, przekł. F. Sielicki, Warszawa 1987, s. 57. W kronice czytamy: Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich, Przemyśl, Czerwień i inne grody, które są i do dziś dnia pod Rusią.)), wokół którego tworzą rozmaitego rodzaju hipotezy, które wykluczają się nawzajem((Polska historiografia nie jest w stanie wytyczyć kontaktów Mieszka I, względnie jego poprzednika (którym najprawdopodobniej był jego ojciec: Ziemomysł), z Rurykowiczami przed rokiem 981. Brak odezwy jakichkolwiek źródeł odnoszących się do tegoż wątku, dlatego historycy są zdani na domysły, jak chociażby w przypadku poselstwa Adalberta z lat 959-961 wynikłego z dążeń króla Ottona I saskiego do nawiązania stosunków dyplomatycznych z Rurykowiczami. W związku z powyższym S. Kętrzyński, przypuszczał, iż fakt ten musiał wywołać pewne poruszenie, pewien niepokój w Polsce. (S. Kętrzyński, Polska…, s. 213-214.))). Wokół licznych wątpliwości skierowanych ku zapisce Powiestii wremiennych lat, niektórzy z wytrawnych znawców, tejże skądinąd złożonej problematyki, analizują tekst((Na potwierdzenie tego zob. np. sugestie G. Labudy: Nie ulega bowiem wątpliwości, iż słowa końcowe przekazu („które…są i po dziś dzień pod Rusią”), nie mogły powstać w tym samym czasie, co słowa poprzedzające. (G. Labuda, Studia nad początkami państwa polskiego, t. 2, Poznań 1946, s. 172.) Podobnie ibidem: Ci badacze, którzy uważają, że Czesi panowali nad Grodami, dokonują w latopisie pewnych korekt, aby tym samym sposobem doprowadzić jej treść do stanu zgodności z ówczesną sytuacją polityczną i etniczną.)), co budzi czasem liczne zastrzeżenia. Historycy nie wyjaśnili dotąd w przekonywujący sposób genezy konfliktu, natomiast godny odnotowania jest sąd A. F. Grabskiego, który w swej rozprawie jasno dowodzi, że Grody Czerwieńskie zajmowały ważną rolę dla Polski, jak i Rusi(( A. F. Grabski, Studia nad stosunkami polsko-ruskimi w początkach XI wieku, [w:] „Slavia Orientalis”, 6 (1957), s. 175-176.)).
Wokół zagadnień nabrzmiałych wokół tekstu latopisu są toczone rozmaite spory, co jest choćby nawet nie pomijane w pracach stricte syntetycznych((Np. K. Grünberg, B. Sprengel, Trudne sąsiedztwo, Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku, Warszawa 2005, s. 18-19; S. Arnold, Geografia historyczna Polski, Warszawa 1951, s. 67; I. Czupkiewicz, Polanie Zachodni i ich państwo, Wrocław 1988, s. 45; G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, Poznań 2012 (wydanie pośmiertne), s. 65.)). Pierwszą poważną kwestią jest ogromny spór o nomenklaturę Lachy. Włodzimierz Wielki organizując wyprawę w początkach lat 80. X wieku, miał zabrać Lachom tereny tzw. Grodów Czerwieńskich. Literatura dotycząca tego zagadnienia jest dosyć liczna. Gerard Labuda proponuje zastąpić nazwę Lachy na Czechy(( G. Labuda, Studia…, t. 2…, s. 223-224.)), aczkolwiek nie brak zwolenników, określmy ich jako tradycjonalistów, którzy wydatnie stoją na stanowisku, że chodzi w tym przypadku o surogat nazwy Polska(( Np. S. Kętrzyński, Polska…, s. 211-218.)). Jednakowoż bardzo dużą rzeszę zwolenników ma pogląd S. M. Kuczyńskiego: pod słowem Lachy w zapisce Opowieści lat doczesnych należy rozumieć plemię (czy plemiona) polskie osiadłe nad Bugiem, które – bez względu na to, czy było bliższe południowym Wiślanom, czy północnym Mazowszanom – ok. 981 r. uznało nad sobą w większej czy mniejszej mierze władzę Polańskich Piastów”((S. M. Kuczyński, O wyprawie Włodzimierza I ku Lachom na podstawie wzmianki z 981 r. w opowieści lat doczesnych, [w:]: Idem, Studia z dziejów Europy wschodniej X-XVII w., Warszawa 1965, s. 118.)). Tym plemieniem, względnie plemionami mogli być Lędzianie, nad którymi panowali wówczas Czesi(( G. Labuda, Mieszko…, s. 160; W. A. Serczyk, Historia Ukrainy, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001, s. 23.)).
Wielką trudność przysparza również dookreślenie momentu wyprawy władcy ruskiego. Jedną grupę uczonych cechuje ta prawidłowość, że nie odstają od tekstu i za nim datują to wydarzenie na rok 981((Przykładowo: H. Łowmiański, Początki…, s. 566; E. Prus, Hulajpole, Burzliwe dzieje kresów ukrainnych (od słowiańskiego świtu do Cudu nad Wisłą), Wrocław 2003, s. 35; W. A. Serczyk, Historia…, s. 23.)). S. M. Kuczyński przesuwa jednoznacznie ekspedycję ruską na lata 1010-1012, bardziej akcentując ostatnią z dat((S. M. Kuczyński, O…, s. 118.; Idem, O wyprawie Włodzimierza I ku Lachom w związku z początkami państwa polskiego, [w:] „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, 4 (1949), s. 116.)), gdyż podług jego dezyderatów rok 981, był niejako przeciążony zwycięskimi wyprawami Włodzimierza Wielkiego – nie tylko na Grody Czerwieńskie.