| Streszczenie | Summary |
| Artykuł przedstawia w jaki sposób wyglądała edukacja oraz podróże zagraniczne młodego magnata Bogusława Radziwiłła (1620-1669). Jednym z ważniejszych elementów wychowania magnackiego były zagraniczne peregrynacje. Miały one ułatwić magnatom przyszłą karierę polityczną w Rzeczypospolitej. Jednak odbyta przez Bogusława edukacja oraz podróże zagraniczne zasługują na dodatkową uwagę. Aż dziesięć lat, które Radziwiłł spędził poza granicami kraju, a także to, że na przebieg peregrynacji magnata nie miał wpływu żaden formalny opiekun świadczą o tym, że w porównaniu z innymi magnatami, młodzieńczy okres życia Bogusława był wyjątkowy. | This paper presents history of education and abroad travel of the young nobleman Boguslaw Radziwill (1620-1669). One of the most important elements of education for young magnate were abroad peregrinations. Abroad education was facilitation for future political career in The Polish–Lithuanian Commonwealth. Boguslaw Radziwill’s peregrinations lasted almost 10 years and therefore deserves special attention. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Bogusław Radziwiłł, Rzeczpospolita Obojga Narodów | Boguslaw Radziwill, The Polish-Lithuanian Commonwealth |
Edukacja Bogusława oraz jego wojaże zagraniczne miały zupełnie inny charakter od szkolnych lat innych Radziwiłłów z linii na Birżach i Dubinkach. Chociażby w przebieg wykształcenia Janusza Radziwiłła, przyszłego wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego bardzo mocno był zaangażowany Krzysztof Radziwiłł, ojciec magnata. Tymczasem losy Bogusława potoczyły się zupełnie inaczej. Jego ojciec (Janusz) zmarł w tym samym roku, w którym przyszły gubernator Prus Książęcych przyszedł na świat. Bogusław został więc pozbawiony ściślejszej kontroli ze strony swojej najbliższej rodziny. Po uzyskaniu pełnoletności młody magnat mógł w znacznej mierze sam decydować o charakterze swojej edukacji oraz miejscach, które warto odwiedzić w czasie podróży zagranicznych ((M. Chachaj, Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995, s. 84, 87-88. )).
W 1628 roku Bogusław został ostatecznie oddany pod opiekę stryja, Krzysztofa, i od tego momentu rozpoczął się zasadniczy okres nauki młodego magnata ((B. Radziwiłł, Autobiografia, wyd. T. Wasilewski, Warszawa 1979, s. 121.)). Radziwiłł początkowo uczył się w szkole zborowej w Kiejdanach. Do najważniejszych zajęć Bogusława należała nauka języka polskiego, a jego głównym opiekunem naukowym został Jan Domazovius. Kolejne lata magnat spędzał w Dolatyczach i Rubieżewiczach pod opieką Pawła Demetrowicza oraz Piotra Siestrzencewicza. Od 1632 roku Radziwiłł przebywał w Kiejdanach, gdzie jego nauką kierował Jan Jurski i Fryderyk Starck, ówczesny rektor kiejdańskiej szkoły kalwińskiej ((B. Radziwiłł, dz. cyt., s. 121; M. Chachaj, dz. cyt., s. 84.)). Później Bogusław uczył się w Wilnie pod kontrolą Jerzego Hartliba, a w 1634 roku znów powrócił do Kiejdan, gdzie swoją naukę kontynuował do 1635 roku ((B. Radziwiłł, dz. cyt., s. 122.)). Według Mariana Chachaja, w ciągu tych siedmiu lat Radziwiłł nauczył się języka polskiego oraz poznał gramatykę łacińską, elementy retoryki, prawa, etyki i historii. Młody magnat zgłębiał również zasady wiary kalwińskiej ((M. Chachaj, dz. cyt., s. 84.)).
W 1636 roku Bogusław został ostatecznie uznany przez Krzysztofa za pełnoletniego ((B. Radziwiłł, dz. cyt., s. 122.)). Oznaczało to, że od tego momentu młody magnat mógł samodzielnie decydować o swojej działalności, zarówno tej politycznej jak i edukacyjno-podróżniczej ((M. Chachaj, dz. cyt., s. 84-85.)).
Już w 1637 roku Radziwiłł postanowił wybrać się w podróż zagraniczną. Jak wspominano, w przeciwieństwie do swojego brata stryjecznego Janusza, Bogusław nie był ograniczony żadnymi instrukcjami. Ewentualnie można wspomnieć o testamencie ojca przyszłego koniuszego litewskiego, w którym znajdują się informacje, iż młody Radziwiłł miał się kształcić tylko w placówkach ewangelickich, a peregrynacje do krajów katolickich mógł odbyć tylko wtedy, gdy zostałby dobrze ugruntowany w wierze kalwińskiej ((Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI-XVIII wieku, oprac. U. Augustyniak, Warszawa 1992, s. 172-174. )).
Ostatecznie w połowie października 1637 roku Bogusław opuścił Gdańsk i pod koniec grudnia dotarł do Groningen ((B. Radziwiłł, dz. cyt., s. 122; Dwa pamiętniki z XVII wieku Jana Cedrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyńskiego, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Kraków 1954, s. 4. )). W podróży tej towarzyszyli Radziwiłłowi między innymi: Jan Cedrowski, Felkersamb, Gnoiński, Górski, Hoverbeck, Samuel Stabrowski, a na czele tego orszaku stali Marcin Oborski (marszałek dworu) oraz Samuel Puciata (ochmistrz) ((M. Chachaj, dz. cyt., s. 85. )).
W Groningen znajdowała się akademia kalwińska, w której Bogusław pobierał nauki do kwietnia 1638 roku. Radziwiłł uczęszczał wówczas między innymi na wykłady profesora Henryka Altinga ((B. Radziwiłł, dz. cyt., s. 122; M. Chachaj, dz. cyt., s. 85. )). Co ciekawe, mniej więcej w tym czasie wstąpił na służbę do młodego magnata znany malarz i rytownik, Lucas Vorsterman ((T. Wasilewski, Zarys dziejów Bogusława Radziwiłła, [w:] B. Radziwiłł, dz. cyt., s. 22.)). Potwierdza to tylko, że okres magnackich peregrynacji miał zasadnicze znaczenie jeżeli chodzi o nawiązywanie kontaktów z ludźmi kultury oraz kształtowanie gustów artystycznych wśród najbogatszej warstwy społecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.