| Streszczenie | Summary |
| Historia kultury w dwudziestoleciu międzywojennym była młodą subdyscypliną naukową. Na polu uniwersyteckim uprawiali ją tacy czołowi historycy jak Jan Ptaśnik, Stanisław Kot, Henryk Barycz, Kazimierz Hartleb, Stanisław Łempicki. W swoich badaniach naukowych podejmowali różne kwestie wchodzące w zakres historii kultury m.in. podróże. W XVI i XVII w. bogaci magnaci wysyłali swoich synów w podróże do państw Europy Zachodniej głównie Włoch i Paryża, aby zdobyli na tamtejszych uczelniach wykształcenie, oraz zaznajomili się z panującymi tam zwyczajami. W podróże zagraniczne udawali się również pątnicy np. do Ziemi Świętej i duchowieństwo. Podróżnicy zapoznawali się z nowymi obyczajami a także oglądali zabytki i pozostałości architektoniczne minionych epok. Swoje spostrzeżenia zapisywali w prowadzonych przez siebie dziennikach, które posłużyły jako źródła historyczne dla polskich historyków kultury międzywojnia. | History of culture in the interwar two decades was a young scientific subdiscipline. In the sphere of the university it was exercised by such prominent historians as: Jan Ptaśnik, Stanisław Kot, Henryk Barycz, Kazimierz Hartleb, Stanisław Łempicki. In their scientific research they took up various questions included in the history of culture, among others, travels. In the 16th and the 17th centuries rich magnates sent their sons to travel in Western European countries, mainly Italy and Paris, to obtain education at the universities there as well as get acquainted with the customs. Foreign travels were also undertakern by pilgrims, eg. to the Holy Land, as well as by the clergy. The travellers got to know new customs as well as examined monuments and architectural remnants of the past epochs. They noted down their observations in the diaries which served as historical sources for the Polish historians of the interwar period culture. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Historia kultury, Podróże magnackie, XVI i XVII wiek | History of culture, Magnates travel, 16th and 17th centuries |
Jedną z uprawianych w dwudziestoleciu międzywojennym przez polskich historyków subdyscyplin nauki historycznej była historia kultury. W stosunku do innych dyscyplin historycznych np. historii politycznej, była ona wówczas bardzo młoda i nie miała tak odległej tradycji ((J. Maternicki, Historia jako dialog. Studia i szkice historiograficzne, Rzeszów 1996, s. 278; J. Kolbuszewska, Historia kultury jako samodzielna dziedzina badawcza a lwowskie prace Jana Ptaśnika, w: Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa XIX i XX wieku, t. 3, red. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2005, s. 430.)). Historia kultury zawiera w sobie dwa pojęcia: historia i kultura. O pierwszym możemy najprościej powiedzieć, że jest to opowiadanie o czymś, w tym przypadku o kulturze. Natomiast opisów pojęcia kultura jest bardzo wiele. Idąc za Jerzym Maternickim można napisać, że: jest to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzonego, utrwalanego i wzbogaconego w ciągu jej dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie ((J. Mazur, Historia kultury, w: Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów, red. J. Maternicki, Warszawa 2004, s. 98 – 99.)). Na podstawie przedstawionej współczesnej definicji w ujęciu socjologicznym możemy zauważyć, że kultura dotyczy wyłącznie działalności człowieka, albo określonych społeczeństw, które to pozostawiają po sobie pewne wytwory materialne lub niematerialne ((J. Żarnowski, Badania nad dziejami kultury polskiej po 1918 roku, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXXI, 1987, nr 9, s. 71 – 72; S. Bednarek, Pojmowanie kultury i jej historii we współczesnych syntezach dziejów kultury polskiej, Wrocław 1995, s. 8 – 9; K. Dobrowolski, Nauki humanistyczne a potrzeby życiowe narodu. Uwagi zasadnicze, „Nauka Polska”, 1939, t. 24, s. 27.)). Konkludując historia kultury jest to subdyscyplina zajmująca się człowiekiem jako jednostką i społeczeństwem, badająca i opisująca ich mentalność, wierzenia, sposób bycia, myślenia a także zachodzące interakcje międzyludzkie ((H. Jędruszczak, Kultura jako przedmiot badań historycznych, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXIII, 1979, nr 11, s. 1 – 2.)). Dlatego też historia kultury jest bardzo szerokim zagadnieniem. Wszyscy historycy, którzy zajmowali się prowadzeniem badań w jej zakresie musieli korzystać z pomocy innych dyscyplin naukowych m. in. takich jak: historie sztuki, filozofii, socjologii, teologii, czy też archeologia i ekonomia (( Por.: J. Mazur, Op. cit., s. 98 – 99; J. Maternicki, Polskie środowisko historyczne w latach 1918 – 1939. Założenia metodologiczne badań, ich organizacja i dotychczasowe wyniki, „Kwartalnik Historyczny”, R. XXX, 1986, nr 1, s. 168; Tenże, Szkolna edukacja historyczna, w: J. Maternicki, Cz. Majorek, A. Suchoński, Dydaktyka historii, Warszawa 1993, s. 181)).
Przed drugą wojną światową w polskiej nauce historycznej dominowały dzieje polityczne. Jednakże historia kultury cieszyła się również dużym zainteresowaniem ((J. Maternicki, E. Cesarz, Zainteresowania twórcze historyków warszawskich w okresie II Rzeczypospolitej, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXXV, 1991, nr 1, s. 87.)). Wykwalifikowani historycy kultury podejmowali próby jej popularyzacji ((K. Tymieniecki, Zarys dziejów historii historiografii polskiej, Warszawa 1948, s. 124 – 125.)). Doskonałym gruntem dającym możliwość i warunki do takich działań były w latach 1918-1939 Uniwersytety, Wolna Wszechnica Polska ((Uczelnia ta skupiała nauczycieli akademickich o poglądach lewicowych. Jej skład tworzyli: profesorowie honorowi, zwyczajni, nadzwyczajni, tytularni, docenci, zastępcy profesorów – zaliczani do nauczycieli nieakademickich. W poczet szkół akademickich WWP zaliczono w 1933 r.; Zob.: H. Wójcik – Łagan, Nauczyciele historii szkół średnich i powszechnych w latach 1918 – 1939. Kształcenie, dokształcanie, doskonalenie, Kielce 1999, s. 134 – 137; Wolna Wszechnica Polska w Warszawie. Skład osobowy i spis wykładów wraz z rozkładem godzin na r. a. 1938/1939, Warszawa 1938, s. 43 – 44.)), czasopisma historyczne np. „Kwartalnik Historyczny” i Powszechne Zjazdy Historyków Polskich. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie naszego kraju funkcjonowało sześć uniwersytetów, które były rozmieszczone w różnych jego regionach. Były to Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Warszawski ((Uniwersytet Warszawski otwarto w listopadzie 1816 r. Po upadku powstania listopadowego w wyniku represji został zamknięty. Po ponownym jego otwarciu w 1915 r., przez kolejne dwa lata funkcjonował na podstawie prawa niemieckiego. Zgodnie ze statutem uczelni powołano Wydział Filozoficzny w ramach którego utworzono studium historyczne. W pierwszym roku funkcjonowania UW w gronie wykładowców historii byli: M. Handelsman, Michał Kreczmar, Kazimierz Tymieniecki, Kazimierz Konarski; Zob.: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego, t. 2: 1915 – 1939, red. A. Garlicki, Warszawa 1981, s. 13 – 34; J. Maternicki, Obraz statystyczny warszawskiego środowiska historycznego 1918 – 1939. Cz. I, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXXIV, 1990, nr 7, s. 44 – 45; Tenże, Infrastruktura warszawskiego środowiska historycznego 1918 – 1939, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXXIV, 1990, nr 5 – 6, s. 20; Tenże, Warszawskie środowisko historyczne w okresie II Rzeczypospolitej, Rzeszów 1999, s. 38; A. F. Grabski, Orientacje polskiej myśli historycznej, Warszawa 1972, s. 353.)), Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie ((Uniwersytet Lwowski, a od 1918 r. Uniwersytet Jana Kazimierza ufundowany został przez Króla Polski Jana Kazimierza w 1661 r. z inicjatywy zakonu jezuitów. Wydany przez monarchę akt fundacyjny podniósł kolegium jezuickie założone w 1606 r. we Lwowie do szkoły akademickiej z tytułem Uniwersytetu. Uczelnia pełnoprawnie zaczęła dopiero funkcjonować w 1758 r. po ponownym potwierdzenie fundacji z 1661 r. przez króla Augusta III. Po I wojnie światowej mam UJK został jedną z renomowanych uczelni II RP, posiadającą bogatą tradycję naukową i historyczną; Zob.: Z. Skubała – Tokarska, Z. Tokarski, Uniwersytety w Polsce. Rys historyczny, Warszawa 1972, s. 73 – 173.)), Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie ((Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie posiada bardzo bogatą historię. Zgodę zezwalającą na otwarcie Akademii Wileńskiej wydał dnia 7 lipca 1578 r. król Stefan Batory. Zatwierdził ją 29 października 1579 r. papież Grzegorz XIII wydaną prze siebie bullą. Po upadku powstania Listopadowego 1 maja 1832 r. car Mikołaj I wydał ukaz nakazujący likwidację uczelni na rzecz Uniwersytetu Świętego Włodzimierza w Kijowie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 28 sierpnia 1919 r. Naczelny Wódz Józef Piłsudski powołał Uniwersytet Stefana Batorego. Na pierwszego rektora nominowano profesora Michała Siedleckiego z Krakowa. 12 października zainaugurowano r. a. 1919/1920; Zob.: S. Bednarski, Geneza Akademii Wileńskiej, w: Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. 1: Z dziejów dawnego uniwersytetu, Wilno 1929, s. 21; L. Janowski, Historiografia Uniwersytetu Wileńskiego, cz. 1, Wilno 1921, s. 8; J. Kozłowska – Studnicka, Likwidacja Uniwersytetu Wileńskiego w świetle korespondencji urzędowej, w: Księga Pamiątkowa ku uczczeniu …, t. 1, s. 405; S. Stomma, Wskrzeszenie Uniwersytetu w Wilnie w 1919 roku, w: Z dziejów Almae Matri Vilnensis. Księga pamiątkowa ku czci 400 – lecia założenia i 75- lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, red. L. Piechnik, K. Puchowski, Kraków 1996, s. 52; M. Siedlecki, Wspomnienia z pierwszych dwu lat organizacji Uniwersytetu Wileńskiego, Wilno 1933, s. 12; A. Wrzosek, Wskrzeszenie Uniwersytetu Wileńskiego w roku 1919, w: Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. 2: Dziesięciolecie 1919 – 1929, Wilno 1929, s. 26.)), Uniwersytet Poznański ((W 1919 roku utworzono w Poznaniu uczelnię o nazwie Wszechnica Piastowska. Rok później nazwę zmieniono na Uniwersytet Poznański. Adam Mickiewicz został patronem poznańskiej wyższej uczelni w roku 1955. Zob.: A. Czubiński, Dzieje Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1918 – 1939, w: Dzieje Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1919 – 1969, red. Z. Grot, Poznań 1972, s. 67 – 93; A. Wrzosek, Zarys rozwoju Uniwersytetu Poznańskiego za rektoratu Heljodora Święcickiego. (1919 – 1923), w: Uniwersytet Poznański w pierwszych latach swego istnienia (1919, 1919 – 1920, 1920 – 1921, 1921 – 1922, 1922 – 23) za rektoratu Heliodora Święcickiego. Księga Pamiątkowa, red. A. Wrzosek, Poznań 1924, s. 87.)), od 1928 r. Katolicki Uniwersytet Lubelski ((Od 9 grudnia 1918 r. mamy Uniwersytet Lubelski. Natomiast w 1928 r. ze względu na katolicki charakter uczelni zmieniono nazwę na Katolicki Uniwersytet Lubelski. Uczelnia ta pełne prawa akademickie uzyskała dopiero w 1938 r. Na ich podstawie na KUL–u można było nadawać stopnie: magistra, doktora oraz habilitacji w każdym wydziale; Zob.: G. Karolewicz, Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925 – 1939, w: Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925 – 1939 we wspomnieniach swoich pracowników i studentów, red. G. Karolewicz, Lublin 1989, s. 35 – 36; H. Wójcik – Łagan, Op. cit., s. 152.)). Uczelnie różniły się miedzy sobą pod względem renomy. W jednych ośrodkach akademickich takich jak Uniwersytet Jagielloński czy Jana Kazimierza kładziono większy nacisk na popularyzację historii kultury w innych mniej. Pracujący na uniwersytetach historycy prowadzili z zakresu historii kultury wykłady, ćwiczenia i seminaria oparte na ich własnym dorobku naukowym.