| Streszczenie | Summary |
| Ludomił Rayski to jeden z najbardziej znanych polskich lotników okresu międzywojennego. Urodził się na terenie Austro-Węgier, lecz był obywatelem tureckim. Służył w Legionach Polskich. W 1915 roku został skierowany do Turcji, gdzie został pilotem wojskowym. Po pierwszej wojnie światowej przez Odessę i Rumunię dotarł na ziemie polskie. Walczył w składzie 10., 7. i 21. eskadry. Po wojnie działał w organach centralnych. Od 1926 roku dowodził polskim lotnictwem. W 1939 roku złożył dymisję. Na emigracji (we Francji i w Wielkiej Brytanii) oskarżano go o klęskę polskiego lotnictwa w 1939 roku. Z tych zarzutów oczyszczono go dopiero tuż przed śmiercią. | Ludomił Rayski is one of the best-known Polish pilots of the interwar period. He was born on the territory of Austria-Hungary, but was actually a citizen of Turkey. He served in the Polish Legions and in 1915 was sent to Turkey, where he became a military pilot. After World War I he arrived in Poland by way of Odessa and Romania. He fought in the war as a member of the 10th, 7th and 21st escadrilles and held a position in the central authorities in the post-war period. In 1926 he became the commanding officer of the Polish Air Force. In 1939 he submitted his resignation. The Polish authorities in exile (in France and the UK) accused him of being responsible for the defeat of the Polish Air Force in 1939. It was only shortly before his death that he was finally exonerated. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Rayski, dowódca lotnictwa, pilot, Legiony Polskie | Rayski, Air Force commander, pilot, Polish Legions |
Wojska Lotnicze w II Rzeczypospolitej zostały utworzone w końcu 1918 i przetrwały do kampanii polskiej 1939 roku, istniały więc w sumie niecałe 21 lat. Przez większość z tego czasu, bo aż przez 13 lat na czele polskiego lotnictwa stał Ludomił Rayski. Do dziś pozostaje on postacią kontrowersyjną, bardzo różnie ocenianą w historiografii. Część historyków widzi w nim winowajcę klęski polskiego lotnictwa we wrześniu 1939 roku, inni uznają Ludomiła Rayskiego za „kozła ofiarnego”, który mimo najlepszych chęci nie był w stanie uchronić kraju przed klęską.
Ludomił był synem powstańca styczniowego Teodora Rayskiego, który po klęsce zrywu narodowowyzwoleńczego zdecydował się na emigrację do Turcji. Z czasem jednak, około 1890 roku Teodor Rayski osiedlił się pod Krakowem. W galicyjskiej wsi Czasław pod Wieliczką 28 grudnia 1892 roku urodził się Ludomił Rayski. Ludomił uczęszczał do gimnazjum w Krakowie i w Krośnie. W tej ostatniej szkole w 1909 roku zdał maturę i rozpoczął roczny kurs dla abiturientów na Akademii Handlowej. Później rozpoczął on studia na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej. Studia politechniczne przerwał po wybuchu pierwszej wojny światowej, zakończył je już w wolnej Polsce ((B. Kruszyński, Kariery oficerów w II Rzeczypospolitej, Poznań 2011, s. 212; L. Rayski, Słowa prawdy o lotnictwie polskim 1918-1939, Londyn 1948, s. 14 i przypis; P. Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994, s. 273.)).
W latach 1912-1914 Ludomił Rayski był członkiem Związku Strzeleckiego (pseudonim „Turek”), w którym ukończył szkołę podoficerską. 8 sierpnia wstąpił do Legionów Polskich, walczył w składzie 1. pułku piechoty Legionów. 24 grudnia 1914 roku został ranny w bitwie pod Łowczówkiem. Rekonwalescencję przeszedł w niemieckim lazarecie ((Z. Mierzwiński, Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990, s. 238; H. Mordawski, Polskie lotnictwo wojskowe 1920-1939. Od tryumfu do tragedii, Wrocław 2011, s. 198; L. Rayski, Słowa prawdy…, s. 14 i przypis; W. Subotkin, Z kart historii polskiego lotnictwa, Szczecin 1985, s. 21.)).
W trakcie leczenia okazało się, iż Rayski ma obywatelstwo tureckie i po zakończeniu kuracji został wysłany nad Bosfor. 1 marca 1915 roku znalazł się na ziemi tureckiej, a po dwóch tygodniach był już w linii. Początkowo służył w kompanii samochodowej Dardanelskiego Rejonu Umocnionego, stosunkowo szybko poprosił jednak o przeniesienie do lotnictwa. W trakcie kampanii dardanelskiej latał w charakterze obserwatora lotniczego. W sierpniu 1916 roku awansowano go na podporucznika. Latał w rejonie Smyrny jako obserwator V. Armii, został tam ranny w wyniku ataku brytyjskiego myśliwca. W lipcu następnego roku ukończył kurs pilotażu. W październiku 1918 roku awansowano go do stopnia porucznika ((H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 198; W. Subotkin, Z kart historii…, s. 21.)).
Na przełomie 1918 i 1919 roku Ludomił Rayski opuścił służbę turecką i skierował się do Odessy. Został tam pilotem oddziału lotniczego 4. Dywizji Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego. W czerwcu tego samego roku dywizja wraz z oddziałem lotniczym przedostała się przez Rumunię do Galicji Wschodniej ((B. Kruszyński, Kariery oficerów…, s. 212.)).
W Polsce ta jednostka została przemianowana na 10. eskadrę lotniczą. Początkowo dowodził nią Rayski, jednakże w październiku 1919 roku dotychczasowego dowódcę eskadry przeniesiono do 7. eskadry myśliwskiej. W marcu następnego roku został komendantem Wyższej Szkoły Pilotów w Ławicy, a już w kwietniu zorganizował 21. eskadrę niszczycielską i poszedł z nią na front w charakterze dowódcy. Wojnę o granice Polski zakończył jako p.o. dowódcy III. dywizjonu lotniczego. Walcząc o niepodległość Polski Ludomił Rayski został ranny po raz trzeci w swej wojskowej karierze (raniono go w lipcu 1919 roku pod Podhajcami w Galicji Wschodniej) ((H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 198-199; P. Stawecki, Słownik biograficzny…, s. 274.)).
W latach 1919-1922 Ludomił Rayski był weryfikowany na kolejne stopnie oficerskie. Ostatecznie mianowano go podpułkownikiem ze starszeństwem z 1919 roku ((B. Kruszyński, Kariery oficerów…, s. 212.)).