Wielkopolskie eskadry w wojnie polsko-ukraińskiej

W czerwcu 1919 roku, ze względu na wzrost zagrożenia na granicy zachodniej, 1. wielkopolska eskadra lotnicza polna została skierowana do Wielkopolski. 10 czerwca przejechała ona przez Poznań kierując się na Buk, gdzie zajęła lotnisko polowe i rozpoczęła współpracę z oddziałami wojsk lądowych na wielkopolskim Froncie Zachodnim ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 23; K. Sławiński, Ławica poznańskie…, s. 83-87.)). 11 czerwca w dowód uznania zasług w czasie kampanii polsko-ukraińskiej Naczelna Rada Ludowa uhonorowała 1. wielkopolską eskadrą lotniczą. Odznaki w postaci metalowych płyt przedstawiających orła z napisem „Za Obronę Kresów Wschodnich” umieszczane były na przedniej części kadłuba każdego samolotu w eskadrze ((Rozkaz Dowództwa Głównego Wojsk Polskich b. zaboru pruskiego nr 213 z 21 sierpnia 1919 r., APP, Rozkazy Dzienne Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b. Zaborze Pruskim, sygn.53/1144/0/4.)).

W miejsce 1. wielkopolskiej eskadry lotniczej polnej do Galicji trafiła 3. wielkopolska eskadra lotnicza. rtm. pil. Tadeusz Grochowalski rozpoczął organizowanie tej jednostki już 6 marca. Pojawiły się jednak problemy z personelem i sprzętem. W związku z tym jednostka osiągnęła pełną siłę bojową dopiero 1 czerwca 1919 roku. Kilka dni wcześniej Grochowalski przekazał dowodzenie nad eskadrą ppłk. wojsk technicznych Markowi Krzyczkowskiemu ((Z. Bulzacki, Lotnictwo powstania…, s. 67; tenże, Lotnictwo w powstaniu…, s. 34; K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 32; Ku czci…, s. 188.)). Eskadrę wyposażono w szturmowe Halberstadty (Cl.II i Cl.V) i wywiadowcze LVG C.V. Zaraz po osiągnięciu zdolności bojowej w skład personelu latającego wchodzili między innymi następujący piloci i obserwatorzy: por. pil. Wiktor Lang, ppor. pil. Kazimierz Ziembiński, sierż. pil. Czesław Łagoda, sierż. pil. Leon Grzywna, sierż. pil. Władysław Wrembel, sierż. pil. Władysław Bartkowiak, sierż. obs. Marian Skorzyński, sierż. obs. Kazimierz Giełda, sierż. obs. Józef Klicze, sierż. obs. Jan Kasprzak i pchor. obs. Kazimierz Szczepański ((K. Sławiński, Ławica poznańskie…, s. 68.)).

Początkowo 3. wielkopolska eskadra lotnicza prowadziła działalność bojową na wielkopolskim Froncie Południowym. Po kilku tygodniach wysłano ją jednak na wschód. 25 czerwca eskadra wyładowała się w Stryju. Tam weszła w skład II. grupy lotniczej Periniego. Z czasem jednostkę przesunięto bliżej linii frontu, na lotnisko w Brzeżanach. 3. eskadra wielkopolska skupiała się na rozpoznaniu, bombardowała także ukraińskie stacje kolejowe ((H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 137-138.)).

3. eskadra wielkopolska znalazła się na froncie w momencie, gdy właśnie wygasał ostatni ukraiński kontratak – ofensywa czortkowska. 28 czerwca Polacy przeprowadzili silny kontratak, któremu Ukraińcy nie byli w stanie się przeciwstawić. Szybkie przesuwanie się linii frontu utrudniało racjonalne wykorzystanie lotnictwa. 17 lipca 1919 roku strona polska osiągnęła linię rzeki Zbrucz wypierając wojska ukraińskie z Galicji. 1 września podpisane zostało polsko-ukraińskie zawieszenie broni ((T. Kopański, 7 eskadra myśliwska…, s. 48-51; tenże, Lotnictwo polskie…, s. 156.)).

W wojnie polsko-ukraińskiej zaangażowane były dwie wielkopolskie eskadry: 1. i 3. Biorąc pod uwagę ogólną liczbę polskich eskadr na tym froncie, a zwłaszcza ich wartość bojową, to wkładu Wielkopolski nie powinno się marginalizować. Co równie istotne Wielkopolanie zdecydowali się wysłać na wschód pierwszą utworzoną przez siebie jednostkę, a później utrzymywali w Galicji 1/3-1/2 swoich sił lotniczych. Na wschodzie szczególnie odznaczyła się 1. wielkopolska eskadra lotnicza polna, której personel służył w Galicji Wschodniej przez 3 miesiące ciężkich zmagań wojennych. Podobnej chwały nie zdołała zdobyć 3. wielkopolska eskadra lotnicza, która znajdowała się na froncie przez podobny okres czasu, jednakże wojna polsko-ukraińska już dobiegała końca.

Mariusz Niestrawski

Bibliografia

  1. Archiwalia

  • Archiwum Państwowe w Poznaniu, Rozkazy Dzienne Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b. Zaborze Pruskim, sygn.53/1144/0/4.

  • Centralne Archiwum Wojskowe, Inspektorat Wojsk Lotniczych byłego Zaboru Pruskiego, sygn. I.170.3.1.

  1. Wydawnictwa źródłowe

  • Walki o Lwów i Małopolskę Wschodnią 1918-1919, t. III, 1 marca – 30 kwietnia 1919, wybór i oprac. B. Polak, Koszalin 2001.

  1. Prasa

  • Polska Flota Napowietrzna, r. 1919.

  1. Artykuły

    • Bulzacki Z., Lotnictwo powstania wielkopolskiego, [w:] Czyn zbrojny powstania wielkopolskiego 1918-1919. Materiały Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, pod red. B. Polaka, Koszalin 1984, ss. 65-68.

    • Bulzacki Z., Lotnictwo w powstaniu wielkopolskim 1918-1919 r., [w:] Kronika miasta Poznania, r. 1969, nr 1, ss. 21-40.

    • Cybulski T., Udział lotnictwa w Kampanji polsko-ukraińskiej, [w:] Przegląd Lotniczy, cz. II, r. 1929, nr 9, ss. 716-725.

    • Kopański T., Lotnictwo polskie w kampanii polsko-ukraińskiej 1918-1919, [w:] Wojskowy Przegląd Historyczny, r. 1990, nr 1-2, ss. 139-158.

  2. Publikacje zwarte

  • Hoff K., Skrzydła niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2005.

  • Kopański T., 7. eskadra myśliwska im. T. Kościuszki 1918-1921, Warszawa 2011.

  • Ku czci poległych lotników, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933.

  • Mordawski H., Polskie lotnictwo wojskowe 1918-1920. Narodziny i walka, Wrocław 2009.

  • Olejko A., Działania lotnicze w pasie karpackim 1914-1947, Rzeszów 2005.

  • Sławiński K., Ławica poznańskie lotnisko, Warszawa 1975.

 

Zdjęcie: Por. pil. Wiktor Lang i ppor. obs. Stefan Korcz z 3. wielkopolskiej eskadry lotniczej (14. eskadry wywiadowczej) obok samolotu wywiadowczego Albatros C.III. [Polska Flota Napowietrzna, r. 1919, nr 4, s. 116.] via Autor