| Streszczenie | Summary |
| Od listopada 1918 do września 1919 roku toczyła się wojna polsko-ukraińska o Galicję Wschodnią. Strona polska wykorzystywała w tym konflikcie kilka eskadr lotniczych, w tym dwie, które powstały w Wielkopolsce. Jako pierwsza eskadra z dawnego zaboru pruskiego do Galicji trafiła 1. wielkopolska eskadra lotnicza polna. W marcu 1919 roku wielkopolskie Dowództwo Wojsk Lotniczych zadecydowało o skierowaniu jednostki dla wsparcia rodaków ze wschodu. 1. eskadra weszła w skład II. grupy lotniczej dowodzonej przez kpt. pil. Camillo Periniego. Najsłynniejszą akcją, w której eskadra wzięła udział była operacja „Jazda”. Drugą jednostką wielkopolskiego lotnictwa, która zaznaczyła swoją obecność w walce z Ukraińcami była 3. wielkopolska eskadra lotnicza. Ze względu na szybko zbliżającą się klęskę Ukraińców, 3. eskadra nie odegrała już takiej roli jak pierwsza jednostka wystawiona w Wielkopolsce. | From November 1918 to September 1919 a war was waged between Poland and Ukraine for the territory of Eastern Galicia. In this conflict the Polish side made use of several air force escadrilles, including two that were created in Wielkopolska. The first unit that was sent to Galicia from the territory of former Prussian occupation was the 1st Wielkopolska Field Escadrille. In March of 1919 the Wielkopolska Air Force Command decided to send a unit to support their countrymen from the east. The 1st Escadrille was incorporated into the 2nd Air Force Group commanded by Cpt. pil. Camillo Perini. The most famous operation, which the unit took part in, was code-named “Jazda”. The other air force unit that saw action in the fight against the Ukrainians was the 3rd Wielkopolska Escadrille. Due to the impending defeat of Ukraine the role of the 3rd Escadrille was not as crucial as that of the first unit created in Wielkopolska. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Pniewski, Perini, Lwów, wielkopolskie, Galicja Wschodnia | Pniewski, Perini, Lviv, Wielkopolska, Greater Poland, Eastern Galicia |
Koniec 1918 roku to początek kształtowania się państwa polskiego. Niemal o każdą z granic Polacy musieli walczyć orężnie. Na początku listopada rozpoczęły się polsko-ukraińskie walki o Lwów. W ciągu pierwszego miesiąca polscy mieszkańcy Lwowa byli zdani niemal wyłącznie na własne siły, dopiero w końcu miesiąca dotarły posiłki z Galicji Zachodniej. Ważną rolę w walkach po polskiej stronie odegrało lotnictwo. Początkowo w wojnie o Galicję Wschodnią uczestniczyły wyłącznie eskadry formowane we Lwowie i w Krakowie. Jednakże na początku następnego roku do walki przeciw Ukraińcom zaczęto angażować kolejne oddziały lotnicze. Na Wołyniu wojska polskie zmagające się z Naddnieprzańcami wspomagały eskadry formowane w dawnym Królestwie Kongresowym, a od maja także część sił lotniczych organizowanych we Francji. W Galicji Wschodniej natomiast, przeciw Ukraińskiej Halickiej Armii odznaczyły się w walce wielkopolskie jednostki lotnicze.
W połowie lutego 1919 roku zapoczątkowano organizację pierwszej regularnej eskadry w Wielkopolsce. 12 lutego Dowództwo Wojsk Lotniczych wydało rozkaz, a dzień później ppor. pil. Wiktor Pniewski rozpoczął pracę nad wystawieniem 1. wielkopolskiej eskadry lotniczej polnej ((Z. Bulzacki, Lotnictwo powstania wielkopolskiego, [w:] Czyn zbrojny powstania wielkopolskiego 1918-1919. Materiały Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, pod red. B. Polaka, Koszalin 1984, ss. 65-68, s. 67; tenże, Lotnictwo w powstaniu wielkopolskim 1918-1919 r., [w:] Kronika miasta Poznania, r. 1969, nr 1, ss. 21-40, s. 33; K. Hoff, Skrzydła niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2005, s. 20; K. Sławiński, Ławica poznańskie lotnisko, Warszawa 1975, s. 52.)). Jednostka osiągnęła pełną gotowość bojową w pierwszej połowie marca. Wyposażono ją zgodnie z etatem w 5 samolotów wywiadowczych, 1 myśliwski i 1 szturmowy. Dla celów transportowych i komunikacyjnych eskadrze przydzielono 4 samochody ciężarowe, 2 motocykle oraz 30 wozów i 60 koni taborowych ((Ku czci poległych lotników, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 181. Wśród historyków nie ma jednomyślności jeśli chodzi o wykorzystywane w oddziale typy samolotów. Zygmunt Bulzacki i Krzysztof Hoff napisali o samolotach wywiadowczych (klasy C) różnych typów, wśród których miałyby się znajdować: Albatrosy C.V, Albatrosy C.VII, DFW C.V oraz AEG C.IV. (por. Z. Bulzacki, Lotnictwo w powstaniu…, s. 33; K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 33.) Inaczej problem ujął Kazimierz Sławiński piszący o 7 samolotach wywiadowczych LVG C.V. (por. K. Sławiński, Ławica poznańskie…, s. 58-59.) Analizując wyposażenie eskadry z końca czerwca 1919 roku można dojść do wniosku, że Sławiński mógł mieć rację, bowiem w tym czasie w jednostce znajdowały się 4 samoloty LVG C.V, 1 Rumpler C.VII, 1 DFW C.V oraz 1 Albatros J.I (spełniający prawdopodobnie rolę samolotu szturmowego). Przewaga samolotów LVG C.V wskazuje, iż był to podstawowy typ samolotu wywiadowczego w eskadrze. Trzeba jednak zweryfikować liczbę maszyn klasy C, których było najprawdopodobniej 5, a nie 7, dwie pozostałe to myśliwiec i samolot szturmowy. (Tygodniowy raport o stanie płatowców 1. eskadry polnej z 28 czerwca 1919 r., CAW, Inspektorat Wojsk Lotniczych byłego Zaboru Pruskiego, sygn. I.170.3.1.))). W skład personelu latającego eskadry wchodzili: ppor. pil. Wiktor Pniewski, sierż. pil. Teofil Krzywik, sierż. pil. Kazimierz Burzyński, sierż. pil. Józef Jakubowski, sierż. pil. Ludwik Halagiera, sierż. pil. Franciszek Jach, sierż. pil. Józef Napierała, sierż. pil. Antoni Piechowiak, sierż. obs. Maksymilian Kowalewski, sierż. obs. Roman Święcicki, sierż. obs. Leonard Hudzicki, sierż. obs. Karwowski, sierż. obs. Antoni Grzybowski, sierż. obs. Antoni Karczewski ((K. Sławiński, Ławica poznańskie…, s. 58-59.)).
16 lutego podpisany został rozejm w Trewirze włączający Wielkopolskę do frontu państw Ententy. Ograniczyło to poważnie poczynania Niemców przeciw wojsku wielkopolskiemu. Co prawda na linii demarkacyjnej w dalszym ciągu ginęli ludzie, lecz dowódca Wielkopolskich Wojsk Lotniczych płk Gustaw Macewicz uznał, że lotnictwo bardziej niż w Wielkopolsce potrzebne jest w Galicji Wschodniej i 14 marca 1919 roku zdecydował o wysłaniu 1. wielkopolskiej eskadry lotniczej polnej na pomoc rodakom w Małopolsce. Po czterech dniach wielkopolscy piloci i obserwatorzy rozpoczęli loty bojowe operując z lotniska Hureczko pod Przemyślem. 1. eskadra wielkopolska weszła tam w skład II. grupy lotniczej dowodzonej przez kpt. pil. Camillo Periniego. Obok lotników wielkopolskich, w skład grupy Periniego wchodzili także piloci i obserwatorzy z 5. i 9. eskadr lotniczych ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 20; Ku czci…, s. 181; H. Mordawski, Polskie lotnictwo wojskowe 1918-1920. Narodziny i walka, Wrocław 2009, s. 118.)).
1. wielkopolska eskadra lotnicza polna skupiała się na rozpoznaniu wzrokowym i fotograficznym. Obserwacja była prowadzona zarówno na korzyść oddziałów wielkopolskich jak i głównodowodzącego po stronie polskiej gen. Wacława Iwaszkiewicza. W tym drugim wypadku były to zdecydowanie dalej sięgające loty. Sporadycznie eskadra prowadziła też ataki szturmowe, w czasie których pierwszą linię nieprzyjaciela ostrzeliwały samolot szturmowy i myśliwski. Maszyny wywiadowcze bombardowały w tym czasie sztaby i składy ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 20; Ku czci…, s. 181; H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 118; A. Olejko, Działania lotnicze w pasie karpackim 1914-1947, Rzeszów 2005, s. 106.)).
Lotnicy oddziału walczyli także z ukraińskimi balonami obserwacyjnymi. 9 maja por. pil. Franciszek Jach na Albatrosie D.III zniszczył nieprzyjacielski aerostat. Sam Jach został jednak zestrzelony i trafił do niewoli, z której powrócił dopiero po 2 miesiącach ((F. Jach, Na froncie i w niewoli ukraińskiej, [w:] Polska Flota Napowietrzna, r. 1919, nr 2, ss. 54-55.)).
1. wielkopolska eskadra lotnicza polna była jedną z eskadr o największej wartości bojowej spośród oddziałów lotniczych zaangażowanych w walce z Ukraińcami. Bez wątpienia była najlepiej wyposażona, a ewentualne straty były stosunkowo szybko uzupełniane dzięki dostarczaniu kolejnych maszyn z Wielkopolski. Samoloty używane w eskadrze należały do nowoczesnych typów, były wśród nich nie tylko maszyny wywiadowcze, ale także myśliwiec i samolot szturmowy. W tym czasie eskadry wystawiane w Galicji wyposażone były w stosunkowo nieliczne samoloty szkolne i kurierskie, prowizorycznie uzbrojone w jeden karabin maszynowy obserwatora. Dobrze wyszkoleni mechanicy wielkopolscy nie mieli problemów z naprawami polowymi, gdyż jednostka dysponowała sporym zapasem części zamiennych. Jeśli chodzi o pilotów, to złożona z podoficerów-weteranów frontu zachodniego jednostka wielkopolska nie ustępowała znacząco 5., 6. i 7. eskadrze, w skład których wchodzili oficerowie mający za sobą służbę w lotnictwie austro-węgierskim (w skład 9. eskadry lotniczej wchodził słabo przeszkolony personel). Problemem wielkopolskiej jednostki był brak odpowiednio przeszkolonych i doświadczonych obserwatorów ((T. Cybulski, Udział lotnictwa w Kampanji polsko-ukraińskiej, [w:] Przegląd Lotniczy, cz. II, r. 1929, nr 9, ss. 716-725, s. 718-720; T. Kopański, Lotnictwo polskie w kampanii polsko-ukraińskiej 1918-1919, [w:] Wojskowy Przegląd Historyczny, r. 1990, nr 1-2, ss. 139-158, s. 149; H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 118-120.)).
Najbardziej spektakularną akcją, w której 1. eskadra wielkopolska wzięła udział była operacja „Jazda” przeprowadzona w dniach 19-20 kwietnia. Celem operacji było uzyskanie lepszych pozycji wyjściowych przed planowaną na maj ofensywą generalną Wojska Polskiego. W akcji wzięły udział dwie polskie grupy lotnicze: II. grupa lotnicza Periniego (5. eskadra lotnicza, 9. eskadra lotnicza i 1. wielkopolska eskadra lotnicza polna) oraz III. grupa lotnicza kpt. pil. Stefana Bastyra (6. i 7. eskadry lotnicze). Na kilka dni przed początkiem operacji obie grupy, jako Zjednoczone Grupy Lotnicze oddano w zwierzchność kapitanowi Periniemu ((T. Kopański, 7. eskadra myśliwska im. T. Kościuszki 1918-1921, Warszawa 2011, s. 26; H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 119-121; A. Olejko, Działania lotnicze…, s. 104-105.)). 1. eskadra wielkopolska działała w rejonie Glinnej i Pustomyt ((Sposoby współdziałania lotnictwa z piechotą i artylerią w akcji jazda z 15 IV 1919 r., [w:] Walki o Lwów i Małopolskę Wschodnią 1918-1919, t. III, 1 marca – 30 kwietnia 1919, wybór i oprac. B. Polak, Koszalin 2001, nr 174, s. 299; Rozkaz Dzienny nr 26 Dowództwa Grupy Wielkopolskiej płk. Daniela Konarzewskiego z 17 IV 1919 r., [w:] Walki o Lwów…, nr 165, s. 285.)). Dwudniowa akcja wojsk lądowych i lotnictwa umożliwiła odrzucenie wojsk ukraińskich z linii Lubień Wielki – Bartatów – Skniłów na nową rubież obronną: Glinna – Nawaria – Nadgórzany – Sołonka – Zubrza. Strona polska uzyskała dobre podstawy wyjściowe do planowanej na maj ofensywy generalnej na froncie przeciwukraińskim. W ciągu dwóch dni Zjednoczone Grupy Lotnicze wykonały 90 lotów bojowych ((T. Kopański, Lotnictwo polskie…, s. 149; H. Mordawski, Polskie lotnictwo…, s. 121; A. Olejko, Działania lotnicze…, s. 105.)).