Rozwój Wojsk Radiotechnicznych po zakończeniu II wojny światowej stanowi istotny rozdział dziejów Wojska Polskiego. Z każdym rokiem systematycznie wzrastało znaczenie nowego rodzaju wojsk, które podlegały ciągłym zmianom organizacyjnym i technicznym.
Wojska Radiotechniczne są pasywnym rodzajem wojsk i powstały z potrzeby zabezpieczenia innych rodzajów wojsk, szczególnie lotnictwa. W 1949 r. powstała w Wojskach Lotniczych pierwsza w Wojsku Polskim jednostka radiotechniczna – Kompania Radarowa, która już wiosną 1950 r. w Modlinie zabezpieczała naprowadzanie lotnictwa myśliwskiego na cele powietrzne. W kolejnych latach powstawały następne kompanie, bataliony, pułki i brygady radiotechniczne. Stacje radiolokacyjne były i są aktualnie we wszystkich rodzajach wojsk. Wojska Radiotechniczne w sposób ciągły dostosowują się do wymagań pola walki. Obecne Wojska Radiotechniczne Sił Powietrznych wywodzą się z trzech rodzajów wojsk: Wojsk Radiotechnicznych Wojsk Lotniczych (13., 19., 25. i 26. batalionu radiotechnicznego (brt), radiolokacyjnych posteruneków (RLP) pułków lotniczych i Centrum Dowodzenia Bojowego (CDB)), Wojsk Radiotechnicznych Wojsk OPL (5. pułku radiotechnicznyego (prt), 10., 24. i 34. brt) i Wojsk Radiotechnicznych Wojsk Obrony Powietrznej Kraju (1., 2. i 3. Brygady Radiotechnicznej (BRt).
Prace nad wynalezieniem nowych sposobów wykrywania obiektów powietrznych rozpoczęto w latach trzydziestych XX w., gdy coraz większe znaczenie w działaniach bojowych zaczęły odgrywać samoloty. Rozwój lotnictwa, szczególnie bombowego, sprawił, że wojna i zagrożenie z powietrza przeniosły się z linii frontu na głębokie tyły państw prowadzących wojnę. Okazało się, że ówcześnie dostępne narzędzia ostrzegania przed nalotem miały zbyt mały zasięg i dokładność. Powstała wówczas idea wykorzystania fal radiowych (elektromagnetycznych) do budowy urządzeń umożliwiających wykrywanie samolotów. Wtedy rozpoczęto budowę pierwszych radarów (stacji radiolokacyjnych), które do dzisiaj spełniają bardzo ważną rolę w wykrywaniu i śledzeniu obiektów powietrznych, naziemnych i nawodnych. 70-lecie Wojsk Radiotechnicznych RP jest dobrą okazją do zaprezentowania tego trochę zapomnianego, ale bardzo ważnego rodzaju wojsk.
W historii Wojska Polskiego Wojska Radiotechniczne nie mają tradycji wojennych ani swojego odpowiednika w przeszłości. Ich rozwój organizacyjny i techniczny w całości przypada na lata powojenne po czasy współczesne. Historia Wojsk Radiotechnicznych w Polsce jest tematem trudnym do opisania. Radiolokacyjne stacje były i są obecnie we wszystkich Rodzajach Sił Zbrojnych, a wzajemne przenikanie się jednostek, liczne fuzje i podziały komplikują stworzenie jednolitego opracowania na ten temat. Jednym z najmniej znanych obszarów jest funkcjonowanie Wojsk Radiotechnicznych w Wojskach Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej.
1. Formowanie systemu zabezpieczenia radiotechnicznego wojsk
Na podstawie rozkazu Ministerstwa Obrony Narodowej nr 188/Org. 02.11.1948 r. w składzie Wojsk Lotniczych w Modlinie-Nowym Dworze Mazowieckim, sformowano kompanię radarową o stanie osobowym 96 wojskowych, która zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0253/Org. z 19.09.1951 r. zmieniła nazwę na 6. Kompanię Radarową. Była to pierwsza jednostka radiotechniczna w Wojsku Polskim. Powstanie kompanii radarowej dało początek Wojskom Radiotechnicznym w Wojsku Polskim.
Kompania otrzymała z ZSRR po jednym amerykańskim radarze kontroli przestrzeni powietrznej AN/TPS-3 oraz artyleryjskim SCR-527 i SCR-584. Wiosną 1950 r. kompania ta na lotnisku w Modlinie, po raz pierwszy zabezpieczała naprowadzanie lotnictwa myśliwskiego na cele powietrzne, ale przede wszystkim była ona wykorzystywana do szkolenia specjalistów radiotechników. Zarządzeniem nr 0034/Oper. z 05.03.1952 r. 6. Kompania Radarowa została przeniesiona do Warszawy (lotnisko Babice), a następnie przekazała posiadane wyposażenie tworzonej w Beniaminowie k. Warszawy Oficerskiej Szkole Radiotechnicznej Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (OPL OK)1 (JW 5863). Wzamian kompania otrzymała pojednym radzieckim radarze kontroli przestrzeni powietrznej P-3A i P-20 i w dalszym ciągu zajmowała się szkoleniem specjalistów radiotechników.
Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0277/Org. z 07.08.1953 r. 6. Kompanię Radarową rozformowano. Zgodnie z zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0277/Org. z 7 sierpnia 1953 r. zostały sformowane Węzły Radiotechniczne i podporządkowane: 5. Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego w Warszawie–Babicach, 6. DLM we Wrocławiu–Strachowicach2, 7. DLM w Krakowie-Łęgu3, 9. DLM w Malborku4, 10. DLM w Słupsku i 11. DLM5 w Świdwinie6. Ich zadaniem było zapewnienie dywizji i podległym pułkom informacji o sytuacji powietrznej w rejonie szkolenia i w rejonie działań bojowych prowadzonych przez dywizję.
W skład Węzłów Radiotechnicznych wchodziły RST (radiolokacyjne stacje)7. Dzięki nim rozpoczęto tworzenie radarowego systemu naprowadzania lotnictwa myśliwskiego, później przejętego przez Wojska OPL OK – 5., 6., 7. i 10. DLM (od 1962 r. Wojska OPK) i Lotnictwo Operacyjne8 – 9. i 11. DLM (od 1968 r. Wojska Lotnicze). 12 lipca 1951 r. Wojska OPL przemianowano na Wojska OPL Obszaru Kraju. 1 grudnia 1954 r. z połączenia Wojsk Lotniczych i Wojsk OPL OK utworzono Wojska Lotnicze i OPL Obszaru Kraju. W lipcu 1957 r. na bazie 3. Korpusu Lotnictwa Mieszanego utworzono Lotnictwo Operacyjne, a w styczniu 1968 r. po połączeniu Inspektoratu Lotnictwa i Lotnictwa Operacyjnego powstały Wojska Lotnicze z siedzibą w Poznaniu. W 1959 r. utworzono Wojska OPL OK, a w 1962 r. Wojska Obrony Powietrznej Kraju (WOPK) z siedzibą w Warszawie9.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 102/Org. z 02.04.1952 r. w Malborku powstała 11. Kompania Radiotechniczna (krt), JW 5208, którą zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0277/Org. z 07.08.1953 r. przemieszczono do Warszawy (lotnisko Okęcie). Rozwinięto w niej radiolokacyjne posterunki (RLP) Wojsk Lotniczych na lotniskach w Malborku (RLP-107), Słupsku (RLP-108) i Krakowie (RLP-109). Posterunki 11. Kompanii Radiotechnicznej Wojsk Lotniczych wyposażono w radzieckie radary kontroli przestrzeni powietrznej P-3A. Latem 1953 r. na bazie 6. i 11. Kompanii Radiotechnicznej utworzono na lotnisku Okęcie w Warszawie 1. Samodzielny Batalion Radiotechniczny10 (sbrt), jako JW 5208, który w kolejnych latach pełnił rolę jednostki szkolnej. Cechą charakterystyczną batalionu było to, że w ogóle nie posiadał on w wyposażeniu radarów. Planszecistów i operatorów radiolokacyjnych stacji szkolono w oparciu o gabinetową bazę naukową.
W listopadzie 1955 r. batalion został przekształcony w 14. Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radiotechnicznych (JW 2277)11 i 10. Kompanię Radiotechniczną12. 10. krt podlegała 14. Ośrodkowi. Miejscem stacjonowania obu jednostek wyznaczono miejscowość Przasnysz. Rozkazem MON nr 070/Org. z 02.12.1957 r. w 1958 r. Ośrodek rozwiązano i sprzęt przekazano do OSR OPL OK, a zarządzeniem nr 093/Org. z 25.09.1958 r. rozformowano 10. krt.
W latach 1952-1955 Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP na lotniskach w Warszawie, Słupsku, Pruszczu Gdańskim, Malborku, Mierzęcicach, Modlinie, Świdwinie, Poznaniu-Krzesinach, Wrocławiu-Strachowicach, Bydgoszczy, Sochaczewie, Łęczycy, Babimoście, Ornecie, Zegrzu Pomorskim, Debrznie, Goleniowie, Nowym Mieście nad Pilicą, Łasku, Balicach k. Krakowa i Mińsku Mazowieckim powstały Ruchome Dywizjony Zabezpieczenia Ślepego Lądowania (dalsza i bliższa radiolatarnia prowadząca z radionamiernikiem i systemem świetlnym oraz radiolokacyjny system ślepego lądowania RSP-5), które włączono w skład batalionów lotniczo-technicznych (blt). Dywizjony zabezpieczenia ślepego lądowania miały zapewniać bezpieczne warunki samolotom lądującym w nocy lub podczas niesprzyjających warunków atmosferycznych. Dywizjony te w 1957 r. zostały rozformowane13, a sprzęt przekazano do kompanii ziemnego zabezpieczenia lotów, które wchodziły w skład blt.
Pod koniec grudnia 1954 r. w Wojskach Lotniczych i OPL OK pracowały 32 stacje radiolokacyjne, ale już pod koniec 1955 r. w uzbrojeniu było 65 stacji radiolokacyjnych (na 202 stacje przewidziane w etacie). W tym czasie Wojska Lotnicze i OPL OK liczyły ok. 73 tys. żołnierzy, z czego prawie 10. tys. żołnierzy służyło w tworzących się Wojskach Radiotechnicznych.
2. Wojska Radiotechniczne w Lotnictwie Operacyjnym w latach 1957-1968
W 1957 r. przekształceniu uległy Wojska Lotnicze i OPL OK. Przeformowano 3. Korpus Lotnictwa Mieszanego w Lotnictwo Operacyjne z siedzibą dowództwa w Poznaniu. Powstały również trzy Korpusy Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju. Dowództwu Lotnictwa Operacyjnego podlegały m.in. dwie dywizje lotnictwa myśliwskiego (9. DLM w Malborku i 11. DLM w Świdwinie), dwie dywizje lotnictwa myśliwsko-szturmowego (8 DLMSz w Bydgoszczy i 16 DLMSz w Pile), brygada lotnictwa bombowego w Powidzu i inne samodzielne jednostki lotnicze i zabezpieczenia.
W strukturach Służby Naziemnego Dowodzenia Dowództwa Lotnictwa Operacyjnego utworzono Wydział Radiotechniczny do organizowania, wykorzystania, kierowania i szkolenia podległych pododdziałów radiotechnicznych. Pododdziały radiotechniczne w Lotnictwie Operacyjnym wykorzystywane były przede wszystkim do radiolokacyjnego zabezpieczenia działań własnych jednostek lotniczych z lotnisk bazowania tych jednostek, stosując stacje radiolokacyjne jako punktowe źródło informacji o sytuacji powietrznej.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0304/Org. z 28 grudnia 1955 r. dowódca Wojsk Lotniczych i OPL OK otrzymał zadanie sformować do 1 kwietnia 1956 r. dla 9. DLM z Malborka 13. Kompanię Radiotechniczną, której dowódcą został por. Marian Wójcik14 i 19. Kompanię Radiotechniczną dla 11. DLM ze Świdwina, której dowódcą został kpt. Kazimierz Korociński15. Obie kompanie powstały na bazie Węzłów Radiotechnicznych 5., 6., 7., 9., 10. i 11. DLM. Obie liczyły po 175 wojskowych16. 13. i 19. Kompanię Radiotechniczną sformowano w marcu 1956 r., a zadaniem ich było zabezpieczanie dywizji w informację o sytuacji powietrznej w rejonie działań bojowych lub w rejonie stacjonowania dywizji. 13. Kompanii Radiotechnicznej (krt) podlegał 603. Radiolokacyjny Posterunek (RLP) z Malborka-Królewa i 602. RLP z Drwęczna k. Ornety. 602. RLP był przeznaczony do zabezpieczenia lotów 29. plm , natomiast 603. RLP zabezpieczał loty 9. DLM i 41. plm17. 19. Kompanii Radiotechnicznej podlegał 605. RLP ze Świdwina, który zabezpieczał loty i działania bojowe 11. DLM (od 1967 r. 3. BDLM) i 40. plm oraz 604. RLP z Goleniowa, który zabezpieczał loty i działania bojowe 4. plm „Kraków” (od 1967 r. 2. plm „Kraków”). W strukturach 13. i 19. krt funkcjonowały punkty zbioru i opracowania danych (PZOD) o sytuacji powietrznej w systemie foniczno–planszetowym. Informacja ta za pomocą środków łączności radiowej lub przewodowej przekazywana była na stanowisko dowódcy dywizji lotnictwa myśliwskiego oraz do stanowiska dowódcy 2. KOPL OK w Bydgoszczy.
Posterunki radiolokacyjne (RLP) 13. i 19. krt rozwinięte były na lotniskach, z czasem umieszczono je na nasypach. Wyposażono je w dwa zestawy stacji radiolokacyjnych do określania trzech współrzędnych obiektów powietrznych oraz radiolinię do zobrazowania informacji radiolokacyjnej na stanowiskach dowodzenia pułków lotniczych. Na wyposażeniu były stacje radiolokacyjne typu NYSA, P-3A, P-8, P-10, P-20, P-25, P-30, P-35, JAWOR-BOGOTA, wysokościomierze radiolokacyjne PRW-10 i PRW-11 oraz radiolinie radiolokacyjne RL-30 i RL-30-1.
Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 096/Org. z dnia 01.12.1960 r. powstała w Bydgoszczy 20. Kompania Radiotechniczna, podporządkowana 8. DLMSz18, natomiast w Pile ‒ 21. Kompania Radiotechniczna, podporządkowana 16. DLMSz19, (później podlegała pod LO i pod 2. DLMSz). 21. KRt podlegały 606. RLP w Pile oraz 608. RLP w Mirosławcu, a od 1963 r. również 601. RLP w Bydgoszczy. 601. RLP od 1960 do 1963 r. podlegał pod 20. krt w Bydgoszczy. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 094/Org. z dnia 01.07.1963 r. 20. krt została rozformowana, a zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 012/Org. z 06.03.1971 r. została rozformowana 21. krt.
Zadania realizowane przez 20 i 21 krt DLMSz były takie same jak w 13. i 19. krt DLM za wyjątkiem zbioru i opracowania informacji o sytuacji powietrznej. Posterunki radiotechniczne 20 i 21. krt były przygotowane do doraźnego przekazywania informacji o sytuacji powietrznej w systemie foniczno–planszetowym na SD KOPL OK po uprzednim ustaleniu tego zadania. Posterunki radiotechniczne 20 i 21. krt wyposażono w jeden zestaw stacji radiolokacyjnych do określania azymutu, odległości i wysokości oraz radiolinię do przekazywania zobrazowania informacji radiolokacyjnej na stanowisku dowodzenia pułku lotniczego.
Typy sprzętu były takie same jak w pododdziałach radiotechnicznych DLM: P-8, P-10, P-20, P-25, P-30, P-35, JAWOR-BOGOTA, wysokościomierze radiolokacyjne PRW-10 i PRW-11 oraz radiolinie radiolokacyjne RL-30 i RL-30-1.
Szkolenie pododdziałów radiotechnicznych podległych Dowództwu Lotnictwa Operacyjnego nakierowane było na sprawne wykonanie manewru na kolejne pozycje rozwinięcia sprzętu zgodnie z zasadami bojowego działania lotnictwa operacyjnego, zapewnieniu właściwego zobrazowania i wydawania informacji o sytuacji powietrznej oraz wysokiej sprawności sprzętu radiolokacyjnego.
W połowie lat sześćdziesiątych XX w. wprowadzono do wykorzystania we wszystkich pododdziałach radiotechnicznych Lotnictwa Operacyjnego nowy system identyfikacji „swój-obcy” typu KREMNIJ-2. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0133/Org z 22.12.1965 r. na lotniskach w ramach pułków lotniczych powstały dywizjony dowodzenia lotami (ddl)20. W skład dywizjonu dowodzenia lotami, oprócz zespołu zabezpieczenia kierowania lotami, kompanii łączności i kompanii ubezpieczenia lotów, weszły także, od 1971 r., radiolokacyjne posterunki. Tylko w pułkach lotnictwa myśliwskiego w składzie dywizjonów dowodzenia lotami nie było RLP.
3. Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych w latach 1968-1990
W 1968 r. system organizacji i dowodzenia lotnictwem uległ kolejnemu przekształceniu. Powstało Dowództwo Wojsk Lotniczych w Poznaniu, któremu podlegały zreorganizowane związki taktyczne Lotnictwa Operacyjnego, samodzielne jednostki lotnictwa, jednostki lotnictwa transportowego, śmigłowcowego, jednostki zabezpieczenia dowodzenia i zabezpieczenia logistycznego oraz Wyższa Oficerska Szkoła Lotnicza wraz z podporządkowanymi szkolnymi jednostkami lotniczymi i OSR (od 1969 r. WOSR). W ramach Sztabu Dowództwa Wojsk Lotniczych utworzony został Oddział Radiotechniczny. Jego utworzenie w 1968 r. związane było z reorganizacją Wojsk Lotniczych i zmianą zasad użycia lotnictwa na froncie zewnętrznym.
Latem 1968 r. pododdziały radiotechniczne dywizji lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych zostały wyposażone w zautomatyzowany system dowodzenia i naprowadzania „Wozduch-1P” przeznaczony do półautomatycznego zbioru i automatycznego przekazywania do SD DLM informacji radiolokacyjnej i zobrazowanych komend i meldunków dowodzenia lotnictwem oraz przyrządowego naprowadzania samolotów własnych na cele powietrzne.
Oddział Radiotechniczny składał się z Wydziału Szkolenia i Wydziału Technicznego. W 1972 r. Oddział Radiotechniczny wszedł w skład utworzonego Szefostwa Wojsk Łączności i Radiotechnicznego Ubezpieczenia Lotów Wojsk Lotniczych. Organizował i nadzorował wykorzystanie pododdziałów radiotechnicznych WL do zabezpieczenia działań bojowych lotnictwa WLF i zabezpieczenia procesu szkolenia lotniczego, szkolenie pododdziałów radiotechnicznych i obsług sprzętu radiolokacyjnego, zapewnienie właściwego stanu technicznego, eksploatacji i remontów sprzętu radiolokacyjnego oraz pomoc w zaopatrzeniu sprzętu w części zamienne i materiały eksploatacyjne przez organa SSUiE MON i OW (okręgów wojskowych). Specjaliści Oddziału brali udział w pracach nad opracowaniem wymagań technicznych do konstrukcji sprzętu radiolokacyjnego przez przemysł krajowy, a także w pracach nad badaniami sprzętu przy wdrażaniu do produkcji. Uczestniczyli również w projektowaniu nowych pozycji rozwinięcia sprzętu radiolokacyjnego poza terenem lotnisk oraz nadzorowali ich budowę.
W 1979 r. w ramach SWŁiRUL WL Oddział Radiotechniczny połączono z Wydziałem Ubezpieczenia Lotów i utworzono bezwydziałowy Oddział Radiotechniczny i Ubezpieczenia Lotów. Cztery lata później podczas kolejnej reorganizacji SWŁiRUL WL w Oddziale Radiotechnicznym i UL utworzono Wydział Radiotechniczny oraz Wydział Ubezpieczenia Lotów. W 1987 r. zlikwidowano Oddział Radiotechniczny i UL, a jego wydziały pozostawiono, jako podlegające bezpośrednio szefowi SWŁiRUL WL. W dywizjach lotniczych i WOSL utworzone zostały Wydziały Łączności i RUL, w których utworzono stanowisko starszego pomocnika do spraw radiolokacji (w 4. PDLM było trzech starszych oficerów ds. radiolokacji). Wydziały Łączności nadzorowały i udzielały pomocy we właściwym wykorzystaniu pododdziałów radiotechnicznych WL do zabezpieczenia działań bojowych lotnictwa i zabezpieczenia procesu szkolenia lotniczego, a także szkoleniu pododdziałów radiotechnicznych i obsług sprzętu radiolokacyjnego.
4. Bataliony radiotechniczne DLM Wojsk Lotniczych w latach 1968-1990
W 1968 r. z kompanii radiotechnicznych dywizji lotnictwa myśliwskiego utworzono bataliony radiotechniczne, dysponujące zwiększonymi możliwościami i większą ilością nowoczesnego sprzętu. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 01/Org. z 2 stycznia 1968 r. w czerwcu tego roku, na bazie istniejącej przy 4. PDLM, 13. Kompanii Radiotechnicznej, powstał w Malborku 13. Batalion Radiotechniczny (brt), JW 3739. Pierwszym jego dowódcą został mjr Marian Wójcik. W skład 13. brt weszły: 603. Zautomatyzowane Centrum Radiolokacyjnego Rozpoznania i Dowodzenia (ZCRRiD) w Malborku, którego dowódcą został kpt. Michał Barylak oraz 602. ZCRRiD w Ornecie, na czele którego stanął kpt. Zdzisław Bednarek.
W październiku 1968 r. 602. ZCRRiD zostało przemieszczone z Ornety do Debrzna i rozmieszczone w zachodniej części lotniska, co było związane z rozwiązaniem 29. PLM i przekazaniem 9. PLM z 2. Korpusu OPK do 4. PDLM. Tym samym zarządzeniem nr 01/Org. Z 2 stycznia 1968 r. na bazie istniejącej przy 3. BDLM, 19. krt powstał w Świdwinie bliźniaczy 19. brt (JW 3754) o stanie osobowym 348 żołnierzy i 2 pracowników wojska. Pierwszym dowódcą 19. brt został kpt. Stanisław Nowak. W skład 19. brt weszły: 605. ZCRRiD w Świdwinie, którego dowódcą został kpt. Leon Swatkowski i 604. ZCRRiD w Goleniowie, którego dowódcą był kpt. Tadeusz Walicki. 604. ZCRRiD zabezpieczało działania bojowe i szkolenie lotnicze 2. PLM „Kraków”, natomiast 19. brt i 605. ZCRRiD – 3. BDLM i 40. PLM21.
Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 012/Org. z 6 marca 1971 r. 19. brt został, w dniach od 10 do 15 marca 1971 r., przeformowany na etat nr 20/104 o stanie osobowym 227 wojskowych i 2 pracowników cywilnych22 oraz przemieszczony na lotnisko w Goleniowie i podporządkowany 2. PLM „Kraków”, który podlegał 4. PDLM z Malborka. W 1974 r. batalion został przeniesiony z lotniska na umocniony RLP do miejscowości Marszewo, leżącej 2 km na wschód od Goleniowa. W Marszewie batalion został rozlokowany w nowo wybudowanym schronie, a stacje radiolokacyjne rozmieszczono na nasypach. Tym samym zarządzeniem nr 012/Org z 6 marca 1971 r. sformowano od nowa, na bazie ZCRRiD, jeszcze dwa bliźniacze bataliony: 25. Batalion Radiotechniczny (JW 3583) oraz 26. Batalion Radiotechniczny (JW 3591). Stan osobowy każdego z nich wynosił 227 wojskowych i 2 pracowników cywilnych. 25. brt podporządkowano 9. PLM z Debrzna, a w 1974 r. przemieszczono z lotniska na nowo wybudowany, umocniony RLP w Myśligoszczy. 26. BRt podporządkowano 41. PLM z Malborka. Batalion ten w 1974 r. został przeniesiony z lotniska na nowo wybudowany, umocniony RLP w Lasowicach Wielkich, a stacje radiolokacyjne umieszczono na nasypach.
Po kilku transformacjach pododdziały radiotechniczne osiągnęły w końcowych latach funkcjonowania dywizji lotnictwa myśliwskiego strukturę batalionów radiotechnicznych skutecznie realizujących postawione przed nimi zadania. W 4. PDLM funkcjonowały cztery bataliony radiotechniczne (13., 19., 25. i 26. brt). Organizacją wykorzystania batalionów do zapewnienia radiolokacyjnego zabezpieczenia działań lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych Frontu, zabezpieczeniem szkolenia lotniczego, nadzorowaniem właściwej eksploatacji sprzętu będącego na wyposażeniu, szkoleniem obsług zajmował się Wydział Łączności i RUL 4 PDLM.
Radiotechniczne zabezpieczenie działalności stanowisk dowodzenia i punktów naprowadzania 4. PDLM realizował 13. brt wchodzący w skład dywizji. 13. brt składał się z dowództwa i sztabu oraz dwóch kompanii radiotechnicznych. W etacie batalionu były: cztery RSWN, cztery RSPW, dwa WP-03U, dwie radiolinie RL-30 i dwa RPDN do zabezpieczenia zobrazowania sytuacji powietrznej na SD DLM. Batalion radiotechniczny dywizji lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych przeznaczony był do prowadzenia radiolokacyjnego rozpoznania celów (obiektów) powietrznych, kontroli lotów własnego lotnictwa i zabezpieczenia naprowadzania samolotów na rozpoznane cele powietrzne. Zadania te batalion radiotechniczny realizował poprzez sieć posterunków (własnych i podległych pułków) rozwiniętych na pozycjach bojowych i wyposażonych w środki radiolokacyjne oraz środki automatyzacji dowodzenia i łączności. Każda kompania radiotechniczna miała za zadanie zorganizowanie posterunku radiolokacyjnego, wykorzystując do tego celu własne siły i środki. Dwie kompanie batalionu mogły realizować radiotechniczne zabezpieczenie działalności dwóch dywizyjnych punktów naprowadzania (DPN).
Tabela 1
Stan osobowy 13. BRt według etatu 20/103 w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych23
| Stan osobowy | Czas „P” | Czas „W” | Potrzeby mobilizacyjne |
| Oficerowie | 20 | 25 | 4 |
| Chorążowie | 12 | 21 | 9 |
| Podoficerowie zawodowi | 24 | 32 | 10 |
| Żołnierze służby zasadniczej | 101 | 160 | 56 |
| Razem | 157 | 238 | 89 |
Batalion radiotechniczny dywizji lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych był wyposażony w następujący podstawowy sprzęt radiotechniczny i specjalistyczny:
- dwie radiolokacyjne stacje wykrywania i naprowadzania średniego zasięgu typu: Jawor-M, P-35M, Jawor-M2M (RO-51), Jawor-M2ML (RO-51ML), Jawor-M2P (RO-52), NUR-31 (RO-82);
- dwie radiolokacyjne stacje wykrywania celów nisko lecących (typu: P-15, RT-17);
- jedną radiolokacyjną stację wstępnego wykrywania, zakresu metrowego P-12;
- cztery stacje pomiaru wysokości typu: Bogota-M, PRW-9, PRW-11, PRW-13, PRW-16, Nida (RW-31), NUR-41 (RW-32);
- dwie aparatury półautomatycznego zdejmowania i zbierania pierwotnej informacji radiolokacyjnej z podległych pułków (typu: WP-03U);
- dwa ruchome punkty dowodzenia i naprowadzania (typu: RPDN-1, RPDN-2);
- dwie radiolinie do przekazywania informacji na SD DLM (typu: RL-30-1, RL-30-1M, RL-30-2M);
- ruchome warsztaty sprzętu radiolokacyjnego (typu: KRAS-1R, RWEM, SKN, SKN-P, SKN-6W, PSŁ-2M);
- trzy do sześciu radiostacji KF do odbierania meldunków według siatki OPL na SD DLM z RLP plm (typu: R-118, R-140);
- od trzech do sześciu radiostacji KF do odbierania informacji radiolokacyjnej na SD DLM w systemie zautomatyzowanym z RLP plm (typu: R-127, R-137)24.
Tabela 2
Podstawowe wyposażenie 13. BRt w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w.25
| L.p. | Rodzaj sprzętu | Ilość w sztukach | |
| Czas „P” | Czas „W” | ||
| 1 | Stacja radiolokacyjna P-15 | 1 | 1 |
| 2 | Stacja radiolokacyjna P-12 | 1 | 1 |
| 3 | Stacja radiolokacyjna JAWOR-M | 1 | 1 |
| 4 | Radiolinia RL-30 na przyczepie | 2 | 2 |
| 5 | Radiostacja KF od 0,5 do 1 KW | 1 | 5 |
| 6 | Radiostacja UKF 0,1 KW na 2 samochodach | 3 | 3 |
| 7 | Stacja radiolokacyjna JAWOR-M2 na 3 samochodach i 5 przyczepach | 1 | 1 |
| 8 | Stacja radiolokacyjna pomiaru wysokości RW-31 NIDA na 3 samochodach i 2 przyczepach | 1 | 1 |
| 9 | Mikrobus | | 1 |
| 10 | Ciągnik samochodowy ciężki | 4 | 4 |
| 11 | Samochód ciężarowy szosowy | 4 | 6 |
| 12 | Samochód osobowo-terenowy | 1 | 1 |
Bataliony radiotechniczne pułków lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych przeznaczone były do prowadzenia radiolokacyjnego rozpoznania celów (obiektów) powietrznych, kontroli lotów własnego lotnictwa i zabezpieczenia naprowadzania samolotów myśliwskich na rozpoznane cele powietrzne. Batalion radiotechniczny znajdujący się w składzie pułku lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych realizował radiotechniczne zabezpieczenie działalności stanowisk dowodzenia i punktów naprowadzania pułku. Batalion ten składał się z dowództwa i sztabu oraz dwóch kompanii radiotechnicznych. W etacie batalionu były: cztery RSWN, sześć RSPW, dwa WP-02U, dwie WP-11, dwie radiolinie RL-30, dwa RPDN, ugrupowane odpowiednio w kompanie. Każda kompania radiotechniczna batalionu radiotechnicznego w pułku lotnictwa myśliwskiego, podobnie jak w dywizji lotnictwa myśliwskiego, miała za zadanie zorganizowanie, w oparciu o własne siły i środki, posterunku radiolokacyjnego. Dwie kompanie batalionu mogły realizować radiotechniczne zabezpieczenie działalności bojowej dwóch pułkowych punktów naprowadzania (PPN).26
Tabela 3
Stan osobowy batalionu radiotechnicznego pułku lotnictwa myśliwskiego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. według etatu 20/10427
| Stan osobowy | Czas „P” | Czas „W” | Potrzeby mobilizacyjne |
| Oficerowie | 25 | 30 | 6 |
| Chorążowie | 22 | 26 | 5 |
| Podoficerowie zawodowi | 37 | 49 | 17 |
| Żołnierze służby zasadniczej | 146 | 208 | 65 |
| Razem | 230 | 313 | 93 |
Bataliony radiotechniczne pułków lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych były wyposażone w następujący podstawowy sprzęt radiotechniczny i specjalistyczny:
- dwie radiolokacyjne stacje wykrywania i naprowadzania średniego zasięgu typu: Jawor-M, P-35, Jawor-M2M (RO-51), Jawor-M2ML (RO-51 ML), Jawor-M2P (RO-52), NUR-31 (RO-82);
- dwie radiolokacyjne stacje wykrywania celów niskolecących (typu: P-15, RT-17);
- jedną radiolokacyjną stację wstępnego wykrywania, zakresu metrowego P-12;
- sześć stacji pomiaru wysokości typu: Bogota-M, PRW-9, PRW-10, PRW-11, PRW-13, PRW-16, Nida (RW-1), NUR-41 (RW-32);
- dwie aparatury półautomatycznego zdejmowania i automatycznego przekazywania pierwotnej informacji radiolokacyjnej (typu WP-02U);
- dwie aparatury przyrządowego naprowadzania samolotów (typu WP-11);
- dwa ruchome punkty dowodzenia i naprowadzania (typu RPDN-1 i RPDN-2);
- dwie radiolinie do przekazywania informacji radiolokacyjnej na SD plm (typu:
RL-30-1, RL-30-1M, RL-30-2M); - ruchome warsztaty sprzętu radiolokacyjnego (typu KRAS-1R, RWEM, SKN, SKN-P, SKN-6W, PSŁ-2M);
- cztery radiostacje UKF do przekazywania telemetrycznych komend z aparatury przyrządowego naprowadzania na pokład samolotu (typu R-824 ŁPM);
- cztery radiostacje KF do przekazywania meldunków według siatki OPL na SD DLM (typu R-118 i R-140);
- od trzech do sześciu radiostacji KF do przekazywania informacji radiolokacyjnej na SD DLM w systemie zautomatyzowanym (typu: R-122, R-137, R-140).28
Tabela 4
Podstawowe wyposażenie batalionu radiotechnicznego pułku lotnictwa myśliwskiego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w.29
| L.p. | Rodzaj sprzętu | Ilość w sztukach | |
| Czas „P” | Czas „W” | ||
| 1 | Stacje radiolokacyjne | 10 | 10 |
| 2 | Radiostacje UKF | 5 | 5 |
| 3 | Radiostacje KF | 2 | 3 |
| 4 | Radiolinia RL-30 na przyczepach | 2 | 2 |
| 5 | Aparaty telefoniczne polowe | 24 | 24 |
| 6 | Ciągnik samochodowy ciężki | 10 | 12 |
| 7 | Samochód ciężarowy szosowy średniej ładowności | 4 | 6 |
| 8 | Samochód dostawczy | 1 | 1 |
| 9 | Samochód osobowo-terenowy | 1 | 1 |
| 10 | Autobus pracowniczy | 1 | 1 |
5. Posterunki radiotechniczne dywizji lotnictwa myśliwsko-bombowego,Wyższej Oficerskiej Szkoły Lotniczej (WOSL) i samodzielnych jednostek lotniczych
Posterunek radiotechniczny znajdujący się w składzie pułku lotnictwa myśliwsko-bombowego (wcześniej pułku lotnictwa szturmowo-rozpoznawczego), pułku lotnictwa bombowo-rozpoznawczego lub pułku lotnictwa rozpoznania taktycznego Wojsk Lotniczych realizował radiotechniczne zabezpieczenie działań lotnictwa oraz szkolenia lotniczego pułku. Wchodził w skład dywizjonu dowodzenia lotami, a po przekształceniu dywizjonu w batalion łączności i ubezpieczenia lotów wchodził w skład batalion łączności i ubezpieczenia lotów.
W 2. DLMB były dwa posterunki radiotechniczne wchodzące w skład: 6. PLMB w Pile i 45. PLMB w Babimoście. Ponadto na lotnisku w Powidzu radiolokacyjne zabezpieczenie działań dwóch pułków lotniczych tam bazujących – 7. PLBR podległego bezpośrednio Dowództwu Wojsk Lotniczych30 i 21. PLRTA wchodzącego w skład 2. DLMB – realizował posterunek radiotechniczny 17. Batalion Łączności i Ubezpieczenia Lotów o odpowiednio zwiększonym wyposażeniu31. Po rozwiązaniu 21. PLRTA w 1986 r. 17. bł i ul wchodził w skład 7. PLBR i razem z nim w skład 2. DLMB. Organizacją wykorzystania posterunków radiotechnicznych do zapewnienia radiolokacyjnego zabezpieczenia działań lotnictwa myśliwsko-bombowego Wojsk Lotniczych Frontu, zabezpieczeniem szkolenia lotniczego, nadzorowaniem właściwej eksploatacji sprzętu będącego na wyposażeniu, szkoleniem obsług zajmował się Wydział Łączności i RUL 2. DLMB. W 3. DLMB były trzy posterunki radiotechniczne wchodzące w skład: 3. PLMB w Bydgoszczy (RLP – Wojnowo), 8. PLMB w Mirosławcu (RLP – Żeńsko) i 40. PLMB w Świdwinie (RLP – Sławka). Organizacją wykorzystania posterunków radiotechnicznych do zapewnienia radiolokacyjnego zabezpieczenia działań lotnictwa myśliwsko‒bombowego Wojsk Lotniczych Frontu, zabezpieczeniem szkolenia lotniczego, nadzorowaniem właściwej eksploatacji sprzętu będącego na wyposażeniu i szkolenia obsług zajmował się Wydział Łączności i RUL 3. DLMB. W samodzielnym 32. Pułku Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego radiotechniczne zabezpieczenie działań i szkolenia lotniczego realizowane było przez posterunek radiotechniczny wchodzący w skład dywizjonu dowodzenia lotami. W WOSL było pięć posterunków radiotechnicznych wchodzących w skład: 38. LPSz w Modlinie, 58. LPSzB w Dęblinie, 60. LPSz w Radomiu, 61. LPSz w Białej Podlaskiej i 66. LPSz w Tomaszowie Mazowieckim. Organizacja wykorzystania posterunków radiotechnicznych do radiolokacyjnego zabezpieczenia szkolenia lotniczego, nadzorowaniem właściwej eksploatacji sprzętu będącego na wyposażeniu i szkolenia obsług zajmował się Wydział Łączności i RUL WOSL.
W posterunkach radiotechnicznych dywizjonów dowodzenia lotami podległych bezpośrednio dowództwu Wojsk Lotniczych, 2 i 3. DLMB oraz WOSL stacje radiolokacyjne rozlokowane były na nasypach na lotniskach. Jednak w połowie lat 70-tych XX w. większość z nich została przemieszczona i rozwinięta na umocnionych pozycjach wybudowanych poza lotniskiem. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr Z-067/Org. z 22 grudnia 1978 r. z dywizjonów dowodzenia lotami utworzono bataliony łączności i ubezpieczenia lotów, w składzie których nadal funkcjonowały obok kompanii łączności i kompanii ubezpieczenia lotów – RLP (PRT).
W bojowych pułkach lotniczych (plmb, plmsz, plrt, lpszb), z wyjątkiem plm, w etacie batalionów łączności i ubezpieczenia lotów były dwurzutowe posterunki radiotechniczne (PRT) w składzie: dwie radiolokacyjne stacje wykrywania i naprowadzania (RSWN), dwie radiolokacyjne stacje pomiaru wysokości (RSPW), radiolinia do przekazywania zobrazowania radiolokacyjnego (RL-30-1M), ruchomy punkt dowodzenia i naprowadzania (RPDN), organizujące posterunki radiolokacyjne (RLP) w każdym rzucie naziemnego zabezpieczenia pułku lotniczego. Pułk lotniczy z własnych sił i środków wydzielał dwa rzuty naziemnego zabezpieczenia (I i II r.n.z.), rzut bojowy i rzut powietrzny. Na bazie każdego rzutu naziemnego zabezpieczenia pułku lotniczego organizowano pułkowy punkt naprowadzania (PPN). W każdym pułku bojowym były organizowane dwa PPN, a w pułkach szkolnych jeden PPN.32
W pułkach szkolnych (lpsz) podległych WOSL33 w etacie batalionu łaczności i ubezpieczenia lotów były jednorzutowe posterunki radiotechniczne w składzie: jedna RSWN, jedna RSPW, RL-30 i RPDN. Dodatkowo w pułkach lotniczych proces szkolenia lotniczego pod względem radiotechnicznym zabezpieczany był przez stacje kontroli rejonu lotniska (SKRL) „AVIA-W”, które powstały w latach 80-tch i 90-tych XX w. na lotniskach w Goleniowie, Debrznie, Mirosławcu, Świdwinie, Zegrzu Pomorskim, Słupsku, Szymanach, Bydgoszczy, Mińsku Mazowieckim, Łasku, Poznaniu-Krzesinach, Powidzu, Dęblinie, Darłowie, Wrocławiu, Cewicach i Babich Dołach. Wraz z rozwiązaniem pułków lotniczych zostały także zlikwidowane SKRL „AVIA-W” w Debrznie, Goleniowie, Szymanach, Wrocławiu, Słupsku i Zegrzu Pomorskim.
6. Posterunki radiotechniczne w Centrach Dowodzenia Bojowego AL (WLF)
Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 014/Org. z 6 marca 1978 r.
w Malborku powstało Centrum Dowodzenia Bojowego Lotnictwem Myśliwskim Armii Lotniczej (CDB LM AL (Wojsk Lotniczych Frontu) – JW 2634, w Świdwinie 1. CDB AL (WLF) – JW 2650), natomiast w Pile 2. CDB AL (WLF) – JW 2677.
CDB AL (WLF) z Malborka było przeznaczone do dowodzenia siłami lotnictwa myśliwskiego wydzielonymi do działań w systemie obrony przeciwlotniczej frontu i składało się z zespołu planowania i współdziałania, zespołu dowodzenia, z kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów. W etacie każdej kompanii łączności i RUL, wchodzącej w skład CDB, było pięć zestawów RLP Punktów Naprowadzania i Wskazywania Celów (PNWC). Przy czym piąty z Radiolokacyjnych Posterunków (Punktów Naprowadzania i Wskazywania Celów) był przewidziany na czas „W”. W składzie każdego RLP znajdowała się jedna RSWN i jedna RSPW.
Kompania łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów z Malborka składała się z pięciu radiolokacyjnych posterunków, na bazie których organizowano pięć PNWC. W skład każdego RLP wchodziła stacja radiolokacyjna P-40A1, wysokościomierz PRW-16B oraz sprzęt łączności, radiostacja KF R-140 z „JACHTĄ” i radiostacja UKF R-831 do dowodzenia samolotami w powietrzu. CDB AL. (WLF) było przeznaczone do dowodzenia siłami wydzielonymi z lotnictwa myśliwsko-bombowego, lotnictwa myśliwsko-szturmowego, lotnictwa rozpoznania taktycznego i lotnictwa wojsk lądowych działającymi na korzyść w pasie armii ogólnowojskowych oraz do organizowania i realizowania współdziałania z innymi rodzajami armii.
1. CDB AL (WLF) ze w Świdwina, miało zabezpieczać działania lotnictwa w pasie armii wydzielanej z Pomorskiego Okręgu Wojskowego, a 2. CDB AL (WLF) z Piły – armii wydzielanej ze Śląskiego Okręgu Wojskowego. 1. CDB AL (WLF) składało się z zespołu dowodzenia, zespołu planowania i współdziałania, pięciu Grup Dowodzenia Bojowego (GDB), kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów. W skład kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów wchodziły: cztery RLP, z których tworzono cztery PNWC, pluton radiowy, pluton telefoniczno-telegraficzny, PRN oraz miejscowy RLP. W skład każdego PNWC wchodziła stacja P-40A1, PRW-16B, R-831, R-140 z „JACHTĄ”. W PRN działały: radiolatarnia PAR-8ss, radionamiernik ARP-6, latarnia lotniskowa KNS-1PM, R-831, R-137. W wyposażeniu kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów znajdowały się także: dwie radiolinie RL-30 „Faza”, dwa SD „HEBRON” i warsztat KRAS-17RM.
2. CDB AL (WLF) składało się z zespołu planowania i współdziałania, zespołu dowodzenia, pięciu GDB, oraz kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów. W skład kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów wchodziły: cztery RLP, z których tworzono cztery PNWC, pluton radiowy, pluton telefoniczno-telegraficzny, PRN oraz miejscowy RLP. W skład każdego RLP (PNWC) wchodziły stacje: P-40A1, PRW-16B, R-831 i R-137. W skład PRN wchodziła: BRL (PAR-8ss), radionamiernik ARP-6, latarnia lotniskowa KNS-1PM, R-831, R-137. W kompanii łączności i radiotechnicznego ubezpieczenia lotów znajdowały się: dwie radiolinie RL-30 „Faza”, dwa SD „HEBRON” i warsztat KRAS-17RM.
CDB podlegały Wojskom Lotniczym od 1978 do 1990 r., a 4. Korpusowi Lotniczemu od 1990 do 1998 r. W 1995 r. zmieniły nazwę na Ośrodki Dowodzenia Lotnictwem, w etacie których nie było sprzętu radiolokacyjnego – sprzęt został przekazany do składnicy w Toruniu. W 1998 r. CDB zostały zwrócone do Wojsk Lądowych, gdzie zostały rozformowane. W latach 1971-1990 nastąpił największy rozkwit radiolokacji w okresie istnienia Wojsk Lotniczych34. W tym czasie jednocześnie wykorzystywano:
– 51 radiolokacyjnych odległościomierzy;
– 57 radiolokacyjnych wysokościomierzy;
– 21 radiolinii do zobrazowania informacji radiolokacyjnej;
– 21 ruchomych punktów dowodzenia i naprowadzania;
– 2 aparatury półautomatycznego zdejmowania i zbierania pierwotnej informacji radiolokacyjnej z podległych pułków WP-03U;
– 6 aparatur półautomatycznego zdejmowania i automatycznego przekazywania pierwotnej informacji radiolokacyjnej WP-02U;
– 6 aparatur przyrządowego naprowadzania samolotów WP-11;
– 10 ruchomych warsztatów radiolokacyjnych35.
Tabela 5
Stan sprzętu radiolokacyjnego w jednostkach Wojsk Lotniczych w latach 1971–1990.
| Typ sprzętu JW | RSWN | RSPW | RL | RPDN | WP-03U | WP-02U | WP-11 | Warsztat | Uwagi |
| 4. DLM | 16 | 22 | 8 | 8 | 2 | 6 | 6 | 4 | |
| 2. DLMB | 4 | 4 | 2 | 2 | 1 | ||||
| 3. DLMB | 6 | 6 | 3 | 3 | 1 | ||||
| WOSL | 6 | 6 | 5 | 5 | 1 | ||||
| 32. PLRT | 2 | 2 | 1 | 1 | |||||
| 17. BŁiUL | 4 | 4 | 2 | 2 | Powidz | ||||
| CDB | 13 | 13 | 3 | wszystkie | |||||
| Razem w Wojskach Lotniczych | 51 | 57 | 21 | 21 | 2 | 6 | 6 | 10 |
W tym czasie służyło w Wojskach Radiotechnicznych Wojsk Lotniczych jednocześnie 1406 żołnierzy, w tym 177 oficerów, 137 chorążych, 248 podoficerów zawodowych i 844 żołnierzy służby zasadniczej. Bataliony radiotechniczne i RLP pułku lotnictwa myśliwsko-bombowego, pułku lotnictwa bombowo-rozpoznawczego, pułku lotnictwa rozpoznania taktycznego i pułku lotnictwa myśliwsko szturmowego cechowała duża manewrowość, ponieważ mogły z dwóch położeń zabezpieczać stanowiska dowodzenia w informację radiolokacyjną w dowolnym miejscu, zarówno w kraju, jak i za granicą. W 1990 r. zostały utworzone Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej, w ramach których zintegrowano też Wojska Radiotechniczne Wojsk OPK i Wojsk Lotniczych. Utworzono 4. Korpus Lotniczy, który przejął dowodzenie nad lotnictwem taktycznym oprócz lotnictwa myśliwskiego z rozwiązanego Dowództwa Wojsk Lotniczych. 4. Korpusowi Lotniczemu podlegały lotnicze związki taktyczne i pułki lotnicze: 2. DLMB w Pile, 3. DLMB w Świdwinie, 32. PLRT w Sochaczewie, 13. PLT w Krakowie, 1 i 2. CDB, pułki śmigłowców i inne jednostki zabezpieczenia. W sztabie 4. Korpusu Lotniczego utworzono Wydział Współdziałania do organizacji wykorzystania pododdziałów radiotechnicznych w pułkach lotnictwa myśliwsko-bombowego, pułku lotnictwa rozpoznania taktycznego i centrów dowodzenia bojowego.
Podsumowanie
W 1954 r. z połączenia Wojsk Lotniczych i Wojsk OPL powstały Wojska Lotnicze i OPL Obszaru Kraju (WLiOPL OK). W 1957 r. z WLiOPL OK zostało wydzielone Dowództwo Lotnictwa Operacyjnego, z siedzibą w Poznaniu, któremu podlegała między innymi 13. i 19. krt oraz RLP przy każdym pułku lotniczym i powstały Korpusy OPL OK. W 1959 r. powstało Dowództwo Wojsk OPL OK z siedzibą w Warszawie, któremu podporządkowano: 1., 2., i 3. Korpus OPL OK, CSD i 15. Poligon Artylerii OPL OK. W 1961 r. w Wojskach OPL OK było 86 RLS w tym: 4 P-8, 26 SON-9A, 24 SON-9 i 32 SON-4. W 1962 r. przeformowano Dowództwo Wojsk OPL OK na Dowództwo Wojsk OPK, a Korpusy Wojsk OPL OK na Korpusy OPK. Wszystkie środki radiotechniczne z Korpusów OPL OK zostały podporządkowane Korpusom OPK. W szefostwie Wojsk OPL zostały tylko: 5. sbrt ze Zgierza k. Łodzi (przeformowany w 1972 r. na 5. prt), 10. brt z Bydgoszczy (przeformowany w 1963 r na 10. kompania rozpoznania radioelektronicznego (krr) i przeniesiony do Choszczna, od 1968 r znowu 10. brt) podległy Pomorskiemu Okręgowi Wojskowemu, 3. skrt z Beniaminowa/Białobrzegów k. Warszawy (w 1973 r. przeniesiona do Modlina i przeformowana na 34. brt) podległa Warszawskiemu Okręgowi Wojskowemu oraz RLP z armijnych pułków artylerii przeciwlotniczej. W 1963 r. sformowano 14. Kompanię Rozpoznania Radiolokacyjnego oraz 87. Kompanię Dowodzenia we Wrocławiu-Leśnicy podległą szefowi OPL Śląskiego Okręgu Wojskowego, a w 1968 r. utworzono z nich 24. brt we Wrocławiu Strachowicach. W 1962 r. utworzono także Inspektorat Lotnictwa z siedzibą w Warszawie, któremu podporządkowano między innymi OSR i OSL. W 1968 r. z połączenia Lotnictwa Operacyjnego i Inspektoratu Lotnictwa powstały Wojska Lotnicze, jako rodzaj Sił Zbrojnych, z siedzibą dowództwa w Poznaniu, któremu podporządkowano miedzy innym 13. i 19. brt oraz ZCRRiD w pułkach lotniczych oraz OSR (od 1969 r. WOSR) i WOSL. W 1971 r. przy pułkach lotnictwa myśliwskiego Wojsk Lotniczych powstały trzy bataliony radiotechniczne. Od 1971 do 1990 r. w 4. PDLM Wojsk Lotniczych były cztery bataliony radiotechniczne: 13 brt w Malborku, 19. brt w Goleniowie (od 1974 r. w Marszewie), 25. brt w Debrznie (od 1974 r. w Myśligoszczy) i 26. brt w Malborku (od 1974 r. w Lasowicach Wielkich).
Wojska Lotnicze i Wojska OPL uczestniczyły w wielu wspólnych ćwiczeniach, w ramach których na bazie ich sił i środków rozwijano Połączone Stanowisko Dowodzenia Wojsk Lotniczych i OPL Frontu w różnych miejscowościach, a najczęściej w lesie pomiędzy miejscowościami Suchatówka i Kijewo k. Torunia.
W latach osiemdziesiątych XX wieku (1985-1989) skład Wojsk Radiotechnicznych był następujący:
• w Wojskach Lotniczych były cztery bataliony radiotechniczne: 13. brt w Malborku, 19. brt w Goleniowie, 25. brt w Debrznie, 26. brt w Malborku oraz RLP w CDB i w każdym pułku lotniczym. Batalion radiotechniczny Wojsk Lotniczych składał się z dwóch kompanii radiotechnicznych, a w pułkach bojowych były RLP dwupołożeniowe, tylko w pułkach szkolnych podległych WOSL były RLP jednopołożeniowe;
• w Wojskach OPK były trzy brygady radiotechniczne, a w nich czternaście batalionów radiotechnicznych: 1. Brygada Radiotechniczna w Warszawie w składzie: 3. brt w Sandomierzu, 4. brt w Warszawie-Radiowie, 7. brt w Wiewiórczynie i 8. brt w Lipowcu k. Szaczytna; 2. Brygada Radiotechniczna w Bydgoszczy w składzie: 21. brt we Władysławowie, 22. brt w Chojnicach, 23. brt w Słupsku, 27. brt w Witkowie k. Stargardu Szczecińskiego i 28. brt w Gryficach, 3. Brygada Radiotechniczna we Wrocławiu w składzie: 31. brt Poznań-Babki (kompanie terenowe miał w Ruchocinku, Mechnaczu i Ostrowie), 32. brt w Szczawnie, 33. brt w Radzionkowie (kompanie terenowe miał w Dolnej, Bojkowie i w Kornowacu), 35. brt w Pietrzykowicach i 36. brt w Węgrzycach k. Krakowa (kompanie terenowe miał w Jędrzejowie, Radoczy i Miłkowej). Każdy brt WOPK miał w swoim składzie po trzy kompanie terenowe i jedną miejscową;
• w Wojskach OPL były trzy bataliony radiotechniczne: 10. brt w Choszcznie, 24. brt we Wrocławiu i i 34. brt w Modlinie oraz 5. prt w Zgierzu k. Łodzi. Batalion radiotechniczny OPL składał się z czterech kompanii radiotechnicznych. Natomiast w skład 5. Pułku Radiotechnicznego OPL wchodziło pięć batalionów, z tego dwa bataliony dowodzenia, typu ciężkiego, w składzie dwóch kompanii dowodzenia i trzy bataliony radiotechniczne w składzie trzech kompanii radiotechnicznych w każdym batalionie.
W latach dziewięćdziesiątych XX w. nastąpiło połączenie Wojsk Radiotechnicznych podległych pod byłe: Wojska Lotnicze, Wojska OPK i Wojska OPL. Całość Wojsk Radiotechnicznych została podporządkowana szefowi Wojsk Radiotechnicznych WLOP. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0110 z dnia 21 września 1990 r. oraz Zarządzeniem Szefa Sztabu WLOP nr 056 z 28 września 1990 r. 13. Batalion Radiotechniczny w terminie do 31 grudnia 1990 r. został rozformowany. Natomiast 19., 25. i 26. Batalion Radiotechniczny został przekazany do 2. KOP. Jednak w latach dziewięćdziesiątych XX w. wszystkie bataliony radiotechniczne ze składu 4. PDLM zostały rozformowane. Podobny los spotkał jednostki radiotechniczne Wojsk OPL.
Aktualnie po Wojskach Radiotechnicznych Wojsk Lotniczych została tylko w miejscu bazowania 26. Batalionu Radiotechnicznego w Lasowicach Wielkich k. Malborka 224. Kompania Radiotechniczna, która początkowo podlegała 22. Batalionowi Radiotechnicznemu w Chojnicach, później od stycznia 1998 r. 21. Batalionowi Radiotechnicznemu we Władysławowie, a następnie od 1 stycznia 2001 r. 8. Batalionowi Radiotechnicznemu w Lipowcu k. Szczytna. Po Wojskach Radiotechnicznych WOPL Wojsk Lądowych został tylko numer 34. Batalionu Radiotechnicznego, który został przeniesiony z Modlina do Chojnic, a po Wojskach Radiotechnicznych WOPK został sztab 3. Brygady Radiotechnicznej we Wrocławiu, 3. Batalion Radiotechniczny w Sandomierzu, 8. Batalion Radiotechniczny w Szczytnie, 31. Batalion Radiotechniczny we Wrocławiu i 34. Batalion Radiotechniczny w Nieżychowicach k. Chojnic.
płk dr inż. Henryk Czyżyk
LITERATURA
– Czyżyk H., 2. pułk lotniczy „Kraków”, „Lotnictwo”, cz. I, nr 5/2010, s. 76-85; cz. II nr 6/2010, s. 86-98.
– Czyżyk H., 2. pułk lotnictwa myśliwskiego „Kraków” 1944-1994, Warszawa 2008.
– Czyżyk H., 4. Pomorska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej”, cz. I, nr 6/2002, s. 67-76; cz. II, nr 7/2002, s. 84-92; cz. III, nr 8/2002, s. 85-93;
– Czyżyk H., 9. i 4. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1952-1990, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, Warszawa 2009, nr 3 (229), s. 89-132.
– Czyżyk H., 9. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego 1944-2000, Warszawa 2012.
– Czyżyk H., 9. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1967-2000 (cz. II), „Przegląd Sił Powietrznych”, cz. II, r. 2011, nr 6 (048), s. 42-53; cz. III, r. 2011, nr 8 (050), dodatek donr 8/2011 na płycie CD.
– Czyżyk H., Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, Poznań-Warszawa 2004.
– Czyżyk H., Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego,(wydanie drugie uzupełnione), Poznań-Warszawa 2005.
– Czyżyk H., Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, Warszawa 2007.
– Czyżyk H., Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, (wydanie czwarte), Warszawa 2014.
– Czyżyk H., Historia 11. i 9. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1950–2000, „Przegląd Sił Powietrznych”, r. 2011, nr 5 (047), s. 27-40.
– Czyżyk H., Moje wspomnienia z lat służby w Siłach Powietrznych, [w:] „Mój wkład w rozwój Polskiego Lotnictwa”, Warszawa 2009, s. 21-42.
– Czyżyk H., Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych, „Lotnictwo”, nr 9/2009, s. 78-87.
– Czyżyk H., Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, r. 2010, nr 3 (232), s. 145-170.
– Czyżyk H., Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych, „Przegląd Sił Powietrznych”, nr 10 (040), s. 16-24, a pozostała część na płycie CD.
– Czyżyk H., Wojska Radiotechniczne Wojsk Lotniczych i OPL, Warszawa 2020.
– Kuśmierek Z., Wojska Radiotechniczne w latach 1950-2015, Warszawa 2015.
1 Oficerska Szkoła Radiotechniczna OPL OK (JW. 5863, nr etatu 20/351) rozkazem MON nr 0044/Org. z 24.08.1955 r. została przeniesiona z Beniaminowa k. Warszawy do Jeleniej Góry i tam przejęła budynki po OSP nr 2 przy ul. Podchorążych, rozkazem MON nr 31/MON z 22.08.1965 r. otrzymała imię kpt. Sylwestra Bartosika, zarządzeniem nr 071/Org. z 09.10.1969 r. została przemianowana w Wyższą Oficerską Szkołę Radiotechniczną im. kpt. Sylwestra Bartosika. Natomiast Zarządzeniem nr 017/Org. z 25.03.1972 r. WOSR zostaje przekazana z Wojsk Lotniczych do Wojsk OPK. Księga Dyslokacji Jednostek Wojskowych WLOP nr 2, s. 196.
2 Księga dyslokacji Jednostek Wojskowych (KD JW.) WLOP nr 1, s. 40.
3 Ibidem, s.40.
4 Ibidem, s.155.
5 Dowódcą Węzła Radiotechnicznego przy 11. DLM w Świdwinie został ppor. Kazimierz Korociński.
6 KDJW WLOP nr 1, s. 156.
7 Relacja ppłk Feliksa Schmeltera – byłego technika stacji P-35M z 602. RLP z Drwęczna koło Ornety.
8 Rozkazem MON nr 0096 z 11.12.1951 r. w Poznaniu na ul. Szamotulskiej powstało dowództwo 3. Korpusu Lotnictwa Myśliwskiego (JW 2585, nr etatu 6/122), rozkazem MON nr 016/Org. z 15.05.1956 roku na bazie 3. KLM w Poznaniu na ul. Szamarzewskiego utworzono dowództwo 3. Korpusu Lotnictwa Mieszanego (JW 2585, nr etatu 6/258), rozkazem MON nr 0054/Org. z 06.07.1957 roku na bazie 3. KLM w Poznaniu na ul. Kościuszki 92/98 powstało dowództwo Lotnictwa Operacyjnego (JW 2585, nr etatu 6/292), zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 032/Org. z 20.02.1968 r. na bazie dowództwa Lotnictwa Operacyjnego i Inspektoratu Lotnictwa, który mieścił się od 1962 do 1968 r. w Warszawie przy ul. Wawelskiej 7a, powstało w Poznaniu przy ul. Kościuszki 98/92 dowództwo Wojsk Lotniczych. W tych samych budynkach w Poznaniu na ul. Kościuszki 92/98 w latach 1990-1998 mieściło się dowództwo 4. Korpusu Lotniczego, następnie 2. Brygada Lotnictwa Taktycznego, a obecnie 2. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego.
9 Rozkazem nr 05/Org. z 20.02.1959 r. powstało dowództwo Wojsk OPL OK., JW 1997 (nr etatu 6/340), a rozkazem MON nr 0039/Org. z 14.04.1962 r. dowództwo WOPK, JW. 1997 (nr etatu 6/394).
10 Podstawą utworzenia było zarządzenie szefa Sztabu Generalnego WP nr 0277/Org. z 07.08.1953 r.
11 Podstawą utworzenia 14. OSzSR, JW. Nr 2277, etat nr 8/52 było zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0200/Org. z 20.09.1955 r. KDJW WLOP nr 1 s. 40.
12 Podstawą utworzenia 10. KRt było zarządzenie szefa Sztabu Generalnego WP nr 0200/Org. z 20.09.1955 r. KDJW WLOP nr 1 s. 39.
13 Księga dyslokacji Jednostek Wojskowych WLOP nr 1, s. 37-39.
14 Dowódcą 13. krt był por. Marian Wójcik wyznaczony na stanowisko 13.03.1956 r. i pełnił je do 01.06.1968 r. Po przekształceniu 13. krt w 13. brt w 1968 r. dowódcą nowo powstałego 13. brt został mjr Marian Wójcik.
15 Kolejnym dowódcą 19. krt był por. Lechelt (1962-1964) i następnie por. Stanisław Nowak, który w 1968 r. został pierwszym dowódcą 19. brt.
16 Sygn. Arch. CAW 1545/73/64, s. 106 i 107.
17 H. Czyżyk, Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, Warszawa 2007, s. 58.
18 Księga dyslokacji Jednostek Wojskowych WLOP nr 1, s. 40.
19 Ibidem, s. 157.
20 Ibidem, s. 95-107.
21 H. Czyżyk, 2. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Kraków”, Warszawa 2008, s. 166 i 176.
22 Sygn. Arch. CAW 1788/90/1, s. 277 i załącznik nr 1.
23 Zeszyt byłego szefa sztabu – zastępcy dowódcy 4. PDLM płk R. Zakrzewskiego, RWD 10/5, s. 12.
24 H. Czyżyk, Dzieje 4. Pomorskiej, s. 114.
25 Zeszyt byłego szefa sztabu – zastępcy dowódcy 4. DLM płk dypl. Ryszarda Zakrzewskiego, RWD 10/5, s. 12.
26 H. Czyżyk, Dzieje 4. Pomorskiej, s. 116-117.
27 Zeszyt byłego szefa sztabu – zastępcy dowódcy 4. DLM płk dypl. Ryszarda Zakrzewskiego, RWD, s. 14.
28 H. Czyżyk, Dzieje 4. Pomorskiej, s. 117.
29 Zeszyt byłego szefa sztabu – zastępcy dowódcy 4. DLM płk dypl. Ryszarda Zakrzewskiego, RWD, s. 14.
30 7. PLBR powstał po rozwiązaniu 7. Brygady Lotnictwa Bombowego i był wyposażony w samoloty Su-20.
31 17. BŁiULpodlegał szefowi Sztabu WL poprzez szefa Wojsk Łączności i Radiolokacyjnego Ubezpieczenia Lotów Wojsk Lotniczych
32 4. PDLM z własnych sił i środków wydzielała pierwszy i drugi rzut zabezpieczenia bojowego na bazie, których organizowano dwa dywizyjne punkty naprowadzania (DPN).
33 W październiku 1994 r. Wyższą Oficerską Szkołę Lotniczą przemianowano na Wyższą Szkołę Oficerską Sił Powietrznych.
34 30 czerwca 1990 r. Wojska Lotnicze i Wojska Obrony Powietrznej Kraju połączono w Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej, a w 2004 r. zostały przemianowane na Siły Powietrzne RP.
35 Relacja ppłk inż. Tadeusza Rosy – byłego starszego oficera ds. radiolokacji wydziału radiotechnicznego Wojsk Lotniczych.