Niewykonany plan rozbudowy umocnień 08. Przemyskiego Rejonu Umocnionego

W przeciągu ostatnich 20 lat powstało kilka opracowań dotyczących radzieckiego systemu umocnień granicznych z lat II wojny światowej na ternie obecnego Podkarpacia, czyli tzw. Linii Mołotowa. Prace te dotyczyły Rawo-Ruskiego Rejonu Umocnionego (RU), o własnym numerze 06.¹ Opisane zostały także poszczególne odcinki Przemyskiego RU, który posiada nr własny 08.² Dlatego też uważam, iż ogólne informacje dotyczące 08. PRU nie są potrzebne w tej pracy. Warto tylko podać informację dotyczącą liczb, która jest bardzo ważna dla całości tego opracowania.

Zatem na długości 120 km wzdłuż rzeki San, gdzie powstały umocnienia 08. PRU od miejscowości Myczkowce poprzez Lesko, Przemyśl, a kończąc na miejscowości Sieniawa planowano wybudować 186 obiektów. Mowa tu o schronach, nazywanych potocznie bunkrami różnego rodzaju. W dalszej części pracy obiekty te będę nazywał DOT-ami³. Powstało około 156 schronów, w tym pojedyncze DOT-y które były nie wykończone. Na budowę, bądź też wykończenie tak małej liczby DOT-ów miały wpływ różne czynniki takie jak: komisje władz Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) na poszczególnych odcinkach RU, brak surowców do budowy schronów, brak uzbrojenia, które miano sprowadzać z zakładów przemysłu ciężkiego z głębi ZSRS itd., o czym pisał dr Tomasz Wesołowski⁴. Wracając jednak do stanu faktycznego 08. PRU warto przedstawić ich rozmieszczenie. Wybudowane schrony zostały podzielone na 9 Punktów Oporu (P.O), które można rozdzielić na część południową tj.: P.O. Lesko, Załuż, Olchowce (obecnie Sanok) oraz część centralną tj.: P.O. Przemyśl, Krasiczyn, Mielnów, Łuczyce, Siedliska, Medyka.

W wymienionych P.O. było 110 schronów, pozostałe stanowiły pojedyncze DOT-y na całej długości 08. PRU. Warto zwrócić uwagę, że pojedyncze obiekty w Tyrawie Solnej, w okolicach P.O. Olchowce kończą się w miejscowości Pawłokoma. Następne schrony znajdują się w miejscowości Iskań i Bachów. W tym miejscu wzdłuż rzeki San, w linii prostej jest luka o długości około 10-15 km. Następna taka przerwa pomiędzy umocnieniami znajduje się pomiędzy Medyką, a Kalnikowem gdzie odległość wynosi około 14 km. W części północnej 08. PRU, czyli od Radymna po Sieniawę nie powstały P.O., a jedynie pojedyncze obiekty. Tak wielkie odległości na płaskim terenie nie powinny pozostać bez umocnień (patrząc, że był to teren graniczny). Fakt, iż w razie ataku przeciwnik (w tym przypadku siły III Rzeszy) miał naturalną przeszkodę na drodze w postaci rzeki San. Jednak brak umocnienia terenu granicznego przez ZSRS dawała możliwość łatwiejszego przemieszczania się wojsk przeciwnika. Z perspektywy czasu oraz wydarzeń jakie miały miejsce w czerwcu-lipcu 1941 r. na terenie obecnego Podkarpacia widać, że jednostki niemieckie wykorzystały wszystkie możliwe luki na froncie, tak aby szybciej przemieścić się na wschód. Zatem można zauważyć, iż ZSRS nie umacniając granicy sam pozwolił na łatwiejsze wkroczenie wroga na swoje terytorium.

W toku badań nad 08. PRU na podstawie rosyjskich dokumentów dotyczących tzw. Linii Mołotowa, dotarłem do dokumentów przedstawiających plany rozbudowy kolejnych P.O. w okolicach przerw między DOT-ami, jakie wyżej wymieniłem tj. pomiędzy Pawłokomą, a Iskaniem oraz pomiędzy Medyką, a Stubnem. Materiały te pozwalają na nowe spojrzenie, które mogłoby zmienić mapę działań wojennych z 1941 r. Obiekty miały powstać w okolicy Birczy oraz Szegini i Starzawy (obecnie na terenie Ukrainy). Moim celem badawczym jest zatem przedstawienie tych dokumentów oraz ich analiza, która pozwala na nowe wyniki badań nad tzw. Linią Mołotowa. Jednak co najważniejsze, są to tylko i wyłącznie plany dlatego też rozważania, czy zmieniło by to obraz pola bitwy podczas Fall Barbarossa mogą być tylko i wyłącznie domniemaniem. Nie mniej jednak obiekty jakie w ramach tego planu powstałyby w okolicach Birczy sądzę, że mógłby by zatrzymać siły słowackie⁵, które wspierały III Rzeszę w ataku na ZSRS w 1941 r.

Przedstawiając wyniki moich badań nad tymi dokumentami zacznę od wyjaśnienia. W ramach rozwoju struktur systemu umocnień granicznych ZSRS na swojej zachodniej granicy utworzył RU i P.O., o których już wcześniej wspominałem. RU było 13 na linii umocnień z lat 1939-1941 oraz 21 na tzw. Linii Stalina z lat 1926-1938⁶. P.O. były częścią każdego RU, w przypadku Linii Stalina były to Punkty Umocnione. W 08. PRU było 9 P.O., o czym wcześniej już wspominałem. W planach dotyczących rozbudowy kolejnych DOT-ów w 08. PRU planowano wybudować kolejne 14 P.O. w miejscach, które w/w. Nowo powstałe P.O. w połączeniu tworzyłyby Węzły Obronne (WO.). Według planów były to kolejne WO. tj. 4., 5., 6. Pierwszy WO. to teren w okolicach głównego sztabu, czyli w Przemyślu. W skład 1. WO. na pewno wchodziły P.O. Przemyśl i Medyka⁷. Myślę, że P.O. w okolicach Przemyśla tj. Krasiczyn, Łuczyce, Siedliska również wchodziły w skład 1. WO. Natomiast P.O. Mielnów mógł być osobnym obszarem, który wspierać miał 1. WO. Obszar 2. i 3. WO. to obiekty skupione na południowej części 08. PRU, czyli P.O. Lesko, Załuż oraz Olchowce. Zatem kolejne WO. podzielone na poszczególne P.O. miały własne zadania, które zostały wypunktowane w dokumencie z dnia 21 X 1940 r. Obecnie dokument znajduję się w Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojskowym. Osobiście posiadam własną kopię, na podstawie której dokonałem analizy, a co za tym idzie przedstawiam tutaj wyniki swoich badań.

Zatem pierwszy WO. jaki będę analizował ma nr 4 i powstać miał w okolicach Birczy. Zapewne plany budowy DOT-ów w tym miejscu spowodowane były bliskością drogi⁸. Jego zadaniem było niedopuszczenie do przejścia sił wroga na linii Krzeczkowa-Brylińce-Nowa Wieś-Bircza oraz ogólna ochrona linii Bircza-Trójca, Rybotycze-Dobromil⁹. Teren na jakim miał znajdować się 4. WO. w dokumencie został przedstawiony następująco:

Swoim zgrupowaniem 4 węzeł obronny zajmuje następująco: wzgórze o wysokości 476.0 [Mapa. 1] – Cisowa włącznie; z lewej: na zachodnich obrzeżach Korzeniec z oznakowanym wzgórzem o wysokości 406 włącznie; z tyłu- na południowych obrzeżach Wola Korzeniecka; Górna [Mapa. 3] włącznie, długość frontu to 6,5 km i 5 km głębokości¹⁰.

W skład 4. WO. wchodziło cztery P.O. tj.: Cisowa, Korzeniec, Wola Korzeniecka, Bircza. Pierwszy P.O. Cisowa za zadanie miał ochronę wschodniej części 4. WO., a dokładniej odcinka Olszany-Cisowa, Olszany-Bircza¹¹. Ich zadaniem było także nie dopuścić do ruchów przeciwnika na odcinku Krzeczkowa-Cisowa-Rybotycze. Według danych z dokumentów z 21 X 1940 r. P.O. Cisowa znajdować się miał na terenie:

Punkt oporu swoim położeniem zajmuje następująco: wzgórze o wysokości 476.0 i Cisowa włącznie; z lewej: wschodni skraj lasu, który znajduje się 1,5 km na zachód od Cisowej włącznie i w głąb Cisowej włącznie .

Razem długość frontu wynosi 1 600 m, a głębokość 1 400 m.

Przednia krawędź punktu oporu przechodzi przez drogę Przemyśl-Bircza¹².

W P.O. Cisowa planowano budowę, aż 20 obiektów. Przypomnę, że największy P.O. Przemyśl posiadał 22 obiekty, które miały brać udział w działaniach obronnych ZSRS przeciwko III Rzeszy 22 VI 1941 r. Według moich badań (są to tylko założenia), długość frontu P.O. Przemyśl to ok. 6,5 km, a głębokość ok. 3 km. Zatem warto porównać sobie te liczby i wyjdzie, że P.O. Przemyśl i 4. WO. są podobne jeśli chodzi o obszar powierzchniowy. Idąc dalej 1/4 4. WO., czyli P.O. Cisowa stanowił liczbę DOT-ów podobną do całości P.O. Przemyśl. Umocnienia jakie miały powstać na P.O. Cisowa przedstawia Tabela. 1.:

Tabela. 1. Punkt Oporu Cisowa.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	4410	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	126	66
2	4411	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	264	204
3	4412	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	107	47
4	4413	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	120	60
5	4414	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	280	220
6	4210	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	130	70
7	4211	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	273	213
8	4212	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	103	43
9	4213	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	306	246
10	4214	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	108	48
11	4215	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	306	246
12	4110	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	318	258
13	4111	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	306	246
14	4112	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	238	178
15	4315	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	100	350
16	4316	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	105	195
17	4310	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	141	331
18	4311	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	82	272
19	4312	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	50	300
20	410	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	345	285
21	4610	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
22	4710	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–
23	4510	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW¹³.

Dodatkowo na mapie, gdzie planowano rozbudowę DOT-ów zaznaczone zostały elementy wspomagające obronę w tej okolicy. Pierwszym ważnym elementem wspierającym obronne były pola minowe [oznakowanie na rys.1] w okolicach części przedniej tego P.O. od obiektu 4411 do 4110 oraz na prawej flance przy obiekcie 4315. Pole minowe miało być także na tylnej części P.O. w okolicach obiektów 4112-4413. Na lewej flance znajdować się miał rów przeciwczołgowy wzdłuż obiektów: 4411-4412. Od prawej strony miały stanąć żelbetowe zapory przeciwczołgowe, czyli tzw. zęby smoka w okolicy obiektów 4210-4311. Dodatkowymi elementami wspomagającymi obronę miały być DZOT-y¹⁴ oraz zasieki z drutu kolczastego [oznaczone na rys.1.]. W planach radzieccy inżynierowie uwzględnili również przeszkody takie jak skarpa [oznaczone na rys.1], czyli stok zwrócony w kierunku przeciwnika.

Następnym P.O., który wchodzić miał w skład 4. WO. ulokowany miał być w okolicach wsi Korzeniec oraz wsi Boguszówka (obie wioski znajdują się w odległości około 6 km na północny wschód od Birczy). W tej okolicy według dokumentacji rosyjskiej powstać miał P.O. o nr 2 nazwany od obu wsi Korzeniec-Boguszówka. Opisywany P.O. miał za zadanie ochronę linii na odcinku Huta Brzuska-Korzeniec oraz Nowa Wieś-Bircza. System radzieckich umocnień granicznych w tej okolicy miał znajdować się na terenie:

Punkt oporu znajduje się w okolicy wzgórza o wysokości 445 i zajmuje: zakręt drogi na wschód od wsi Boguszówka włącznie, z lewej: zachodnie obrzeża wsi Korzeniec z wsią włącznie oraz w głąb na skraj lasu, 400 metrów od Chomniska [Mapa. 2] wyłącznie.

Front punktu oporu przechodzi przez drogę Korzeniec-Boguszówka oraz wzdłuż południowego zbocza, 200 m na północ od Boguszówki-Korzeńca.

Razem długość frontu wynosi 1 600 m, a głębokość 1 500 m¹⁵.

Drugi P.O. pomiędzy Boguszówką, a Korzeńcem liczyć miał 23 DOT-y oraz trzy obiekty wspierające. Przedstawia to Tabela. 2.:

Tabela. 2. Punkt Oporu Boguszówka.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	4420	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	283	223
2	4421	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	277	217
3	4422	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	85	25
4	4423	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	286	226
5	4424	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	85	25
6	4425	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	317	257
7	4220	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	294	234
8	4221	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	276	216
9	4222	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	91	31
10	4223	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	266	206
11	4224	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	158	98
12	4120	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	102	42
13	4325	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	350	240
14	4327	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	90	280
15	4328	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	111	301
16	4320	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	144	334
17	4321	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	110	300
18	4322	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	69	319
19	420	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	237	177
20	421	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	72	12
21	422	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	12	312
22	423	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	341	281
23	424	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	90	30
24	4720	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–
25	4620	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
26	4520	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW¹⁶.

Wsparciem obronnym w tym P.O. miały być tzw. zęby smoka w okolicy obiektów: na północnym-wschodzie 4422, 4423, 4424, 422; na lewej flance 4222, 4328. Dodatkowo miały być zasieki z druty kolczastego oraz naturalne skarpy.

Trzeci w kolejności P.O. związany z 4. WO. znajdować się miał w południowej części tego obszaru obronnego. Mianowicie powstać miał w okolicach wsi Wola Korzeniecka oraz Górne(obecnie Łodzinka Górna). Zadaniem tego P.O. była ochrona odcinka Bircza-Krajna oraz Bircza-Górne. Załogi 08. PRU jakie miałyby tu prowadzić działania defensywne miały za zadanie także niedopuszczenie sił przeciwnika do linii Nowa Wieś, Górne, Dobromil. Plany ustytuowania opisywanego P.O. przedstawiają się następująco:

Punkt oporu zajmuje: wschodnia część Górnej wyłącznie, z lewej: droga Wola Korzeniecka-Krajna wyłącznie, z tyłu: zakręt drogi 1 km na północny-zachód od Karjnego [Mapa .3].

Razem długość frontu wynosi 1 700 m, a głębokość 1 500 m. Front [P.O.] znajduje się na południowym zboczu wzgórza o wysokości 470.0¹⁷.

P.O. Górne według radzieckich planów rozbudowy posiadać miał 18 DOT-ów różnego rodzaju oraz trzy obiekty pomocnicze. Schrony oraz obiekty pomocnicze P.O. Górne przedstawia Tabela 3.:

Tabela. 3. Punkt Oporu Górne.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	4430	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	300	240
2	4431	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	100	40
3	4432	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	123	63
4	4230	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	288	258
5	4231	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	96	36
6	4232	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	324	264
7	4233	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	85	25
8	4234	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	93	33
9	4130	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	272	212
10	4131	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	111	51
11	4335	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	354	244
12	4336	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	78	268
13	4337	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	105	355
14	4330	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	114	304
15	4331	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	48	298
16	430	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	92	32
17	432	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	345	285
18	433	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	280	220
19	4730	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–
20	4630	PUNKT OBSERWACYJNY	220	80
21	4530	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW¹⁸.

Podobnie jak w w/w P.O. także i tutaj uwzględniono dodatkowe elementy obronne. Mianowicie w planach ujęto tzw. smocze zęby w okolicach obiektów 4430-4430, 4131 oraz pomiędzy 432, a 4233. W tym P.O. rów przeciwczołgowy znajdować się miał pomiędzy schronem 4233, a 4335. W obszarze leśnym utworzone miały być zapory leśne [oznaczone na rys. 1]. Dodatkowymi elementami były zasieki z drutu kolczastego oraz skarpy.

Ostatnim obszarem obronnym, jaki miał powstać w ramach 4. WO. był P.O. Bircza na zachodnich obrzeżach tego terenu. Zadaniem dla jednostek radzieckich jakie miały tu stacjonować była obrona na linii Nowa Wieś-Bircza oraz Rudawka-Bircza. Dodatkowo załogi, jakie by tu stacjonowały miały za zadanie chronić przed wtargnięciem sił przeciwnika na linii Rudawka-Leszczawa Dolna, Nowa Wieś-Bircza, Dobromil. Tak przedstawiają sie plany rozmieszczenia owego P.O. Bircza:

Przednia krawędź przechodzi po południowym zboczu nieokreślonego wzgórza na północ od Starej Birczy. Na prawej flance- zachodnie obrzeża Birczy. Na lewej flance- zachodnie obrzeża Starej Birczy. Tył- nieokreślone wzgórze, na południowy-zachód od Birczy [Mapa. 4].

Długość frontu punktu oporu to 1 625 m, a głębokość to 1 km¹⁹.

Obszar umocniony w Birczy i okolicach liczyć miał 20 obiektów bojowych oraz 3 wspierające. Przedstawia to Tabela. 4.:

Tabela. 4. Punkt Oporu Bircza.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	4440	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	97	37
2	4441	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	100	40
3	4442	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	300	240
4	4240	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	265	205
5	4241	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	96	36
6	4242	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	318	258
7	4243	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	290	230
8	4244	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	250	190
9	4245	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	320	260
10	4246	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	310	250
11	4247	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	115	66
12	4140	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	126	66
13	4141	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	98	38
14	4345	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	108	298
15	4336	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	81	271
16	440	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	245	185
17	441	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	340	280
18	442	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	145	85
19	443	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	322	207
20	444	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	290	230
21	4640	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
22	4540	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
23	4740	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW²⁰.

Także i w tym P.O. planowano dodatkowe elementy obronne. Pola minowe znajdować się miały w okolicach obiektów: na północy 4140, 4244, 4245-4247; na wschodzie 444,4441; na zachodzie 4240-4241. W południowej części planowano rozbudowę DZOT-ów. Brak żelbetowych tzw. smoczych zębów. Dodatkowym elementem miały być zasieki oraz skarpy.

Plany, jakie dotyczyły przedstawionego 4. WO. zostały podpisane przez głównych dowódców 08. PRU. byli to: płk Maśluk²¹, kpt. Polewik²², kpt. Pedko²³ oraz mjr Elizarow²⁴.

Drugi, a w kolejności numerowany jako 5. WO. powstać miał również w okolicach Birczy. Miał to być teren na północny-zachód od Birczy. Zadaniem 5. WO. była ochrona terenu wzdłuż linii Łubianka (wzgórze o wys. 453 m w pobliżu wsi Piątkowa)-Poręby-Ulucz w kierunku linii Bircza-Leszczwka i ogólnie w kierunku Dobromil-Chyrów²⁵. Obszar jaki zajmować miał 5. WO. prezentuje się następująco:

Węzeł obronny rozmieszczony jest na widocznych wzgórzach w stosunku do podłoża terenowego i zajmuje teren: wzgórze o wysokości 481,0, 1 km na południe od Jawornika Ruskiego, wzgórze o wysokości 581,0 [na mapie 531,0] 500 m na północny-wschód od Ropy, Lipa Dolna [na wschodnich obrzeżach],Dobrzanka [południe].

Długość frontu węzła obronnego wynosi 8 km, a głebokość 5 km ²⁶.

5. WO. składać się miał z 4 P.O. tj: Jawornik Ruski-Klementówka, Wola, Lipa Dolna, Dobra Rustykalna. W przypadku tego WO. nie została opisana linia obronna, gdzie załogi DOT-ów miały ją bronić. Dlatego też, przedstawię tylko położenie każdego z P.O. oraz typy schronów jakie planowano tam wybudować. Pierwszym P.O. był obszar pomiędzy Jawornikiem Ruskim, a Klementówką. Dokładniej ujmując był to teren od wzgórza o wysokości 481,0 oddalonego o 1 km na południe od Jawornika Ruskiego oraz obszar odległy o 2 km od wsi Klementówa²⁷. Miejscowości są umieszczone na dwóch mapach w zbiorach Wojskowego Instytutu Geograficznego (WIG) z lat 1919-1939 (mapy w skali 1:100 000 nazwane jako: Dobromil,Sanok). Planowany w tym miejscu P.O. byłby na pewno największym pod względem ilości obiektów. Miało tu powstać 24 DOT-y oraz cztery obiekty wspierające. Przedstawia to Tabela. 5.:

Tabela. 5. Punkt Oporu Jawornik Ruski-Klementowka.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	5410	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	70	10
2	5411	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	210	150
3	5412	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	45	345
4	5210	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	220	160
5	5211	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	10	310
6	5212	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	8	308
7	5213	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	220	160
8	5214	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	210	150
9	5310	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	25	271
10	5311	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	300	130
11	5312	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	341	171
12	5315	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	100	290
13	5316	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	100	270
14	510	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	312	205
15	511	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	290	230
16	512	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	295	235
17	513	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	141	81
18	514	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	307	197
19	515	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	270	210
20	516	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	15	260
21	517	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	257	197
22	518	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	110	50
23	519	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	160	45
24	509	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	100	40
25	5610	PUNKT OBSERWACYJNY	40	180
26	5611	PUNKT OBSERWACYJNY	335	135
27	5510	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
28	5710	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW²⁸.

Podobnie jak w/w 4.WO. również i tutaj uwzględnione były dodatkowe elementy obronne. Pole minowe znajdować się miało przy obiektach: na północy 517 i 509, na zachodzie 510, na lewej flance 519, 5412. Rów przeciwczołgowy miał być na prawej flance pomiędzy obiektami 510, 5211, 512, 517. Żelbetowe zapory, czyli tzw. zęby smoka powstać miały przy DOT-ach: na północnym-wschodzie 5410, 518 oraz na południu 516, 5311. Na południu umieszczone miały być także leśne zapory przy schronie 5316. Dodatkowymi elementami były zasieki z drutu kolczastego oraz skarpy. Brak DZOT-ów.

Drugim w kolejności P.O. miał być obszar przy wsi Wola [Mapa. 6]. Dokładniej P.O. znajdować się miał na południowych obrzeżach tej wsi²⁹. Typy schronów tego P.O. przedstawia Tabela.6.:

Tabela.6. Punkt Oporu Wola.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	5420	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	396	276
2	5421	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	340	280
3	5422	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	16	316
4	5220	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	350	290
5	5221	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	158	98
6	5222	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	355	295
7	5120	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	335	275
8	5121	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	215	155
9	5122	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	216	156
10	5123	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	345	285
11	5325	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	285	175
12	5320	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	240	125
13	5327	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	210	95
14	5328	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	30	220
15	5329	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	296	181
16	520	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	295	235
17	521	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	210	150
18	522	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	168	108
19	523	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	261	201
20	524	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	221	161
21	525	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	260	200
22	526	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	285	225
23	527	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	280	220
24	528	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	260	200
25	5520	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
26	5620	PUNKT OBSERWACYJNY	12	152
27	5720	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW³⁰.

Najliczniejszymi elementami wpierającymi obrone w tym P.O. był tzw. zęby smoka, które umieszczone miały być przy obiektach: na południu 5420, 5121 oraz 525; na północy 528, 5222; na lewej flance 5120. Rów przeciwczołgowy znajdować się miał na lewym boku P.O. pomiędzy schronami 5120, 526. Dodatkowo DOT-y wspierane miały być przez trzy DZOT-y oraz zasieki z drutu kolczastego.

Trzecim P.O. w tym WO. był teren w okolicach wsi Lipa Dolna. Umocnienia znajdować się miały na następującym obszarze:

Punkt opory rozmieszczony jest na południowo-zachodnich obrzeżach wsi Lipa Dolna, wzgórze o wysokości 477. Przednia krawędź na północnym-wschodzie przechodzi przez południowo-wschodnie zbocze wzgórza [oddalonego] 1 km od Lipy Dolnej [Mapa. 7].

Prawa flanka znajduje się na północy, południowo-wschodniego zbocza wzgórza [oddalonego] 1 km od Lipy Dolnej.

Długość frontu punktu oporu wynosi 2 km, a głębokość 800 m³¹.

Planowany na tym terenie P.O. oraz DOT-y jakie miały tam powstać przedstawia Tabela. 7.:

Tabela. 7. Punkt Oporu Lipa.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	5430	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	25	325
2	5431	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	355	195
3	5432	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	225	165
4	5433	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	216	156
5	5230	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	210	150
6	5231	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	350	290
7	5232	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	40	340
8	5233	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	5	305
9	5234	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	245	185
10	5130	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	210	150
11	5131	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	220	160
12	5330	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	125	315
13	5331	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	30	220
14	5335	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	225	55
15	5336	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	320	205
16	536	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	275	215
17	532	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	290	230
18	533	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	60	360
19	534	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	315	255
20	5530	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
21	5630	PUNKT OBSERWACYJNY	355	135
22	5000	PUNKT DOWODZENIA WĘZŁA OBRONY	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW³².

Do wsparcia obronnego na tym obszarze planowano rozmieścić rów przeciwczołgowy pomiędzy schronami 5232, a 5330 oraz tzw. zęby smoka przy DOT-ach 5234, 5232. Dodatkowo planowano budowę trzech DZOT-ów przy obiekcie 5000 oraz zasieki z drutu kolczastego wokół P.O. podobnie jak w innych P.O.

Ostatni z P.O. w tym WO. powstać miał w okolicach wsi Dobra Rustykalna. Obecnie jest to część wsi Dobra. Sam P.O. powstać miał na południowy wschód od wsi. Położenie tego P.O. przedstawia się następująco:

Punkt oporu znajduje się na południowy wschód od wzgórza o wysokości 531, znajdującego się 500 m od Dobrej Rustykalnej [Mapa. 8].

Przednia krawędź – na północno-wschodnim zboczu wzgórza o wysokości 531³³.

P.O. Dobra Rustykalna posiadać miał 22 DOT-y oraz trzy wspomagające obiekty. Zostało to przedstawione na Tabeli. 8.

Tabela. 8. Punkt Oporu Dobra Rustykalna.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	5440	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	10	310
2	5441	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	30	330
3	5442	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	170	110
4	5240	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	360	300
5	5241	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	240	180
6	5242	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	10	310
7	5243	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	255	195
8	5141	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	230	170
9	5142	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	345	285
10	5143	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	150	90
11	5144	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	230	170
12	5145	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	160	100
13	5340	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	290	180
14	5341	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	265	35
15	5345	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	5	255
16	5346	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	275	105
17	541	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	345	285
18	542	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	360	300
19	543	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	360	300
20	544	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	270	210
21	545	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	15	315
22	546	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	230	170
23	5540	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
24	5640	PUNKT OBSERWACYJNY	20	160
25	5740	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW³⁴.

Dodatkowe elementy obronne w tym P.O. przedstawiają się nastepująco. Pole minowe powstać miało przy obiektach: na północy 5141; na lewej flance 5144, 5441, 541; na południu 5243, 5143. Zęby smoka przy DOT-ach: na lewym boku 5340; na południu 5243. Rów przeciwczołgowy usytuowany miał być pomiędzy obiektami 5143, a 5346. Ponadto planowano budowę DZOT-ów oraz otoczenie terenu P.O. zasiekami z drutu kolczastego.

Plany związane z 5. WO. zostały podpisane przez dowódców z 08. PRU. tj.: płk Maśluk, mjr Elizarow, kpt. Lewin³⁵, st. lejtnant Kuszczenko³⁶.

Trzeci WO., jaki tu przedstawiam był w kolejności numerowany jako 6. Powstać miał na odcinku luki pomiędzy Medyką, a Stubnem, o której wcześniej wspominałem. Na tym obszarze planowano rozbudowę, aż sześciu P.O. co na pewno mogłoby wspomóc obronę okolic Medyki, gdzie toczyły się działania wojenne w dniach 22-28 VI 1941 r. Sześć P.O. rozlokowane miały być w okolicach obecnych wsi na terenie Republiki Ukrainy tj.: Buców (Буців), Szeginie (Шегині), Starzawa (Старява), Zawieruchy (Заверхи), Czerniawa (Черневе) oraz Mazury (Мазури). Wszystkie wymienione wioski znajdują się w obwodzie lwowskim w rejonie mościckim. Przed II wojną światową pomiędzy tymi wioskami znajdowały się jeszcze mniejsze wsie, które dla całości opisywaniego 6. WO. są bardzo ważne. W badaniach nad tym obszarem źródłem zarówno dla mnie jak i radzieckich planistów była mapa regionu Mościska WIG z 1938 r., której fragment prezentuje w niniejszej pracy[Mapa. 15]. Zadanie 6. WO. przedstawia dokument z 21 X 1940 r., mówiący, że:

Węzeł obrony 6 za zadanie ma ścisłą współpracę na lewym skrzydle z 1 węzłem obrony [mowa tu o prawym skrzydle P.O. Medyka] i na prawym skrzydle z oddzielnymi punktami oporu Rawo-Ruskiego rejonu umocnionego, [czyli 06. RRU, oprócz tego w okolicy znajdowały się również pojedyncze DOT-y z 08. PRU] szerokość frontu 6 km.

Nie dopuścić do wejścia przeciwnika w rejon Czerniawy oraz w rejon autostrady i drogi kolejowej na ogólnym kierunku Mościska-Lwów.

Bezpośdrenio przez czołową linię do wschodnich obrzeży Nakła, Poździacza [obecnie Leszno] przechodzi równa łąką, którą przecina środkowa część kanału Bucowskiego, o szerokości do 5 m.

Zagrożenie [ataku] czołgów na węzeł obrony możliwe jest z prawej flanki. Prawdopodobnego kierunku [ataku] czołgów spodziewać się można z rejonu Nienowic na południowy brzeg r.[zeki] Wisznia.

Przedpolem powinny być zalewowe tereny przed położoną tam łąką, zajęcie tego obszaru nie będzie wymagać budowy innych przeszkód³⁷.

6. WO. podzielony miał być na sześć P.O. Pierwszy z nich powstać miał w okolicach wsi Starzawa. Obszar na jakim znajdować się miał P.O. przedstawia się następująco:

Punkt opory nr 1 położony jest na granicy, 1 000 m na zachód od Starzawy. Długość frontu to 1 700 m, a głębokość 2 000 m³⁸[Mapa. 9].

P.O. Starzawa liczyć miał 17 DOT-ów oraz 4 schrony wspierające. Typ schronów na tym terenie przedstawia Tabela. 9.:

Tabela. 9. Punkt Oporu Starzawa.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	6414	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	215	155
2	6410	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	20	320
3	6411	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	224	164
4	6412	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	216	156
5	6413	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	12	312
6	6010	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	24 204	324 144
7	6011	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	18 198	318 138
8	6212	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	204	144
9	6211	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	33	333
10	6210	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	210	150
11	6111	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	222	162
12	6110	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	216	156
13	6311	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	14	204
14	6312	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	39	229
15	6310	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	338	168
16	6315	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	10	200
17	6316	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	10	200
18	6510	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
19	6610	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
20	6611	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
21	6710	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW³⁹

W opisywanym P.O. planowano także rozbudowę dodatkowych elementów obronnych. Wokół całego obszaru planowano utworzenie rowów przeciwczołgowych oraz zasieki z drutu kolczastego. Zapewne związane było to z ułożeniem terenowym, a co za tym idzie prawdopodobieństwem ataku sił pancernych nieprzyjaciela. Dodatkowo powstać miały zapory przeciwczołgowe, czyli tzw. zęby smoka w okolicy schronów: 6010, 6011, 6212, 6414, 6316, 6413, 6310, 6510, 6411, 6110. Planowano również budowę siedmiu DZOT-ów.

Drugi P.O. jaki planowano w ramach 6. WO. powstać miał we wsi Marynka Polska. Dokładne położenie P.O. określił dokument z 21 X 1940 r.:

Rozłożony pomiędzy wzgórzami o wysokości 188/209 [wzgórze 188 znajdowało się na północny-zachód od wsi Marynka Polska, a 209 na wschód]. Odległość od granicy 6 300 m. Długość frontu 1 500 m, a głębokość 2 000 m[Mapa. 10].

Od czołowej części do wschodnich obrzeży Poździacza [Leszna] – 3 500 m, otwarty teren.

W centralnej części punktu oporu przechodzi droga gruntowa z Bucowa w kierunku północno-wschodnim do Starzawy. Po zachodniej stronie drogi znajduje się nieoznakowana na mapie wieś Maryna Polska [wieś zapewne została wysiedlona w ramach położenia przygranicznego, dlatego nie została oznakowana na mapach radzieckich]⁴⁰.

Na obszarze P.O. Maryna Polska powstać miało 13 schronów oraz dwa obiekty wspierające. P.O. został przedstawiony na Tabeli. 10.:

Tabela. 10. Punkt Oporu Maryna Polska.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	6422	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	30	330
2	6420	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	242	182
3	6421	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	249	189
4	6020	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	54 234	354 174
5	6021	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	42 222	342 162
6	6220	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	240	180
7	6121	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	46	346
8	6120	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	42	342
9	6321	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	10	255
10	6320	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	38	173
11	6325	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	70	260
12	6326	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	355	181
13	620	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	321	261
14	6520	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
15	6620	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW⁴¹.

Podobnie jak w pierwszym P.O. w tym WO. w planach dodatkowej obrony uwzględniono na całym obszarze (dookoła) rowy przeciwczołgowe oraz zasieki. Na południowym-wschodzie planowano zapory leśne. Dodatkowo powstać miały tzw. zęby smoka w okolicy DOT-ów: 6320, 6321, 6020, 6021, 6422, 6325. Powstać miały także trzy DZOT-y.

Trzeci P.O. znajdować się miał w Bucowie. Jego położenie w dokumencie tak zostało przedstawione:

Położony na wschodnich obrzeżach wsi Buców[Mapa. 11]. Odległość od granicy 5 000 m. Część czołowa przechodzi w pobliżu osiedlonych ludzi w Bucowie. Lewy skraj współpracuje z punktem oporu nr 1 [mowa tu o rejonie P.O. Medyka]⁴².

Dane dotyczące typów DOT-ów , jakie planowano wybudować w tym P.O. zawarte zostały w Tabeli. 11.:

Tabela. 11. Punkt Oporu Buców.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	6430	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	240	180
2	6431	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	30	330
3	6432	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	249	189
4	6232	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	57	357
5	6230	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	242	189
6	6231	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	45	345
7	6131	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	222	162
8	6130	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	220	160
9	6330	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	314	144
10	6331	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	70	260
11	6335	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	320	205
12	6336	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	50	240
13	630	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	35	335
14	6000	PUNKT DOWODZENIA WĘZŁA OBRONY	–	–
15	6530	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
16	6630	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
17	6730	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW⁴³.

W dodatkowych elementach obronnych w tym P.O. znajdować się miały rowy przeciwczołgowe oraz zasieki (oba elementy wokół całego obszaru). Zęby smoka znajdować się miały w okolicy schronów: 630, 6131, 6230, 6231, 6432, 6331, 6431, 6232, 6130. Dodatkowo na wschodzie planowano budowę zapór leśnych. W tym P.O. planowano budowę, aż 12 DZOT-ów. Ciekawym elementem, który miał wspierać obronę był ukryty punkt ogniowy[oznaczone na rys. 1], w języku ros. Скрывающаяся огневая точка (SOT). Zapewne miało to być stanowisko na uzbrojenie większego kalibru, patrząc, iż w tych okolicach spodziewano się ataku pancernego z okolic Nienowic. W przypadku dodatkowego wsparcia obronnego na radzieckiej linii umocnień granicznych stosowano takie stanowiska jak BOT (бронирования огневая точка), czyli pancerne punkty ogniowe. W BOT-ach ustawiano kadłuby czołgów typu T-18/MS-1⁴⁴. Opisywany SOT znajdować się miał przy kanale Bucowskim. Jest to przykład kolejnego podtypu obiektu jaki planowano rozbudować w ramach tzw. Linii Mołotowa.

Kolejny, czyli 4. P.O. znajdować się miał w okolicach wsi Starzawa[Mapa. 12] podobnie jak pierwszy z tego WO. Znajdować się miał na wschodnich obrzeżach Starzawy. Dokładniej na południowo-wschodnich obrzeżach wsi⁴⁵.

Na tym obszarze planowano budowę 19 różnych obiektów. Typologię tego P.O. przedstawia Tabela. 12.:

Tabela. 12. Punkt Oporu Starzawa 2.

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	6440	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	35	335
2	6441	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	240	180
3	6442	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	30	330
4	6443	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	30	330
5	6040	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	36 216	336 156
6	6041	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	52 232	352 172
7	6240	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	234	174
8	6241	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	24	324
9	6242	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	246	186
10	6140	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	42	342
11	6141	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	234	174
12	6340	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	350	180
13	6341	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	44	234
14	6345	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	57	247
15	6346	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	348	178
16	6540	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
17	6640	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
18	6740	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–
19	640	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	300	240

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW⁴⁶.

Podobnie jak poprzednie P.O. rownież i na tym obszarze planowano rozmieszczenie wokół rowów przeciwczołgowych oraz zasieków. Wsparciem obronnym były także zęby smoka przy schronach: 6040, 6041, 6240, 6241, 6242, 6442, 6540. Planowano rozbudowę dodatkowych 7 DZOT-ów oraz jednego SOT-a w centralnym punkcie tego P.O. W okolicach SOT-a powstać miały dwa rowy przeciwczołgowe.

Piąty P.O. nie posiadał własnej nazwy. W dokumencie został opisany jednym krótkim zdaniem: Północna część wzgórza o wysokości 243⁴⁷. Analizując mapę WIG tego regionu, określiłem, iż P.O znajdować się miał pomiędzy wsią Maryna Polska (południowy-wschód), a Zwieruchy (południowy-zachód)[Mapa. 15]. W pobliżu znajdowała się stacja kolejowa we wsi Mazury (obecnie jest tam stacja kolejowa Mościska 2). Pomocne były również plany rozbudowy tego P.O., gdzie zaznaczone są dwa odnośniki: wieś Zawieruchy (ros. Заверхы) oraz tory kolejowe.

P.O. jaki miał powstać na tym ternie nazwałem Zawieruchy, od wsi położonej w okolicy. Dane dotyczące schronów i obiektów pomocniczych dotyczących 5. P.O. przedstawia Tabela. 13.:

Tabela. 13. Punkt Oporu Zawieruchy

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	6450	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	230	170
2	6451	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	40	340
3	6452	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	240	180
4	6250	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	220	160
5	6251	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	25	325
6	6252	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	220	160
7	6253	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	40	340
8	6254	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	20	320
9	6150	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	45	345
10	6350	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	290	120
11	6351	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	97	287
12	6352	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	90	280
13	6355	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	330	160
14	6356	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	277	107
15	650	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	330	220
16	651	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	20	320
17	652	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	328	213
18	653	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	190	75
19	6550	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
20	6650	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
21	6750	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW⁴⁸.

Na tym obszarze nie planowano, tak dużej ilości rowów przeciwczołgowych. Powstać miały przy schronach: 6250, 6452, pomiędzy 6352, a 6356 oraz pomiędzy 6251, a 6252. Na północy i zachodzie P.O. posiadać miał zapory leśne. Dodatkowo na północy, wschodzie i zachodzie tego obszaru rozmieszczone miały być pola minowe, a na południu rozciągały się tzw. zęby smoka . P.O. otoczony miał być przez zasieki z drutu kolczastego. Ponadto planowano rozmieszczenie czterech DZOT-ów.

Ostatni punkt oporu, czyli 6. powstać miał w okolicy folwarku Kopań [Mapa. 14] w okolicach wsi Szechynie (obecnie Szeginie, Шегині). W rosyjskich dokumentach jego położenie zostało opisane w jednym zdaniu: Fw. [Folwark] Kopań, 200 m na wschód, i 12 000 m od granicy⁴⁹.

Dowództwo tego P.O. otrzymało rozkaz o włączeniu P.O. w 1. WO., czyli w obszar Przemyśl-Medyka.

Ostatni z P.O. w 6. WO., jaki miał powstać w ramach rozkazu z 21 X 1940 r. był najliczniejszy. Mianowicie powstać tu miało 25 różnych obiektów, w tym 22 DOT-y. Typy umocnień w P.O. Kopań przedstawia Tabela. 14.:

Tabela. 14. Punkt Oporu Kopań

L.p.	Nr DOT-a	Typ DOT-a	Skrajny prawy kierunek ostrzału w stopniach	Skrajny lewy kierunek ostrzału w stopniach
1	6460	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	20	320
2	6461	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	25	325
3	6462	PÓŁKAPONIERA ARTYLERYJSKA	78	18
4	6060	KAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	246 66	186 6
5	6260	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	255	195
6	6261	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	240	180
7	6262	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	66	6
8	6263	PÓŁKAPONIERA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	234	174
9	6160	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	251	191
10	6161	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	54	354
11	6162	PÓŁKAPONIERA BRONI MASZYNOWEJ	255	195
12	6360	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	102	292
13	6361	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	85	275
14	6362	KAZAMATA OBRONY PRZECIWPANCERNEJ	25	215
15	6365	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	24	24
16	6366	KAZAMATA BRONI MASZYNOWEJ	48	238
17	660	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	360	245
18	661	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	67	7
19	662	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	252	137
20	663	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	314	199
21	664	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	128	68
22	665	SCHRON NA 1 STANOWISKO KARABINOWE	313	198
23	6560	PUNKT DOWODZENIA PUNKTU OPORU	–	–
24	6660	PUNKT OBSERWACYJNY	–	–
25	6760	SCHRONIENIE DLA WOJSK	–	–

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW⁵⁰.

Elementy wspierające w tym P.O. przedstawiają się następująco. Dookoła całego obszaru rozciągać sie miały zasieki oraz rowy przeciwczołgowe, a na wschodzie pomiędzy obiektami: 6361, a 6461 zamiast rowu przeciwczołgowego znajdować się miały zapory leśne. Brak DZOT-ów, pól minowych oraz tzw. zębów smoka. Dodatkowym elementem były naturalne skarpy.

Plany związane z powstaniem 6. WO. podpisane zostały przez dowódców 08. PRU tj.: przewodniczącego płk. Maśluka oraz członków komisji kpt. Polewika, mjr. Elizarowa, kpt. Grinczuka⁵¹.

Podsumowując można stwierdzić, iż gdyby ZSRS wykonał plan i w regionie powstało by kolejnych 14 P.O. mogłoby to na dłużej wstrzymać siły III Rzeszy oraz Republiki Słowacji, jakie prowadziły atak w ramach Fall Barbarossa w czerwcu i lipcu 1941 r. Blokady w postaci WO. nie byłyby łatwe do zdobycia, ponieważ w każdym z P.O. miało powstać co najmniej po trzy schronu typu półkaponiera artyleryjska, które wyposażone były w stanowiska Ł-17, czyli działo artyleryjskie kal. 76,2 mm. Dodatkowo wszystkie schrony obrony przeciwpancernej (kaponiery, półkaponiery, kazamaty) wyposażone miały być w działa przeciwpancerne kal. 45 mm. Dlatego też uważam, iż siły obronne ZSRS, które by stacjonowały w tych P.O. z takim uzbrojeniem na pewno nie byłyby łatwym przeciwnikiem dla sił niemieckich wraz z sojusznikami.

Tomasz Zając

Mapa. 1. Punkt Cisowa

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 2. Punkt Oporu Boguszówka

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 3. Punkt Oporu Górne

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 4. Punkt Oporu Bircza

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 5. Punkt Oporu Jawornik Ruski-Klementowka

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 6. Punkt Oporu Wola

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 7. Punkt Oporu Lipa

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 8. Punkt Oporu Dobra Rustykalna

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 9. Punkt Oporu Starzawa

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 10. Punkt Oporu Maryna Polska

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 11. Punkt Oporu Buców

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 12. Punkt Oporu Starzawa 2

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 13. Punkt Oporu Zawieruchy

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa. 14. Punkt Oporu Kopań

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW

Mapa 15. Fragment mapy WIG z 1938 r. -region Mościska

Źródło:własne na podstawie: www.mapywig.org z dnia15.06.2015 r.

Rys. 1. Schemat Punktów Oporu 08. Przemyskiego Rejonu Umocnionego

Źródło: własne na podstawie danych z RPAW