| Streszczenie | Summary |
| Artykuł podejmuje kwestię organizacji armii rosyjskiej w przededniu kampanii 1812 roku. W latach 1807-1812 przeprowadzono w niej wiele reform. Wpłynęły one pozytywnie na stan sił zbrojnych państwa carów, które stały się równorzędnym przeciwnikiem dla Wielkiej Armii Napoleona. W artykule przedstawiono strukturę organizacyjną, charakterystykę poszczególnych rodzajów broni, a także uzbrojenie stosowane w omawianym okresie. | The article presents of the organization of the Russian army just before the campaign of 1812. In the years 1807-1812 Russia introduced a number of reforms. They influenced positively on the shape of the armed forces of tsars’es state, which bacame equivalent oponent for Napoleon’s Great Army. The article presents the organizational structure, characteristics of the different types of troops and equipment used in the period. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| armia rosyjska, kampania rosyjska, organizacja, uzbrojenie, wojny napoleońskie | Russian army, Russian campaign, organization, equipment, Napoleonic Wars |
Rosja w 1812 r. była największym państwem Europy zamieszkanym przez ok. 44 mln mieszkańców, z czego ok. 5 mln mężczyzn było zdolnych do odbycia służby wojskowej. Znaczne zasoby ludzkie w styczniu 1812 r. pozwoliły osiągnąć liczebność armii na poziomie ok. 600 tys. żołnierzy w wojskach liniowych((J. Czubaty, Armia – duma imperium carów, „Mówią Wieki – wydanie specjalne: Ów rok 1812”, nr 1/2002, s. 48; M. Kukiel, Wojna1812 roku, t. I, Poznań 1999, s. 247; G. Zych, Armia Księstwa Warszawskiego: 1807-1812, Warszawa 1961, s. 236.)). Od czasu kampanii w Prusach Wschodnich w
latach 1806-1807 armia carska przeszła szereg zmian mających na celu przygotowanie jej do coraz wyraźniej zbliżającej się kolejnej konfrontacji. Impulsy do zmian pojawiły się szczególnie po 1810 r., kiedy to istniejący dotychczas sojusz francusko-rosyjski praktycznie przestał istnieć. Dodatkowo w tym czasie na ministra wojny wyznaczono gen. Michaiła Barclaya de Tolly, który popierał reformy w wojsku carskim. Sprzyjało temu zwiększanie nakładów na siły zbrojne – w 1809 r. wyniosły one 64,7 mln rubli, w roku następnym – 92,3 mln, a w 1811 – 113,7 mln((L. Bazylow, Historia Rosji 1801-1917, Warszawa 1977 s. 39; D. Nawrot, Litwa i Napoleon w 1812 roku, Katowice 2008, s. 57, 66.)). Reformy wdrożone po 1807 r. nie ominęły również organizacji wojska, choć nie poruszono np. problemu długości służby wojskowej nadal trwającej 25 lat (co ciekawe jeszcze w końcu XVIII w. służba była dożywotnia). Szacuje się, że jedynie ok. 10% poborowych przeżywało okres służby, choć nawet to nie kończyło zazwyczaj związku takich osób z armią z powodu braku możliwości odnalezienia się w życiu cywilnym. W związku z rozbudową stanu osobowego armii car zwiększył pobór z 4 do 5 ludzi na każdych 500 mieszkańców Rosji, przez co w latach 1806-1811 do wojska wcielono ok. 0,5 mln ludzi((A. Zamoyski, 1812: Wojna z Rosją, Kraków 2007, s. 120-122.)).
Podobnie jak we wszystkich armiach europejskich omawianego okresu podstawowym rodzajem broni była piechota. Zgodnie z dekretem carskim z 24 X 1810 r. każdy pułk posiadał 3 bataliony po 4 kompanie i liczył łącznie 54 oficerów, 120 podoficerów i 1980 szeregowych. Drugie bataliony każdego pułku pełniły funkcję zakładu (odpowiednik francuskich „dépôts”), który zajmował się przygotowywaniem rekrutów do służby. Ponadto pierwsza kompania każdego batalionu polowego miała charakter wyborczy (nazywano je grenadierskimi bądź karabinierskimi)((R. Bielecki, Encyklopedia wojen napoleońskich, Warszawa 2001, s. 502; A. i J. Żmodikow, Taktyka armii rosyjskiej w dobie wojen napoleońskich, Oświęcim 2010, s. 147.)).
W wojsku rosyjskim doby wojen napoleońskiej można rozróżnić trzy rodzaje pułków piechoty liniowej – muszkieterskie (przemianowane w lutym 1811 r. na pułki piechoty), grenadierskie i jegierskie. Różniły się one rodzajem powierzanych im zadań – zwykłe pułki piechoty i pułki grenadierskie miały stanowić trzon piechoty zarówno w ofensywie (szczególnie grenadierzy) jak i w defensywie poprzez uniwersalne szkolenie tj. zarówno do walki w linii jak i w kolumnie. Z kolei jegrzy byli z definicji lekką piechotą używaną do walki w szyku rozproszonym tj. tyralierze i prowadzenia celnego ognia (stąd nazwa – od niem. Jäger – myśliwy). W praktyce bitewnej, szczególnie w odniesieniu do jednostek jegierskich, poszczególnych jednostek używano do różnych zadań w zależności od sytuacji na polu walki, co pokazały m.in. walki pod Borodino, gdzie część regimentów jegierskich wykorzystano jak piechotę liniową((J. Czubaty, Armia – duma imperium…, s. 49.)). Poza pułkami liniowymi istniały również pułki piechoty gwardii zreorganizowane w marcu 1811 na wzór wojsk liniowych. W marcu 1812 r. w wojsku carskim znajdowało się 6 pułków piechoty gwardii, batalion piechoty morskiej gwardii, 14 pułków grenadierów, 96 pułków piechoty liniowej, 50 pułków jegrów i 4 pułki piechoty morskiej. Pułki piesze były zorganizowane w dywizje – zazwyczaj w ich skład wchodziły trzy dwupułkowe brygady, przy czym dwie z nich składały się z pułków liniowych, a jedna – z jegierskich. W osobne dywizje grupowano pułki grenadierskie. Łącznie, nie licząc gwardii, Rosjanie posiadali w 1812 r. 29 dywizji piechoty, z czego 27 z nich (w tym 2 grenadierskie) znajdowało się w europejskiej części Rosji. Aby zwiększyć poziom wyszkolenia na szczeblu dywizji przed kampanią organizowano na tym szczeblu stosowne manewry((M. Kukiel, Wojna…, s. 249; A. i J. Żmidikow, Taktyka…, s. 147-148, 268.)).