Testy zwalczania okrętów przez lotnictwo USA w 1923 roku w oczach polskiego dyplomaty

Streszczenie Summary

Artykuł jest analizą raportu polskiego attaché wojskowego z Waszyngtonu z września 1923 roku. Opisywał on w nim próby zwalczania okrętów przez lotnictwo bombowe, podjęte z inicjatywy Williama „Billy’ego” Mitchella, amerykańskiego teoretyka wojskowości. Jego zdaniem samoloty były zdolne do efektywnego zwalczania okrętów wojennych, a nawet do samodzielnego wygrania wojny. Był on najważniejszym amerykańskim teoretykiem lotnictwa okresu międzywojennego. Przeprowadzone w 1923 roku próby były kontynuacją podjętych dwa lata wcześniej testów, a ich przedmiotem były dwa stare pancerniki USS New Jersey i Virginia. W końcowej części artykułu dokonano oceny raportu polskiego oficera, jak i samych testów.

The article is an analysis of a report written in September 1923 by a Polish military attaché in Washington D.C. He described the attempts to fight warships with air force bombers made on William „Billy” Mitchell’s initiative. Mitchell was an American military theorist. In his opinion, planes were able to effectively fight warships and even to win a war single-handedly. He was the most important American military theorist of the interwar period. The attempts of 1923 were a continuation of tests made two years earlier – their object were two old battleships: USS New Jersey and Virginia. The final part of the article is an evaluation of both Polish officer’s report and the tests.

Hasła indeksowe Key Words

siły powietrzne, marynarka wojenna, teoria wojskowości

air force, navy, military theory

William „Billy” Mitchell był bez wątpienia jednym z ważniejszych teoretyków lotnictwa w XX wieku. Świadczy o tym nie tylko wpływ jego poglądów na tworzenie się koncepcji użycia samolotów, ale i zainteresowanie jakim cieszyły się ówcześnie jego teorie i eksperymenty. Te ostatnie obserwowali nie tylko specjaliści z dziedziny awiacji, ale i zawodowi dyplomaci, śledzący bieżący rozwój sprzętu i doktryn wojennych. W niniejszym artykule przybliżymy relację polskiego attaché wojskowego w Waszyngtonie z 1923 roku, w której opisywał testy bombardowania okrętów New Jersey i Virginia. Próby te były trzecim podejściem do problemu zwalczania okrętów nawodnych przez samoloty bombowe, realizowanym z inicjatywy generała Mitchella. Polski dyplomata miał okazję obserwować te wydarzenia i sporządził z nich stosowny raport.

Polski attachat wojskowy w amerykańskiej stolicy został powołany do życia w 1919 roku. Od 1 września 1920 roku do marca 1924 roku na jego czele stał major Kazimierz Mach, początkowo formalnie jedynie jako zastępca (w stopniu kapitana), a następnie pełniący obowiązki szefa placówki, od maja 1921 roku zaś jako pełnoprawny attaché. Do jego obowiązków należało nie tylko śledzenie bieżących dyskusji i wydarzeń dotyczących organizacji amerykańskiej armii i koncepcji jej użycia, ale także kontakty z polskimi kombatantami i obserwowanie tematyki militarnej w Ameryce Południowej oraz Japonii. Trzeba przyznać, że jego służba nie była zbyt szczęśliwa. Objęciu przez niego stanowiska sprzeciwiali się urzędnicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, tłumacząc swe zarzuty wobec oficera jego słabą znajomością języka angielskiego i nieznajomością języka francuskiego. W jego obronie stanął jednak szef Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (któremu podlegali attaché), dzięki czemu nominacja stała się faktem. Już na początku 1921 roku, po przeprowadzeniu oceny attachés wojskowych, mjr Mach znalazł się w gronie 6 oficerów przeznaczonych do odwołania ze stanowiska. Pozostał jednak w Stanach Zjednoczonych, a w późniejszym okresie otrzymywał nawet pochwały za swoją działalność. Ta ostatnia nie była łatwa, dyplomata był bowiem przeciążony zakresem swych obowiązków, brakowało mu też wsparcia przełożonych. W 1922 roku szef placówki, poseł Kazimierz hrabia Lubomirski złożył do MSZ wniosek o rozwiązanie attachatu wojskowego, co więcej, nie poinformował o tym ani samego attaché, ani Sztabu Generalnego. Do likwidacji nie doszło, a stosunki z hr. Lubomirskim uległy w końcu poprawie, ale nie był to koniec problemów majora Macha. Borykał się on z ciągłym niedoborem środków finansowych, co w końcu stało się powodem jego odejścia ze służby. W 1924 roku, po kolejnej obniżce wynagrodzenia i zwolnieniu jego współpracownika major podał się do dymisji i 1 marca tegoż roku został odwołany do kraju((R. Majzner, Attachaty wojskowe Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1945: strukturalno-organizacyjne aspekty funkcjonowania, Częstochowa 2014, s. 402-404, 471, 492-493, 502.)).

Kazimierz Mach 9 września 1923 roku przesłał do II Oddziału SGWP raport zatytułowany Niszczenie okrętów wojennych stosownie do traktatu waszyngtońskiego: doświadczenia przy zatapianiu za pomocą aeroplanów((Archiwum Akt Nowych (dalej w skrócie jako AAN), zespół Attaches wojskowi przy rządach państw kapitalistycznych, Poselstwo polskie w Waszyngtonie. Attache wojskowy i morski, sygnatura 1191/290/157/1, Licz. 263/23, Niszczenie okrętów wojennych stosownie do traktatu waszyngtońskiego: doświadczenia przy zatapianiu za pomocą aeroplanów, s. 170-185. )). Opisywał w nim próby lotnicze z dnia 5 września. Atakom poddano dwa okręty liniowe USS Virginia((Stępkę pod USS Virginia położono w 1902 roku, a do służby okręt wszedł w 1906 roku. W latach 1907-1909 brał udział w podróży dookoła świata, zwanej rejsem Wielkiej Białej Floty. Podczas rewolucji w Meksyku brał udział w zabezpieczaniu ewakuacji amerykańskich obywateli (w roku 1913). W 1917 roku po zakończeniu remontu jednostka dołączyła do Floty Atlantyku, po przystąpieniu USA do I wojny światowej tylko raz wzięła udział w działaniach wojennych – eskortowała konwój w październiku 1918 roku. W latach 1918-1919 okręt był wykorzystywany do transportu amerykańskich żołnierzy z Europy do ojczyzny. 13 sierpnia 1920 roku wycofano go ze służby, a 6 sierpnia 1923 roku przekazano Ministerstwu Wojny do przeprowadzenia testów bombardowań lotniczych. Virginia IV (Battleship No. 13), Naval History and Heritage Command, <http://www.history.navy.mil/research/histories/ship-histories/danfs/v/virginia-iv.html>, [23.09.2015 r.])) i USS New Jersey((Budowę USS New Jersey rozpoczęto w 1904 roku, a do służby przyjęto go 2 lata później. Podobnie jak Virginia brał udział w rejsie Wielkiej Białej Floty. W latach 1910-1911 przesunięto go do rezerwy, a po powrocie do służby czynnej brał udział w ćwiczeniach na wodach Atlantyku. W 1914 roku jego załoga zajęła meksykańskie miasto Vera Cruz, by wymusić na Meksyku ustępstwa polityczne. Podczas I wojny światowej uczestniczył w szkoleniu artylerzystów na wodach Zatoki Chesapeake. Po zakończeniu wojny przewoził amerykańskich żołnierzy z Europy. 6 sierpnia 1920 roku jednostka została wycofana ze służby. New Jersey I (BB-16), Naval History and Heritage Command, <http://www.history.navy.mil/research/histories/ship-histories/danfs/n/new-jersey-i.html>, [23.09.2015 r.])). Były to przestarzałe już jednostki, przeznaczone do zniszczenia na mocy ustaleń traktatu waszyngtońskiego z 1922 roku. W pierwszej części raportu attaché opisał dokładnie oba okręty okręty. Były one opancerzone na burtach płytami stalowymi o grubości od 4 do 11 cali, wieże dział pokrywało 9 cali pancerza, a pokład 3 cale. Zatopić miały je samoloty z 2. Ciężkiej Grupy Bombardującej (Second Heavy Bombardment Group, błędnie przetłumaczona przez Macha jako Grupa Ciężkich Niszczycieli((AAN, sygn. 1191/290/157/1, Licz. 263/23, Niszczenie okrętów wojennych stosownie do traktatu waszyngtońskiego: doświadczenia przy zatapianiu za pomocą aeroplanów, s. 173.))) z Langley Field w stanie Virginia. Attaché zauważał, iż jednostka ta nie posiadała pełnego stanu osobowego i wyposażenia, zamiast 925 ludzi i 40 samolotów, miała wówczas na stanie jedynie 552 ludzi i 28 aeroplanów. Maszyny te to ciężkie bombowce Martin (model NBS-1), wykorzystywane już we wcześniejszych testach Williama Mitchella. Mogły one przenieść do 2200 funtów bomb. Polski oficer również sporządził dla swych przełożonych dokładny opis tych płatowców i ich charakterystyk, jak również używanych przez Amerykanów bomb lotniczych((Ibidem, s. 171-175.)).