Przewoźny Czesław

Czesław Przewoźny (1914-1983), kapral pilot Wojska Polskiego
Urodził się 19 kwietnia 1914 roku w Pawłowicach w pobliżu Leszna w Wielkopolsce. W Pawłowicach ukończył szkołę podstawową, a następnie kształcił się w Szkole Rzemieślniczo-Przemysłowej w Poznaniu. Po skończonej edukacji pracował jako ślusarz. Od 1936 roku służył w 3. Pułku Lotniczym. W 1938 roku ukończył kurs pilotażu w poznańskim pułku. Do wybuchu drugiej wojny światowej pozostawał w 3. Pułku Lotniczym w charakterze podoficera nadterminowego.
W czasie kampanii polskiej 1939 roku służył w stopniu kaprala pilota w II. plutonie 36. eskadry obserwacyjnej. Swój pierwszy lot bojowy wykonał już rankiem 1 września, zaledwie parę godzin po agresji niemieckiej na Polskę. 11 września wraz z obserwatorem podporucznikiem Zdzisławem Mutkowskim wykonywał lot rozpoznawczy na samolocie Lublin R.XIIID w rejonie Strzelce – Stryków – Zgierz – Poddębice – Warta – Uniejów – Kutno. W rejonie miejscowości Wola Miłkowska samolot został zestrzelony przez niemiecką obronę przeciwlotniczą. Obserwator zginął, natomiast ranny pilot wylądował na spadochronie. Przez okoliczną ludność został uznany za niemieckiego szpiega, ale ostatecznie zdołał udowodnić swoją tożsamość i przedostał się do Warszawy. Po kapitulacji stolicy, jako „obrońca Warszawy” został zwolniony przez Niemców do domu.
W lutym 1940 roku planował przekroczyć granicę z Węgrami i przedostać się do Wielkiej Brytanii. Próba nie powiodła się ze względu na warunki atmosferyczne. W maju został aresztowany przez Gestapo i osadzony w poznańskim Forcie VII, a później wywieziony do obozu w Dachau. Następnie Przewoźny znalazł się obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau, gdzie należał do tajnej organizacji wojskowej. W 1943 roku trafił do obozu Sachsenhausen. W związku ze zbliżającym się frontem, razem z innymi więźniami był ewakuowany. Ostatecznie 2 maja 1945 roku w rejonie Schwerina został oswobodzony przez wojska angielskie.
Po wyzwoleniu został pomówiony przez byłego współwięźnia obozu w Auschwitz o znęcanie się nad Żydami. Władze brytyjskie internowały Przewoźnego i przeprowadziły dochodzenie. W 1948 Przewoźny wyjechał do Polski. Został aresztowany, ale w 1949 roku oczyszczono go z zarzutów niegodnej postawy w obozie koncentracyjnym. Zamieszkał ponownie w Pawłowicach. Jednakże już w 1950 roku przeniósł się do Leszna, gdzie podjął pracę jako tokarz. Zły stan zdrowia uniemożliwił mu powrót do lotnictwa. W 1957 roku przeszedł na rentę, ale przez 25 lat uparcie ZBoWiD uparcie odmawiał mu prawa do uprawnień kombatanckich. Dopiero w 1982 roku Przewoźny został uznany kombatantem. Były pilot 36. eskadry obserwacyjnej zmarł 18 grudnia 1983 roku w Lesznie.
Czesław Przewoźny to jeden ze słabiej znanych polskich lotników z okresu drugiej wojny światowej. Trudno się temu dziwić, nie był asem myśliwskim, nie uczestniczył w bitwie o Anglię, czy w późniejszych zmaganiach powietrznych nad Europą. Nie był nawet oficerem. Czesław Przewoźny był kapralem pilotem, wyszkolonym w 3. Pułku Lotniczym niedługo przed wybuchem drugiej wojny światowej. We wrześniu 1939 roku wykonał kilka lotów obserwacyjnych na pozbawionym większej wartości bojowej Lublinie R.XIIID. Ta powolna maszyna była łatwym celem dla nieprzyjacielskich myśliwców i artylerii przeciwlotniczej. Tak też zakończyła się kariera lotnicza Przewoźnego – został zestrzelony przez ogień z ziemi. Jego obserwator zginął, sam zdołał się jednak uratować. Dotarł do Warszawy, a będąc jej obrońcą mógł powrócić do domu. Jak się jednak okazało niemiecka wspaniałomyślność była tylko tymczasowa i pilot został aresztowany przez Gestapo. W przeciwieństwie do polskich lotników, którzy przedostali się na zachód, Przewoźny nie mógł więc wziąć udziału w kolejnych kampaniach powietrznych drugiej wojny światowej. Czekała go za to tragiczna rzeczywistość niemieckich obozów koncentracyjnych. Przeżył drugą wojnę światową, ale po niej czekały go dalsze szykany. Personalny konflikt ze współwięźniem przerodził się w oskarżenia o antysemityzm oraz postawę „niegodną Polaka” i choć pilot został oczyszczony z zarzutów to kładły się one cieniem na wielu aspektach jego życia niemal aż do śmierci.

dr Mariusz Niestrawski

Bibliografia
– Archiwum Państwowe w Lesznie, Akta Czesława Przewoźnego.
– Czesław Przewoźny, dostępny w internecie: http://krzemieniewo.net/viewpage.php?page_id=320; [dostęp: 2 stycznia 2015 roku, godz. 19:48.]
– Jóźwiak Zenon, Wawrzyniak Jarosław, Leszczyńskie orły II wojny światowej, Leszno 2011.
– Lotnicy polscy nad Wartą, dostępny w internecie: http://milkowice.pl.tl/Lotnicy-polscy-nad-Wart%26%23261%3B.htm; [dostęp: 2 stycznia 2015 roku, godz. 19:47.]
– Pawlak Jerzy, Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939 roku, Warszawa 1982.