| Streszczenie | Summary |
| Artykuł przedstawia dwa wybitne XVII-wieczne podręczniki artyleryjskie, które zawierają informacje dotyczące konstrukcji, produkcji i właściwości rakiet. Pierwszym z nich jest dzieło hiszpańskiego oficera Diego Ufano – „Tratado de la Artilleria”, pierwszy raz wydane w Brukseli w 1613 roku, następnie przetłumaczone na język niemiecki w 1614, francuski w 1615 i polski w 1643 roku. Drugim jest ”Artis magnae artilleriae pars prima”, wydana pierwotnie w Amsterdamie w 1650 roku, następnie przetłumaczona na język francuski w 1651, niemiecki w 1676, angielski w 1729 i polski w 1963 roku. Ta praca polskiego szlachcica Kazimierza Siemienowicza była przez ponad dwa wieki używana w Europie jako główny podręcznik artyleryjski. W książce przedstawiono standardowe projekty budowy rakiet, kul ognistych i innych urządzeń pirotechnicznych. Dzieło zawiera obszerny rozdział poświęcony konstrukcji, produkcji i właściwościom rakiet, w tym rakiet ze stabilizatorami typu delta (zamiast żerdzi ogonowych), baterii rakietowych i rakiet wielostopniowych. | The article presents two 17th century artillery manuals which contained information about construction, production and properties of rockets. One of them is a work of Spanish officer Diego Ufano – „Tratado de la Artilleria”. “Tratado de la Artilleria” first printed in Brussels in 1613, was translated to German in 1614, French in 1615 and Polish in 1643. The second is “Artis magnae artilleriae pars prima” (Great Art of Artillery, the First Part). “Great Art of Artillery” first printed in Amsterdam in 1650, was translated to French in 1651, German in 1676, English and Dutch in 1729 and Polish in 1963. For over two centuries, this work of Polish nobleman Kazimierz Siemienowicz was used in Europe as a basic artillery manual. The book provided the standard designs for creating rockets, fireballs, and other pyrotechnic devices. It contained a large chapter on construction, production and properties of rockets, including rockets with delta wing stabilizers (instead of the common guiding rods), batteries of rockets and multi-stage rockets |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| rakiety, XVII wiek, stabilizatory typu delta, traktaty artyleryjskie, Kazimierz Siemienowicz, Diego Ufano | rockets, 17th century, delta wing stabilizes, artillery manuals, Kazimierz Siemienowicz, Diego Ufano |
Użycie rakiet w celach czysto militarnych kojarzone jest zazwyczaj z XX wiekiem, jednak historia tego rodzaju broni sięga swoimi korzeniami czasów starożytnych. Podczas wielowiekowej historii rakiet zmieniały się koncepcje ich użycia. Początkowo używano rakiet jedynie w celach rozrywkowych, później także w celach militarnych. Należy jednak pamiętać, że bez rozwijania wiedzy na temat konstruowania rakiet przeznaczonych dla rozrywki, nie byłoby możliwe stworzenie rakiet nadających się do użycia na wojnie. Lata doświadczeń kolejnych rakietników doprowadziły do opracowania w XVII wieku znakomitych projektów rakiet. Na przykład niektóre rozwiązania proponowane przez polskiego artylerzystę Kazimierza Siemienowicza wyprzedzały swoją epokę o prawie 300 lat. Część rozwiązań, które stosowano w rakietach służących rozrywce przejęto później z powodzeniem przy konstrukcji rakiet przeznaczonych do celów militarnych. Pozostałe projekty rakiet przeznaczonych dla rozrywki służą nam do dzisiaj. W XVII wieku powstały w Europie liczne traktaty artyleryjskie, których autorzy opisywali między innymi zasady budowy różnego typu rakiet. Dwa najważniejsze z nich to „Tratado de la Artilleria” Hiszpana Diego Ufano oraz „Artis magnae artilleriae pars prima” Polaka Kazimierza Siemienowicza. W pierwszej części artykułu przedstawię zarys użycia rakiet od starożytności do XX wieku, w drugiej omówię dzieła Diego Ufano i Kazimierza Siemienowicza oraz przedstawię proponowane przez autorów typy rakiet i sposoby ich budowy.
Użycie rakiet od starożytności do XX wieku.
Pociski rakietowe pojawiły się prawdopodobnie kilka wieków przed naszą erą na Dalekim Wschodzie. Wiemy, że w X wieku stosowano je w Chinach do fajerwerków. Tego typu pocisk opisał Markus Grek, podając jednocześnie skład materiału napędzającego. Pociskami rakietowymi interesował się także żyjący w XIII wieku uczony biskup Regensburga Albert Wielki. Podczas oblężenia miasta Kai-fung-fu w 1232 roku użyto strzał rakietowych miotanych z kusz lub z łuków. Do Europy pociski rakietowe dotarły z Chin poprzez kontakty z krajami arabskimi. W Polsce po raz pierwszy pocisków rakietowych użyli Tatarzy w trakcie bitwy pod Legnicą w 1241 roku. W średniowieczu i epoce renesansu broń rakietową stosowano dosyć powszechnie. Ówczesne pociski rakietowe składały się z tuby papierowej wypełnionej ubitym prochem i przewiązywanej sznurkiem (w celu zabezpieczenia przed rozsypaniem się). Z przodu takiego pocisku znajdował się kołpak z ładunkiem bojowym, z tyłu natomiast otwór – dysza wylotowa. Stabilizatorem podczas lotu była długa żerdź, pełniąca funkcję statecznika. W epoce nowożytnej duży wkład w rozwój wiedzy o rakietach wnieśli Polacy – Walenty Sabich i Kazimierz Siemienowicz. Wkład drugiego z nich w rozwój europejskiej techniki rakietowej był szczególnie duży. W XVIII-wiecznych Indiach stosowano z powodzeniem rakiety w celach militarnych. W 1776 roku hinduski książę Maidar Ali utworzył liczący 1200 żołnierzy korpus rakietowy, który jego syn Tipu Sahib uzbroił w pociski rakietowe zaopatrzone w prętowe stabilizatory. Na terenie Indii z nowoczesną bronią rakietową zapoznał się generał Congrave, który rozwinął następnie w Europie szeroką działalność w zakresie techniki rakietowej. Od początku XIX wieku dostrzec można w Europie rosnące zainteresowanie wykorzystaniem rakiet w celach militarnych. Pociski rakietowe konstrukcji generała Congrave stosowano m. in. podczas wojen napoleońskich. W Polsce badania nad rakietami prowadził generał Józef Bem. W 1823 roku w armii Królestwa Kongresowego utworzono korpus rakietników. Początek XIX wieku to okres dużego zainteresowania pociskami rakietowymi w Europie, o czym świadczyć mogą powstające wówczas korpusy rakietowe w Prusach, Austrii oraz Rosji. Pocisków rakietowych użyto m.in. w bitwie pod Lipskiem (1813) i pod Waterloo (1815), w wojnie rosyjsko-tureckiej (1828-1829) oraz w wojnie krymskiej (1853-1856). Szybki rozwój znacznie celniejszej od pocisków rakietowych artylerii lufowej w II połowie XIX wieku wyparł je z pół bitew, a korpusy rakietowe uległy rozwiązaniu (( W. Kwaśniewicz, 1000 słów o dawnej broni palnej, Warszawa 1987, s. 126-127.)). Rakiety znikły w ten sposób na pewien czas z pól bitew, by wrócić z powodzeniem w XX wieku.