Streszczenie | Summary |
Celem niniejszego opracowania było poruszenie zagadnień związanych z narodzinami i rozwojem motoryzacji samochodowej w Polsce w latach 1918-1939. Narracja skupiona jest przede wszystkim na najważniejszych konstruktorach pojazdów cywilnych, którzy dzięki swojej kreatywności i wbrew przeciwnościom losu potrafili wcielać w życie projekty pierwszych polskich samochodów. Podjęta została również kwestia parametrów pojazdów ze szczególnym uwzględnieniem właściwości silnika (jego pojemności, ilości cylindrów, suwów oraz koni mechanicznych) i skrzyni biegów. Omówiono także nowatorskie techniki i wynalazki będące na wyposażeniu pojazdów, które zrewolucjonizowały nie tylko przemysł ogólnopolski, ale także europejski, czy światowy. Praca udowadnia, iż gdyby nie ówczesna sytuacja polityczno-gospodarcza (m.in. próby zjednoczeniowe, wielki kryzys gospodarczy, monopolizacja europejskiego przemysłu motoryzacyjnego przez FIAT-a, niesprzyjająca polityka rządu, wybuch II wojny światowej) polska myśl motoryzacyjna mogłaby być wzorem dla wszystkich producentów samochodów, rewolucjonizując tym samym tę wyjątkową gałąź przemysłu. | The goal of this study was to stir issues related to the birth and development of automotive vehicle in Poland in 1918-1939. The narrative is primarily focused on the most important constructors of civilian vehicles who through their creativity and in spite of adversity able to put into practice the first Polish car projects. Raised also the issue of vehicle characteristics, with particular emphasis on characteristics of the engine (its capacity, number of cylinders, stroke and horsepower) and transmission. Also discussed innovative techniques and inventions equipped vehicles, which have revolutionized the industry, not only nationwide, but also European, or global. Study proves that if not the then political and economic situation (such as trying to unification, the Great Depression, the monopolization of the European automotive industry by FIAT, unfavorable government policy, the outbreak of World War II) Polish automotive thought it could be a model for all car manufacturers revolutionizing this unique industry. |
Hasła indeksowe | Key Words |
Motoryzacja, II Rzeczypospolita, Okres międzywojenny | Motorization, II Republic of Poland, Interwar period |
W postchłopskim społeczeństwie wszelki ruch kojarzy się z ciężką pracą.
Dlatego będziemy podjeżdżali pod same drzwi teatru czy kościoła.(…)
Bierze się to zapewne ze złożenia pewnego rodzaju uzależnienia od auta z poczuciem,
że nie wypada pójść piechotą.
Polak nie idzie, Polak jedzie ((Wywiad Magdaleny Dąbrowskiej z Tomaszem Szlendakiem, „Polak nie idzie, Polak jedzie”, [w:] Gazeta Wyborcza, Warszawa, 26 listopada 2010, s. 12.))
(Tomasz Szlendak)
Warunki polityczno-gospodarcze po uzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. nie sprzyjały rozwojowi myśli motoryzacyjnej. Po latach pod zaborami Polacy stanęli przed wyzwaniem utworzenia silnego, zjednoczonego, niezależnego państwa z dobrze prosperującą gospodarką, w której kwestie cywilnej motoryzacji nie mogły być i nie były priorytetem. Brakowało m.in. jednolitej sieci drogowej ((A. M. Rostocki, Historia starych samochodów, Warszawa 1981, s. 305.)). Należało przede wszystkim odbudować kraj ze zniszczeń wojennych, stworzyć sprawnie prosperujący system bankowo-finansowy oraz uruchomić procesy inwestycyjne, które byłyby bazą pod produkcję samochodów. Ponadto deficyt budżetowy pogłębiany był przez coraz to nowe wydatki wojenne ((J. Kaliński, Historia gospodarcza XIX i XX w., Warszawa 2004, s. 159-160.)). Co prawda, zamówienia wojskowe związane z wojną pobudzały koniunkturę, lecz jedynie w kwestiach militarnych ((W. Roszkowski, Historia Polski 1914-2004, Warszawa 2004, s. 33.)). Mimo tych niedogodności również wśród Polaków narodziła się chęć skonstruowania rodzimego cywilnego pojazdu mechanicznego.
Rozdział I – Trudne początki
Pionierami motoryzacji w II Rzeczypospolitej byli: Stefan Kozłowski oraz Antoni Frączkowski, którzy już w 1920 r., w Warszawie przy ul. Rakowskiej 23 założyli pierwszą w kraju fabrykę samochodów pod marką S.K.A.F. Pierwszym samochodem, który opuścił bramę fabryki był dwuosobowy pojazd napędzany jednocylindrowym silnikiem chłodzonym wodą o pojemności skokowej 0,5 l. Prototyp rozwijał prędkość zaledwie 40km/h, jednakże przewidywano zainstalowanie większego silnika w kolejnych modelach. Mimo iż pojazd był stosunkowo mały i ważył zaledwie 300 kilogramów, to posiadał duży rozstaw osi wynoszący 2,2 m (dokładnie taki sam jak w starszej o ponad trzy dekady „Syrence”). Imponującym walorem było małe zużycie „oliwy”, zaledwie 1 litr na 100 kilometrów. Do każdego samochodu dołączano darmowe akcesoria, tj.: pompkę, klucz francuski, przecinak i młotek. Nowością (również na skalę światową) było załączanie instrukcji inżynieryjnej dotyczącej samodzielnej budowy garażu w postaci skrzyni zamykanej na kłódkę. Niestety z wielu przyczyn natury gospodarczo-finansowej, marka S.K.A.F nie zdominowała rynku polskiego wkrótce zawieszając swoją działalność ((Ibid., s. 341.)).