| Streszczenie | Summary |
| Alojzy Fryderyk von Brühl był jednym z najwybitniejszych generałów artylerii koronnej w XVIII wieku. Dzięki bogatemu doświadczeniu i otwartości na zmiany doprowadził do gruntownych zmian w oddziałach artylerii. W wojnie w obronie Konstytucji 3 maja to artyleria wykazała się bardzo wysokim stanem wyszkolenia i sprawnością. Wielu wychowanków generała w latach wojen napoleońskich zdobyło szlify generalskie. Do dziś generał pozostaje jednym z bardziej zapomnianych reformatorów polskiej armii. | Alojzy Fryderyk Brühl; 31 July 1739 Dresden – 30 January 1793 Berlin. He was a Polish-Saxon diplomat, politician, general of artillery. During the Seven Years’ War, he participated in several of the campaigns as a volunteer in the Emperor’s army. After 1764 he started reform polish artillery. He has introduced many innovations in endowment, drill and discipline. General Alojzy loved his soldiers. He never stopped fighting for better live his Artillery Corp. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Alojzy Fryderyk von Brühl, Artyleria, XVIII wiek | Alojzy Fryderyk von Brühl, Artillery, XVIII century |
Lata poprzedzające Sejm Wielki były czasem dojrzewania wielu programów reform państwa, rodzenia się nowych sił społecznych i politycznych. W początkach wieku, za przyzwoleniem szlachty, wyniszczonej i zmęczonej kolejnymi konfliktami, powołanie nowoczesnej i sprawnej armii wydawało się możliwe. W latach 1716-1717 za utworzeniem stałych wojsk opowiadały się wszystkie obozy polityczne Rzeczypospolitej ((T. Ciesielski, Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009, s. 7.)). Niestety, jednocześnie szlachta obawiała się wykorzystania przez Augusta II wojsk przeciw szlacheckiej wolności, a także nie miała ochoty ponosić kosztów utrzymania dużej armii ((Tamże, s. 7.)). W takiej sytuacji sejm w 1717 roku powołał stałą armię, która nie przedstawiała właściwie żadnej wartości bojowej ((Tamże, s. 582.)). Przez cały okres saski toczyła się debata nad naprawą i powiększeniem stanu sił zbrojnych, lecz nie udało się tego wówczas dokonać – wiele propozycji reform było utrącanych przez sąsiadów Rzeczypospolitej ((Z. Zielińska, Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku, Warszawa 2001, s. 7-90.)).
Rok 1764 przyniósł pewną zmianę sytuacji. Na tronie z łaski carycy Katarzyny II zasiadł Stanisław August Poniatowski. Nowy władca Rzeczypospolitej był wielkim zwolennikiem reform, niestety protektorat rosyjski i spory wewnątrz „Familii” ograniczały możliwości szybkich, kompleksowych napraw. Mimo tego, w okresie 1764-1788 udało się przeprowadzić wiele reform cząstkowych, w tym również wojskowych. Jedną z dziedzin, w których doszło do skutecznych i efektywnych zmian była poprawa stanu artylerii koronnej.
W historiografii polskiej dzieje artylerii nie doczekały się jeszcze całościowego opracowania ((R. Matuszewski, Odnowa artylerii koronnej w latach 1764-1789. Organizacja i rekonstrukcja sprzętu, Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. XXV; (1982), 101.)). Istnieje jednak wiele monografii, które poruszają ten problem. Powstały dwie prace opisujące dzieje artylerii w czasach stanisławowskich. Są to Odnowa artylerii koronnej w latach 1764-1789 Romana Matuszewskiego oraz Artyleria koronna w obronie niepodległości Polski 1792-1794 Zygmunta Waltera-Janke. Jednak jak zauważyli obaj autorzy, studia nad tym tematem wymagają dalszych prac.
W dziejach rozwoju artylerii koronnej za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego niewątpliwie dużą rolę odegrał generał Alojzy Fryderyk Brühl. Wydaje się, że watro się pochylić w tym miejscu nad elementami jego biografii i myślą wojskową, a także reformami, które zdołał przeprowadzić w polskiej artylerii u schyłku istnienia Rzeczypospolitej.
Dzieje rodziny Brühlów nie zawsze były związane z Polską. Ród generała Alojzego miał swe gniazdo rodowe w Turyngii. Były to ziemie pod kontrolą elektorów saskich. W latach 1696-1733 na tronie polskim zasiadał August II – na jego dworze ojciec przyszłego generała, Henryk Brühl zdobywał szlify polityczne, stał się jednym z najbardziej zaufanych współpracowników następcy na tronie Saksonii i Polski, Augusta III ((J. Staszewski, August III Sas, Wrocław 2010, s. 212-235.)). Wszechwładny saski minister nie był jednak lubiany w Polsce, gdzie nabył szlachectwo, by sprawować urzędy i posiadać ziemię. Wybitny polski historyk Władysław Konopczyński scharakteryzował saskiego ministra w taki sposób: „Doskonały samolub, groszorób, bez polotu i poczucia służby publicznej, uosobienie powszednich zdolności i pospolitych przywar, pasożytował on na dwóch społeczeństwach. Saksonię w wyścigu dziejowym z Prusami przyprawił o zupełną przegraną, ratunku Polski zaniedbał, zostawiając w niej pustkę” ((W. Konopczyński, Henryk von Brühl, PSB, t. III, (1937), s. 16-19.)).