Grochowalski Tadeusz

Tadeusz Grochowalski (?-1919), podpułkownik pilot Wojska Polskiego.

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej na Kijowszczyźnie. Służbę w armii rosyjskiej zaczął w kawalerii, by w 1915 roku przenieść się do lotnictwa. Ukończył szkołę pilotażu w Moskwie i otrzymał skierowanie do 7. korpuśnego oddziału lotniczego. Na początku 1918 roku poprzez polonizację 19. myśliwskiego oddziału lotniczego stworzył 1. polski oddział lotniczy w Dunajowicach pod Kamieńcem Podolskim. Oddział Grochowalskiego latał w składzie II. Korpusu Polskiego w Rosji aż do bitwy pod Kaniowem (10-11 maja 1918), kiedy cały korpus został rozbrojony przez Niemców. Tadeusz Grochowalski trafił do niewoli. Przez pół roku przetrzymywany był w Białej Podlaskiej (wedle innej wersji w Brześciu Litewskim). W listopadzie 1918 roku znalazł się w Warszawie, gdzie powierzono mu zadanie zorganizowania 1. eskadry lotniczej. Przed osiągnięciem pełnej wartości bojowej przez oddział, w połowie lutego 1919 roku Tadeusz Grochowalski został zaproszony do Wielkopolski przez Naczelną Radę Ludową. Służbę w dawnym zaborze pruskim rozpoczął jako organizator i dowódca 2. wielkopolskiej eskadry lotniczej, później pełnił szereg innych odpowiedzialnych funkcji w wielkopolskich Wojskach Lotniczych. 6 marca rozpoczął organizowanie 3. wielkopolskiej eskadry lotniczej. W końcu maja otrzymał stanowisko dowódcy grupy lotniczej, w tym samym czasie był też komendantem Stacji Lotniczej w Ławicy. 23 maja rtm. Tadeusz Grochowalski otrzymał od Naczelnej Rady Ludowej awans na stopień majora, a 24 czerwca – na podpułkownika. Po ostatecznym włączeniu wielkopolskiego lotnictwa do Wojska Polskiego uczyniono go szefem lotnictwa Frontu Wielkopolskiego. W końcu września 1919 roku Grochowalski na samolocie myśliwskim Fokker D.VII zwyciężył w konkursie akrobacji podczas zawodów lotniczych zorganizowanych na lotnisku w Ławicy. Zmarł 31 grudnia 1919 roku w Łucku podczas urlopu.

Tadeusz Grochowalski to przede wszystkim znakomity organizator. Zasłynął na tym polu już w czasie służby w armii rosyjskiej przekształcając 19. myśliwski oddział lotniczy w 1. polski oddział awiacyjny. Po przybyciu na ziemie polskie polecono mu wystawienie pierwszej eskadry tworzonej w Warszawie. Grochowalski zasłużył się jednak najbardziej dla autonomicznego lotnictwa wielkopolskiego. W dawnym zaborze pruskim zorganizował on dwie eskadry oraz dowództwo grupy lotniczej. Pełnił też inne odpowiedzialne stanowisko – był komendantem Stacji Lotniczej w Ławicy. Co warte podkreślenia ten znakomity organizator był też nieprzeciętnym pilotem myśliwskim, czego dowodzi jego zwycięstwo w konkursie akrobacji podczas zawodów w Ławicy. Ostatniego dnia 1919 roku Wojsko Polskie utraciło bez wątpienia wybitnego oficera.

Lista jednostek, w których Tadeusz Grochowalski służył lub dowodził i stanowisk, które pełnił

• 7. korpuśny oddział lotniczy (Imperium Rosyjskie);

• 1. polski oddział lotniczy – organizator i dowódca;

• 1. eskadra lotnicza – organizator i dowódca;

• 2. wielkopolska eskadra lotnicza – organizator i dowódca;

• 3. wielkopolska eskadra lotnicza – organizator i dowódca;

• wielkopolska grupa lotnicza – organizator i dowódca;

• Stacja Lotnicza w Ławicy – komendant;

• Front Wielkopolski – szef lotnictwa.

Bibliografia
Butkiewicz Jerzy, Grochowalski, [w:] Lotnictwo z Szachownicą, r. 2007, nr 1, ss. 38-39.
Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933.
Polska Flota Napowietrzna, r. 1919-1920.
Rozkazy Dzienne Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych Polskich b. zaboru pruskiego, Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. 53/1144/0/1-3.

Źródło: Polska Flota Napowietrzna, r. 1919, nr 1, s. 2.

Mariusz Niestrawski