Garnizon Lotniczy Debrzno w latach 1954-2002

przez

Lotnisko Debrzno zostało wybudowane w latach 1952–1954, w miejscowości Łabędzie, położonej 7 km na południowy wschód od miejscowości Debrzno. Debrzno (niewielka miejscowość na Pomorzu) powstało w 1354 roku. W 1977 roku Debrzno liczyło 4,5 tysiąca mieszkańców, a w 2008 roku – ponad 5 tysięcy. Na jego rozwój w latach 1950–1990 wpłynął postęp i rozwój rolnictwa (zwłaszcza powstanie w okolicy nowych, prężnych PGR) oraz dyslokacja w tym rejonie nowych jednostek wojskowych: 11. plm (od 1967 roku – 9. plm), 55. batalionu zaopatrzenia pułku lotnictwa, 25. brt, 28. ddl (od 1979 roku – 28. bł i ul), 13. Składnicy Sprzętu Lotniczo-Technicznego Wojsk Lotniczych (SSLT WL), Komendy Obsługi Lotniska Debrzno. Miasto Debrzno kilkakrotnie zmieniało też swoją przynależność administracyjną: od 1950 roku do 31 maja 1975 roku należało do województwa koszalińskiego, od 1975 do 1998 roku do województwa słupskiego (natomiast lotnisko Debrzno i koszary znajdowały się w województwie pilskim), a od 1 stycznia 1999 roku należy do województwa pomorskiego. Kadra Garnizonu Debrzno rozmieszczona była w blokach w różnych częściach miasta. W latach 1954–1967 na lotnisku bazował 11. plm, a od 1967 do 1988 roku 9. plm. Po przebazowaniu 9. plm na lotnisko w Zegrzu Pomorskim w latach 1989–1990 w jego miejsce powstało zgrupowanie w składzie 3. elm i Komenda Obsługi Lotniska Debrzno (KOL), które podporządkowano dowódcy 41. plm z Malborka. Dowódcą zgrupowania i dowódcą 3. elm został ppłk dypl. pil. Jan Puda, szefem sztabu zgrupowania i eskadry – kpt. inż. nawig. Kazimierz Szram, a komendą obsługi lotniska dowodził ppłk inż. Marian Ciechomski. W latach 1989–1999 na lotnisku w Debrznie była 13. Składnica Sprzętu Lotniczo-Technicznego Wojsk Lotniczych, którą podporządkowano Dowództwu Wojsk Lotniczych z Poznania, a od 1990 Dowództwu WLOP z Warszawy. Pierwszym dowódcą 13. SSLT WL został ppłk Zbigniew Gorzejewski, a drugim mjr inż. Maciej Stankiewicz, który przybył z 2. plm „Kraków” z Goleniowa. W 1990 roku zgrupowanie i 3. elm zakończyły swoją działalność, a 13. SSLT WL funkcjonowała w Debrznie do 31 grudnia 1999 roku, a jej ostatnim dowódcą był mjr mgr inż. Stefan Sawczak. Od 1 stycznia 2000 roku utworzono w Debrznie Komendę Lotniska nr 2, którą podporządkowano 11. Bazie Lotniczej ze Świdwina, a jej dowódcą został ppłk mgr inż. Kazimierz Szram. Jednak i Komendę Lotniska nr 2 rozformowano w 2001 roku. W październiku 2001 roku lotnisko i koszary oraz RLP Myśligoszcz zostały przekazane do Agencji Mienia Wojskowego. Dowódcami Garnizonu Debrzno byli dowódcy pułku lotniczego, od 1989 roku dowódca 13. SSLT WL, a od 2000 roku komendant lotniska nr 2. Pierwszym dowódcą Garnizonu Debrzno został ppłk pil. Tadeusz Abramczuk, a ostatnim był mjr mgr inż. Stefan Sawczak. W 1957 roku w Garnizonie Debrzno rozpoczął swoją działalność Garnizonowy Klub Oficerski, który w 1973 roku zmienił nazwę na Klub Garnizony, a w 1988 roku na Klub Garnizonowy kat. II. Rozkazem Dowódcy WLOP nr 083/Org. z dnia 9 sierpnia 1999 roku Klub Garnizonowy kat. II w Debrznie został rozformowany. Lotnisko Debrzno posiadało drogę startową (DS) o długości 2 500 m i szerokości 60 m. Zasadniczy kierunek lądowania 248°, odwrotny, czyli pomocniczy kierunek lądowania, 68°. Lotnisko znajdowało się 155 m n.p.m. Kryptonimem radiowym naziemnym lotniska był „Turban”, a powietrznym – „Gazela”. 4 km (3950 +50) od DS, w kierunku wschodnim w pobliżu miejscowości Nowe Gronowo, znajdowała się DRL, która podawała pierwszą i ostatnią literę kryptonimu lotniska czyli „G” i „A”. 3 600 m od DS, pomiędzy DRL a BRL, znajdował się radionamiernik. 1 000 m od DS (950 +50) znajdowała się BRL, która nadawała pierwszą literę kryptonimu powietrznego lotniska, czyli „G”. Również KNS-1P stała przy BRL i nadawała, błyskami czerwonego światła, pierwszą literę lotniska „G”. Na lotnisku rozwinięty był system świetlny SP-2s oraz 750 m od początku DS–RSL. 7 km od lotniska, w kierunku północno-wschodnim w pobliżu miejscowości Myśligoszcz, znajdował się RLP, na którym znajdował się sprzęt radiotechniczny 25. brt. W koszarach, w trzech barakach, rozmieszczono sztaby. W pierwszym od zachodu, rozmieszczono sztab pułku, w drugim – sztab 55. bzaop i (od 1976 roku) 25. brt, a w trzecim – sztab 28. bł i ul, warsztat łączności i ul, oraz magazyn sprzętu łączności i ubezpieczenia lotów. Pomiędzy sztabem pułku a sztabem 55. bzaop i 25. brt znajdował się kiosk, a na północ od kiosku po drugiej stronie drogi wojskowy przystanek autobusowy i poczta, która w 1979 roku została przeniesiona do budynku sztabu 28. bł i ul. Na zachód od budynku sztabu pułku znajdowała się wybudowana w 1978 roku kantyna żołnierska oraz sklep mięsny. W centrum koszar znajdowały się dwa koszarowce. Pierwszy, najbliżej sztabu pułku (tzw. stary koszarowiec), w którym zakwaterowano, wchodząc do budynku wejściem z lewej strony: na parterze kompanię transportową i pluton funkcyjnych, na pierwszym piętrze 3. elm, a na drugim najwyższym, kompanię ochrony, a w piwnicy urządzono Węzeł Łączności, natomiast po prawej stronie zakwaterowane były: 1. elm na parterze, 2. elm na pierwszym piętrze i grupa remontowa WAK na drugim piętrze, a w piwnicy urządzono kabinę treningową samolotu (KTS-4), OBERON i sale szkoleniowe. W kierunku południowym od starego koszarowca wybudowano nowy koszarowiec, w którym zakwaterowano, wchodząc do budynku prawym wejściem: na parterze 2. krt, pluton przeciwchemiczny i baterię artylerii przeciwlotniczej, na pierwszym piętrze 1. krt, a na drugim, ostatnim piętrze eskadrę techniczną. Wchodząc do nowego koszarowca wejściem z lewej strony, na parterze było wydzielone miejsce do zakwaterowania kompanii szkolnej (poborowej). Początkowo tę część koszarowca zajmowała kompania ul, później zakwaterowane w niej były: na pierwszym piętrze kompania ubezpieczenia lotów i na drugim piętrze kompania łączności. Piwnic nowy koszarowiec nie posiadał. Pomiędzy starym i nowym koszarowcem znajdował się stary plac apelowy, na którym odbywały się zbiórki pułku lub pododdziałów. W 1976 roku na zachód od starego placu apelowego wybudowano nowy plac apelowy, a na nim halę sportową w dużym namiocie. W części koszarowej znajdowały się kolejne cztery budynki, a w nich – na południe od sztabu 28. bł i ul w pierwszym budynku mieścił się Klub Żołnierski (a w nim przez pewien okres kantyna) i sekcja polityczna, a w kolejnym w kierunku południowym Garnizonowa Pralnia, łaźnia, warsztaty: krawiecki, szewski i hydrauliczny i dalej, na południe, gospodarstwo przykoszarowe (świniarnia). W kierunku południowym od nowego koszarowca mieściła się stołówka żołnierska, a na jej zapleczu kantyna żołnierska. W ostatnim budynku na południowy-zachód od nowego koszarowca, najbliżej Lipki Krajeńskiej, mieściła się Izba Chorych. Dalej, w kierunku wschodnim od koszarowców, w centralnej części lotniska, znajdowały się: park samochodowy, a w nim punkt kontroli technicznej i pluton remontu pojazdów kołowych (które podlegały szefowi służby samochodowej pułku), 93. kompania samochodów sanitarnych, straż pożarna, stara wartownia nr 1, nowa wartownia nr 1, psiarnia, elektrogazy, spadochroniarnia i magazyny: uzbrojenia, żywnościowy, mundurowy, ZLT, WAK, chemiczny i kotłownia. We wschodniej części lotniska znajdował się domek pilota, umocniona strefa rozśrodkowania 2. elm, w której znajdowało się 12. schronohangarów do ukrycia samolotów. 1. elm rozśrodkowana była w obwałowaniach w środkowej części lotniska, a 3. elm w obwałowaniach w zachodniej części lotniska. W centralnej części lotniska znajdował się port lotniczy, w którym było SD pułku, stacja meteorologiczna, hangar eskadry technicznej i stacja kontroli rejonu lotniska AVIA-W. SER (SPiER) znajdowała się w pobliżu domku pilota, w strefie rozśrodkowania 2. elm. Na północny zachód od domku pilota znajdował się sztab 25. brt od 1971 do 1976 roku i w tym samym budynku magazyn sprzętu radiotechnicznego od 1971 do 1995 roku, a dalej na północny zachód były budynki KOL. Poza lotniskiem, za torami kolejowymi trasy Złotów–Chojnice, znajdował się bomboskład, a w nim wartownia nr 2. Lotnisko 9. plm w Debrznie w latach 1975–1989 posiadało 3. mps, z tego dwa stacjonarne, i jeden jako ZN na pojazdach. Mps nr 1 – tzw. mały (stary), wybudowany w latach 50-tych XX wieku, znajdował się w południowo-zachodniej części lotniska od strony Lipki Krajeńskiej (dochodziła do niego bocznica kolejowa) i miał pojemność 1 100 m3 . Posiadał 12 zbiorników podziemnych po 50 m3 (2 × 6 × 50 m3), połączonych rurociągiem podziemnym DN 100 mm ze składem mps nr 2 i 20 zbiorników po 25 m3 (20 × 25 m3) w obwałowaniach naziemnych. Na terenie składu znajdowało się również lotniskowe laboratorium mps. Drugi mps nr 2 – duży, znajdował się w północno-wschodniej części lotniska, za magazynem technicznym i miał pojemność 1 700 m3. Posiadał 3 zbiorniki o pojemności 100 m3 w naziemnych obwałowaniach, 12 zbiorników o pojemności 50 m3 i 20 zbiorników o pojemności 25 m3 (2 × 6 × 50 m3 + 3 × 100 m3 + 20 × 25 m3). Skład mps-2 został połączony rurociągiem polowym naziemnym DN 75 mm z grupą uzdatniania paliwa lotniczego 4 × 50 m3 w obwałowaniu naziemnym, z którego był doprowadzony rurociąg do bezpośredniego tankowania na CPPS z 6 punktami po dwa węże z pistoletami do tankowania samolotów. Przy grupie w drugiej połowie lat siedemdziesiątych (1978 rok) por. inż. Jerzy Piątek, szef sekcji mps pułku, wybudował stanowisko (nalewak) do tankowania autocystern o dużej wydajności (czas tankownia dystrybutora Jelcz-315 nie przekraczał 15 min). Nie bez znaczenia była mała odległość do samolotów na CPPS. W 1986 roku z inicjatywy kpt. inż. Jerzego Piątka, z Zarządu Lotniskowego Wojsk Lotniczych w Warszawie doszło do rozbudowy mps-2: zlikwidowano zbiorniki w obwałowaniach 3 × 100 m3 + 20 × 25 m3, zlikwidowano starą grupę uzdatniania, doprowadzono bocznicę kolejową z rampą czoło-boczną, wybudowano budynek administracyjno-laboratoryjny, magazyn olejów, wybudowano 4 zbiorniki półpodziemne po 700 m3, grupę uzdatniania i wymrażania paliwa lotniczego 6 × 50 m3, i ponadto znajdowały się dwie grupy zbiorników podziemnych 2 × 6 × 50 m3 i jeden zbiornik na odstoje (zlewkowy) paliwa lotniczego 1 × 50 m3 (4 × 700, 2 × 6 × 50, 6 × 50, 1 × 50). Wybudowano także przepompownię centralną paliwa o wydajności 2000 l/min, a przede wszystkim rurociąg do bezpośredniego tankowania samolotów na CPPS i PPS nr 2, co zapewniało możliwość tankownia 24 samolotów na miejscu ich bezpośredniego przygotowania do lotów. Współczynnik jednoczesności tankowania wynosił wtedy 6 /2000 l/min: 300 l/min/171. Nowy mps-2 miał pojemność 3 750 m3 . W składach było przechowywane paliwo lotnicze RT i PSM-2, a ponadto była benzyna lotnicza B95/130, B-100LL, benzyny samochodowe, olej napędowy, produkty specjalne, oleje i smary do techniki lotniczej. Trzeci mps – ZN usytuowany przy składzie mps nr 1 (na kołach) na pojazdach posiadał samochody 48 Jelcz-325M – CD-7,5, o pojemności 7,5 m3 , 33 Star-266 CD-5 o pojemności 5 m3 , 12 przyczep o pojemności 4 m3 , 18 przyczep o pojemności 12 m3 i 10 przyczep o pojemności 11 m3 172. Przed wejściem do koszar, przed bramą główną od strony Lipki Krajeńskiej, znajdował się budynek, w którym służbę pełnił oficer dyżurny i znajdowała się w nim Izba Odwiedzin. W 1980 roku dyżurkę oficera dyżurnego przeniesiono do budynku sztabu pułku. W głębi koszar po lewej stronie od bramy głównej znajdował się stadion (wybudowany w 1986 roku). Po wyjściu bramą główną z koszar w kierunku zachodnim (w stronę Lipki Krajeńskiej) po prawej stronie znajdowała się strzelnica oraz chemiczny (z torem napalmowym) i przeciwlotniczy ośrodek (ogródek) szkoleniowy. Lotnisko zajmowało 290 ha i w granicach ogrodzenia znajdował się jeszcze las, który należał do Lasów Państwowych. Razem lotnisko i lasy rozprzestrzeniały się na powierzchni około 600 ha. Rejon obrony lotniska podzielony był na trzy sektory, w każdym sektorze 2–3 punkty oporu (najważniejsze punkty oporu przy drodze Lipka Krajeńska–Debrzno. Faktycznie, w czasie osiągania wyższych stanów gotowości bojowej, obsadzano tylko 6–7 punktów oporu. Na obsadzenie ich większej liczby nie było sił i środków. Na lotnisku wyznaczano odwód z eskadry technicznej. Wydzielano również GNP, GRE, pluton alarmowy oraz 1/3 sił do zwalczania celów niskolecących. 9. plm bazował na lotniskach Poznań Ławica, Poznań Krzesiny, Debrzno, a w 1988 roku został przebazowany na lotnisko Zegrze Pomorskie, posiadał lotniska zapasowe Okonek lub czasowo podporządkowane Płoty bądź Sąpolno koło Człuchowa oraz DOL w miejscowości Słupia koło Debrzna. Pułk miał RLP w miejscowości Myśligoszcz, na którym znajdował się sprzęt radiolokacyjny 25. brt. W 9. plm na bazie pułkowych sił i środków organizowano rzut powietrzny, który dzielił się na bojowy i transportowy, oraz I i II rzut naziemnego zabezpieczenia. Pierwszy rzut naziemnego zabezpieczenia składał się z czołówki i pozostałości rzutu, natomiast drugi dzielił się na komendę lotniska zapasowego (KLZ) i pozostałość rzutu. Komenda lotniska zapasowego składała się z dwóch części: z niepełnej komendy lotniska zapasowego (NKLZ) i z uzupełnienia komendy lotniska zapasowego (UKLZ). NKLZ znajdowała się na lotnisku zapasowym pułku, a UKLZ w miejscu stałej dyslokacji i tylko w czasie osiągania wyższych stanów gotowości bojowej przez pułk było przemieszczane na lotnisko zapasowe. NKLZ była wyposażona w środki łączności i ubezpieczenia lotów oraz środki zabezpieczenia logistycznego. Pułk musiał zawsze organizować dwa systemy dowodzenia: stacjonarny (w miejscu stałej dyslokacji) i polowy lub mobilny (po wyjściu pododdziałów z miejsc stałej dyslokacji). Dowodzenie siłami 9. plm umożliwiało i zabezpieczało: stanowisko dowodzenia plm (SD plm) i pułkowy punkt naprowadzana (PPN). Obsada SD 9. plm składała się z obsady stałej (40% całości obsady etatowej) i obsady ruchomej (60% całości obsady etatowej). Obsada stała dzieliła się z kolei na równe zespoły: jedna połowa znajdowała się na SD, a druga na zapasowym SD (ZSD). Tam gdzie było 80% obsady etatowej, czyli całość obsady ruchomej (60% całości obsady etatowej) i połowa obsady stałej (20% obsady etatowej), znajdował się dowódca z pełną zmianą bojową i miejsce to nosiło nazwę: stanowisko dowodzenia pułku (SD). W miejscu, gdzie była druga połowa obsady stałej (czyli 20% całości obsady etatowej), przeważnie znajdował się zastępca dowódcy pułku do spraw liniowych, nazywano zapasowym stanowiskiem dowodzenia (ZSD). Pułk posiadał dwa zapasowe rejony alarmowe (nr 1 – Potulice i nr 2 – Kiełpin) oraz jeden zasadniczy rejon alarmowy w miejscowości Chrząstówko k. Jaromierza. Pułk posiadał także trzy strefy pilotażu (nr 1 – Okonek, nr 2 – Rzeczenica-Polnica [Jezioro Szczytno] i nr 3 – Sępolno Krajeńskie.) Rejony alarmowe i strefy pilotażu (dyżurowania) były niejawne i zmienne w zależności od potrzeb.

Wyposażenie pułku stanowiły następujące typy samolotów:

  • bojowe: Jak-1, Jak-9, Jak-9M, Jak-9P, Jak-23, MiG-15, Lim-1, Lim-2, Lim-5, Lim-5p, MiG-21F-13, MiG-21PF, MiG-21M, MiG-21MF, MiG-21PFM/94N (nosiciel broni jądrowej), MiG-21bis;
  • szkolno-bojowe: Jak-11, UT-2, Jak-18, SBLim-2, MiG-15UTI, MiG-21U, MiG-21US, MiG-21UM;
  • szkolno-treningowe: Po-2, Jak-9W, Jak-17W, CSS-13, TS-8 Bies, TS-11 Iskra;
  • transportowo-łącznikowe: An-2.

W mieście Debrznie znajdowały się następujące obiekty pułku:

  • kasyno JW 3779 (wybudowane w 1976 roku) – ul. Mokotowska;
  • hotel-internat (wybudowany w latach 50-tych XX wieku) – ul. Mokotowska 2;
  • ambulatorium – ul. Mokotowska 1;
  • przedszkole (wybudowane w 1977 roku) – ul. Mokotowska 7;
  • budynki mieszkalne: Osiedle 35-lecia 2, 3, 4, 5, 6 i 7; Mokotowska 1, 3, 5, 7 i 9; Czerniakowska 1, 3 i 5; Przechodnia 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 10; Kościuszki 15; Wojska Polskiego 25;
  • Klub Garnizonowy (wcześniej Garnizonowy Klub Oficerski) – ul. Wojska Polskiego 2.
    Decyzją nr 10/MON Ministra Obrony Narodowej z 12 stycznia 2011 roku 1. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego ze Świdwina przejęło i z honorem kultywuje dziedzictwo tradycji między innymi takich jednostek, jak:
  • 9. pułk lotnictwa myśliwskiego sformowanego w Charkowskim Okręgu Wojennym (7 września 1944–22 stycznia 1946);
    • 9. pułk lotnictwa myśliwskiego z Debrzna (1967–1989);
  • 9. pułk lotnictwa myśliwskiego z Zegrza Pomorskiego (1989–2000);
    • 11. pułk lotnictwa myśliwskiego OPL z Poznania Ławicy (1950–1952);
    1. pułk lotnictwa myśliwskiego OPL z Poznania Krzesin (1952–1954);
      • 11. pułk lotnictwa myśliwskiego z Debrzna (1954–1967);
    1. pułk lotnictwa myśliwskiego z Malborka (1952–1953);
      • 26. pułk lotnictwa myśliwskiego z Zegrza Pomorskiego (1953–1988);
  • 9. eskadra lotnictwa taktycznego z Zegrza Pomorskiego (2000–2002).

W dnach 27-29 maja 2016 roku odbyło się w Debrznie „spotkanie po latach” kadry byłego 11. i 9. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. Okazją ku temu było odsłonięcie w Debrznie Pomnika Lotników Polskich (samolotów MiG-21MF i TS-11 „Iskra”) na Placu Lotników Polskich. Gospodarzami uroczystości byli: ppłk Jan Beme, ppłk inż. pil. Kazimierz Lewenko, mjr inż. Adam Sikorski, mjr mgr inż. Stefan Sawczak i st. chor. sztab. Bolesław Hałucha. W listopadzie 2012 roku, w Warszawie, ukazała się książka pt. „9. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego” 1944 – 2000”, autorstwa płk. dr. inż. Henryka Czyżyka – byłego starszego oficera operacyjnego 9. plm z Debrzna.

Wykaz dowódców Garnizonu Debrzno w latach 1954–2002

  1. ppłk pil. Tadeusz Abramczuk – 11. plm (1954–1956)
  2. ppłk pil. Jerzy Bażanow – 11. plm (1956–1959)
  3. mjr pil. Zenon Zieleziński – 11. plm (10.01.–20.04.1959)
  4. ppłk pil. Zdzisław Kozik – 11. plm (1959–1961)
  5. ppłk pil. Edward Zamorski – 11. plm (1961–1966)
  6. ppłk pil. Zygmunt Wojciechowski – 11. plm (1966–1968)
  7. mjr dypl. pil. Marian Niedźwiecki – 9. plm (1968–1969)
  8. ppłk pil. Józef Mizera – 9. plm (1969)
  9. mjr dypl. pil. Jerzy Zych – 9. plm (1968–1972)
  10. ppłk pil. Adam Markowicz – 9. plm (1972)
  11. ppłk dypl. pil. Zygmunt Wojciechowski – 9. plm (1972–1973)
  12. ppłk dypl. pil. Stanisław Michniewicz – 9. plm (1973–1976)
  13. ppłk dypl. pil. Stanisław Warzecha – 9. plm (1976)
  14. płk dypl. pil. Mieczysław Toboła – 9. plm (1976–1983)
  15. ppłk dypl. pil. Jan Jermakowicz – 9. plm (1983–1987)
  16. ppłk dypl. pil. Jan Nowak – 9.plm (1987–1989)
  17. ppłk Zbigniew Gorzejewski – 13. SSLT WL (1989–1993)
  18. ppłk inż. Antoni Stankiewicz – 13. SSLT WL (1993–1997)
  19. mjr mgr inż. Stefan Sawczak – 13. SSLT WL (1997–1999)
  20. ppłk mgr inż. nawig. Kazimierz Szram – Komenda Lotniska nr 2 (1999–2001)
  21. mjr mgr inż. Stefan Sawczak – Kierownik Składu nr 2, 1. BMT Toruń (2001-2002)

PILOCI ROKU 9. plm z Debrzna:
1977 – por. inż. pil. Sylwester KAPCZYŃSKI;
1978 – kpt. pil. Włodzimierz WOJDYŃSKI;
1979 – kpt. inż. pil. Adam JANCEWICZ;
1980 – kpt. pil. Eugeniusz NESTORUK;
1981 – kpt. inż. pil. Tadeusz KOCIK;
1982 – mjr inż. pil. Kazimierz LEWENKO;
1983 – mjr inż. pil. Tadeusz MAŁCZAK;
1984 – mjr inż. pil. Czesław TATARZYŃSKI;
1985 – kpt. inż. pil. Józef KURCZAP;
1986 – kpt. inż. pil. Jerzy CYCOŃ;
1987 – kpt. inż. pil. Tadeusz RYŁO (obecne nazwisko Radwiński).

płk dr inż. Henryk Czyżyk

Zdjęcie tytułowe: openstreetmap.org